d)
2.20-rasm.
AQSh shaharlari ko'chalari
tagida yer osti injenerlik
tarm oqlarini joylashtirish tartibi:
a—ko'chaning qatnov qismi tagida yakka tartibda; b—tonnelda;
d —ko'chaning qatnov qismidan tashqarida kollektorda; 1—yoritish
kabellari; telefon kollektori; 2—ichimlik suv tarm og'i; 3—oqova suv
tarm og'i; 4-gaz tarm og'i; 5—kabellar; 6—hududdan paydo
bo'ladigan oqova suvni chiqarib ketuvchi tarm oq.
4. Barcha turdagi yer osti injenerlik tarm oqlarining chuqurligi
kamida 3 m bo'lishi belgilab qo'yiladi. Yer osti quvurlarini
birgalikda um um iy tonellarda joylashtirilishi A m erika shahar
sozligida om maviy tus olmagan. Keyingi
paytlarga kelib ayrim
shaharlarda ikki va ko'p pog'onali kommunikatsiyalar joylashishi
amalga obhirilgan. Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, xorijiy
mam lakatlar shaharlarida yer osti injenerlik tarm oqlarini joylash-
tirishdagi texnikaviy yechimlari diqqat bilan o'rganilganda eng
asosiy talab shahar yer osti fazosidan unumli foydalanish birinchi
o'ringa qo'yilganligidan dalolat beradi.
69
2.6. Shahar sug‘orish tarmog'i
tizimi
Shahar hududida ariq tizimining qo'Uanilishi
Shahar sug'orish tizimi
qadim davrlardan Misr, X itoy va
Markaziy Osiyoda hududlarida qo'Ilanib kelingan. Hozirgi kunga
kelib Yevropaning Ispaniya, Fransiya, Italiya va Rossiya Federa-
siyasining
quyi Povoljya, Ukrainaning bir qismi, shu kabi qator
davlatlarda sug'orish tizimi qo'llanilm oqda.-•
Markaziy Osiyoning nafaqat qishloq xo'jaligida, balki undagi
shaharlarda ham sug'orish tizimi yaxshi rivojlangan. Qadinigi
Samarqand shahri Zarafshon daryosining qadimgi nomi bilan
ataladigan Sangardak bulog'ining Janubiy irm og'idan tarqaladigan
m anba bilan sug'orilgan. Hozirgi kunda e„a
Yangi Sam arqand
Zarafshon daryosining D arg'om arig'i orqali sug'oriladi. Toshkent
shahri Bo'zsuv, Anhor va O q-tepa ariqlari ta ’sirida yaxshi
rivojlangan. Buxoro shahri janubiy-g'arbiy va shimoliy tom onidan
Zarafshon daryosining tugallanish ariqlari ta ’sirida rivojlangan.
Andijon shahrining rejaviy yechimi Samarqand bilan Toshkent
shahriga nisbatan Qora daryoning irmoqlari bo'ylab rivojlangan.
Xuddi shunday qadimgi Turkmanistonning Marv shahri M urg'ob
daryosi o'zani bo'ylab rivojlangan. Eronning Isfaxon shahri ham
daryo bo'ylab joylashgan. Dushanbe shahri esa Dushanbe daryosi
o'zanida joylashgan 20 gektarlik sun’iy ko'lning
shakllanishi bilan
chambarchas bog'liqdir. Uning ta ’sirida shahar markazida 420
gektardan ziyod istirohat bog'i tashkil etilgan. Olma ota shahrida
ham Katta O lm a ota daryosi o'zanidan 120 gektarlik suv havzasi
barpo etilgan. Qirg'izistonning poytaxti Bishkek shahri
bo'ylab
Alamidin va Ala-alcha daryo irmoqlari va Katta Chuy kanali oqib
o'tadi.
T a’kidlangan ushbu shaharlardagi ariqlar tizimi yaqin
Sharqda joylashgan Iroq, Eron, Avg'oniston,
Turkiya va shu kabi
boshqa davlatlar shaharlarida ham mavjud.
1960—1970-yillarga kelib shaharlarda ko'p qavatli binolarning
keskin taraqqiy topishi shahar ariq tizimining o'rniga (водопровод)
bosimli ichimlik suv tarm og'ini rivojlanishiga olib keldi natijada
shaharlarda ariq tizimi asta-sekinlik bilan o'z faoliyatining yuqota
boshladi.
Shu
sababdan
ham
shaharlarda
ko'kalam zorlarni
sug'orishning katta qismi ichimlik suvi tarm og'i evazidan amalga
oshirilishga ehtiyoj oshib bormoqda. Natijada qarovsiz qolgan
sug'orish tizimiga xizmat qiluvchi shahar
ariqlar
va hovuzlar
deyarlik yuqolib ketdi.
70
Hozirgi kunga kelib shahar ekologiyasi nuqtayi nazaridan
ham da shaham i ko‘kalamzorlashtirish maqsadida yana shahar
sug'orish tizimini qaytadan amalga oshirish ehtiyoji tug‘ildi. Ushbu
talablardan kelib chiqib, bugunki kunda Samarqand shalirida Jar
arig'i, Shar arig‘i, Bog‘ishamol arig‘i. Dashtak arig'i, Obimashat
arig‘i va Beklar ariqlari shahaming bosh
rejasi asosida injenerlik
tayyorgarlik talablariga to'liq javob beradigan holda shahaming
asosiy ko'cha va yo‘1 tarmoqlari elementi sifatida qaytadan
shakllantirildi. Shunday sug'orish tarmoqlari shahar hududida 600
kmga yaqin bo'lib, ulam ing 0,30 foizi esa LI—1 tem ir-beton lotok
qurilmadan iborat, qolgan qismi esa oddiy ariq sifatida bunyod
etilgan.
Shahar
hududida
faoliyat
ko'rsatadigan
ariqlar
tizimi
shaham ing bosh rejasi asosida tuzilgan bo'lishi shart. Bunda
ariqlarga
qo'yiladigan
asosiy talab
ularning
tabiiy
oqimini
ta ’minlashdan iboratdir. Shahar sug'orish tarmoqlarining ta ’snifi
quyidagichadir:
Shahar sug‘orish tizimining tasnifi
Dostları ilə paylaş: