Noorganik moddalar

4 .5 - ja d v a l
M E T A N N I S U V B U G ‘I B IL A N K O N V E R S IY A S I N A T IJ A S ID A
H O S I L B O ‘LG A N M U V O Z A N A T D A G I K O N V E R T R L A N G A N
G A Z T A R K IB IN I T E M P E R A T U R A G A B O G ‘ L IQ L IG I
T , к
M uvozanatdagi ga z-b u g ‘ aralashm asi tarkibi, %
C H
4
CO
C 0
2
H
2
H 20
800
16,21
2,36
7,94
3 8 ,74
34,75
900
5,33
9,51
7,28
57,71
2 0 ,17
1 0 0 0
1 , 0 2
14,32
5,07
63,23
16,36
1 1 0 0
0 , 1 0
16,08
3,86
63,68
16,28
4 . 5 - j a d v a l d a n k o ‘r i na di ki , m e t a n va u g l e r o d m o n o o k s i d i n i suv 
b u g i b i l a n konver siyasi j a r a y o n i n i bi tta k o n v e r t o r d a b i r b o s q i c h d a
v o d o r o d n i y u q o r i c h i q i s h i b i l a n a m a l g a o s h i r i s h m u m k i n e m a s ,
140

---

c h u n k i k o n v er s iy a j a r a y o n i n i n i s b a t a n past t e m p e r a t u r a l a r d a olib 
b o r i l g a n d a re ak si ya m a h s u l o t l a r i d a r eaksiyaga k i ri s h m a y q o lg an m e ­
t a n n i n g k o ‘p g i n a m i q d o r i qo l i b k et ad i , n i s b a t a n y u q o r i t e m p e r a t u ­
ra la r d a esa, a k s i n c h a reaksiya gazlari a r a l a s h m a s i t a r ki bi d a ugl er od 
m o n o o k s i d i d a n k o ‘p r o q m i q d o r d a r e ak s i y a g a k i r i s h m a y q o l a d i .
B o s h q a c h a qilib a y t g a n d a m e t a n n i suv b u g ‘i b il an konver si ya la sh 
e n d o t e r m i k ( 4 . 1 1) r e aks iya s ini y u q o r i t e m p e r a t u r a l a r d a , u g le r o d
m o n o o k s i d i n i suv b u g ‘i b i lan konver si ya l a s h e k z o t e r m i k (4. 14) r e ak ­
siyasini esa n i s b a t a n past t e m p e r a t u r a l a r d a olib b o r g a n m a ’quldir.
S h u n i n g u c h u n h a m t a b i i y g a z d a n v o d o r o d o l i s h j a r a y o n i n i
n a z a r i y o t d a n kelib c h i q i b ikki b o s q i c h d a olib bo r i s h tavsiya etiladi.
Amaliyot da m et an n i uglerod monooksi di va vodor odga yuqori dara- 
j ad a (qoldiq m et a n n i miqdori 0,5 (h) 
%
d a n k o ‘p b o ‘lmagan) met an 
konversiyasini birinchi bosqichini 1100 К t emp er at ur a d a n past b o ‘lma- 
gan yuqori t e mp er a t ur ad a amal ga oshiriladi. Ikkinchi bosqichda, past- 
roq t empe r at ur a l ar da ( o ‘rta temperaturali konversiyada T = 600-650 K, 
past temper at ural i konversiyada T = 450-500 K) ekzotermik reaksiya, 
ya ’ni uglerod monooksi di bilan suv b u g ‘i konversiyasi amalga oshiriladi.
E l e m e n t a r a z o t va v o d o r o d d a n si nt et ik a m m i a k hosil qilish u c h u n
v o d o r o d i sh la b c h i q a r i s h ikki b o s q i c h d a n iborat b o ‘ladi: bi ri nchi
b o s q i c h d a qu v ur l i o ‘c h o q l a r d a tabiiy g az ni suv b u g ‘i bil an k o n v e r ­
siyasi t o ‘liq olib b o r i l m a y d i ( m e t a n n i re aksi yaga k i r i s h m a g a n qismi 
6 — 8 ( h) % g a c h a n i tashkil etishi m u m k i n ) ; i k ki nc h i b o s q i c h d a esa, 
konli k o n v e r t o r d a q o l d i q m e t a n n i suv b u g ‘i b i l a n havoli k o n v e r ­
siyasi a m a l g a o sh i ri la d i. B u n d a y s h a r o i t d a ha v o t ar ki bi dagi kislorod 
q o l d i q m e t a n n i e k z o t e r m i k o k s i d l a s h u c h u n s a r f b o ‘l a d i , h a v o
tarkibidagi a z o t esa a m m i a k n i sint ez qilish u c h u n ker ak boMgan azot- 
v o d o r o d a r a l a s h m a s i n i hosil qi lishga sar flanadi .
M e t a n n i kon ve r siy ala sh j a r a y o n i g a dastlabki g a z - b u g ‘ a r a l a s h m a -
sida suv b u g ‘i ortiqchaligini qoMlash sezilarli da r aj ada t a ’sir k o ‘rsatadi. 
Quyi dagi 4 . 6 - j a d v a l d a t e m p e r a t u r a T = 1000 K, b o s i m P = 0,1 M P a
va suv b u g ‘ini o rt iqcha li gi m e t a n g a ni sb at an 2 —4 m a r t a or t iq ( y a ’ni, 
n = 2 —4) b o ‘l g a n d a m e t a n konver siyasiga hisobli t a ’siri keltirilgan.