Noorganik moddalar

2.3-jadval
A Z O T S A N O A T I X O M A S H Y O B A Z A S I T U Z I L I S H I N I N G
0 ‘Z G A R I S H I
T / r
X om a sh y o turlari
X om ashyo b o ‘yicha yoqilg'ining yillar
bo'yicha ulushi, %
1960
1965
1970
1975
1982
1
.
Qattiq yoqilg‘i
(tosh k o‘mir, koks)
32,0
15,9
10,4
5,7
1 ,8
2
.
Koks gazi
32,1
18,2
14,2
11,7
3,6
3.
Tabiiy va y o ‘ldosh gazlar
16,3
59,9
72,3
79,6
93,0
4.
Boshqa gazlar
19,3
6 , 0
3,1
3,0
1 ,6
B u n d a y o ‘zgari sh hozirgi d a v r d a h a m faol d a v o m etib, x o m a s h y o
si fat ida a s o s a n , g a z s i m o n y o qi l g‘ilar i s h l at i l m o q d a .
E n d i g a z s i m o n x o m a s h y o l a r d a n qaysi biri k o ‘p r o q sa ma r al i e k a n -
ligini bilish u c h u n quyi dagi 2. 4- j ad v al ga n a z a r t a s h l ay mi z .
2.4-jadval
U G L E V O D O R O D L I G A Z L A R N I N G 0 ‘ R T A C H A
T A R K I B L A R I , ( h . % l a r d a )
T /r
G a z
Metan
va uning
gom ologi
Ole-
finlar
H2
C O
C 0
2
N
2
1
.
Tabiiy gaz
9 5 - 9 8
0 - 0 , 0 4
—
—
0
,
1
-
2 , 0
1 - 4
2
.
N eftni qazib
chiqarish y o ‘l-
dosh gazlari
5 4 - 6 5
2 2 - 3 2
—
—
—
1 2 - 1 3
3.
M azutni gazifi-
katsiyalashdan
keyingi gazlar
0 , 2 - 0 , 3
—
4 3 - 4 7
3 7 - 4 6
3 - 1 3
0 , 2 - 0 , 3
4.
Koks gazlari
2 4 - 2 8
1 , 5 - 3 , 0
5 5 - 6 2
5 - 8
2 - 3
3 - 5
5.
M eta n pirolizi
va asetilcnni
ajratib olingan-
dan keyingi
si ntez-gaz
5 - 8
—
5 5 - 6 3
2 7 - 3 0
3 - 5
1
, 5 - 2 , 0
69

---

J a d v a l d a n k o ‘r i nadi ki , t a r k i b i da m e t a n va u n i n g g o m o l o g l a r i eng 
k o ‘p b o ‘l gan ga z bu — t abiiy gaz di r . V o d o r o d va b o g ‘l a n g a n az ot
ishlab c h i q a r i s h u c h u n h a m 2 . 4 - j a d v a l d a k el ti ri lg an g a z l a r o r a s i d a n
tabiiy g a z n i k o ‘rsatish m u m k i n d i r , c h u n k i 1 kg m o l m e t a n g a 2 kg 
mol suv b u g ‘i t a ’sir ettirib, 4 kg mol v o do r o d ishlab chi qar ish m u m k i n
( 3 - b o b g a q ar al sin) .
S h un in g u c h u n h a m , bogMangan azot k o r x o n a la r i d a hozirgi v aqt da
v o d o r o d ishl ab c h i q a r i s h u c h u n a s o sa n t abi iy va yoMdosh gaz la rni
suv b u g ‘i b i l a n q a y t a i shl ab ( k i m y o k o r x o n a l a r i d a b u j a r a y o n n i
k onver siya d e b yuri ti la di ) olish usuli k e n g qoMlani b k e l i n m o q d a .
Q i s m a n v o d o r o d n i esa suvni yoki os h tuzi N a C l ni ng suvdagi e r i t ­
ma s ini d o i m i y e l e k t r toki t a ’sirida p a r c h a l a b ( b u j a r a y o n n i e l e k t r o -
liz j a r a y o n i d e b yuri ti la di ) olish qoMlanadi.
Bu u su ll a r b i lan v o d o r o d ishl ab c h i q a r i s h t ex n ol og iy as i n i s b at a n
o d d i y r o q boMsa-da , a m m o yi l da n yilga tabiiy g a z va neft za xir al ar i - 
n i n g t o b o r a k a m a y i b b o r i s h i g a r c h a n d b i z n i n g R e s p u b l i k a m i z d a
u ncha li k s ez il masa - da, lekin ul ar zaxiralari d u n y o d a ka ma y i b ket ayot - 
ganligi h a m d a ul ar ni q az i b o lu vc h i m a m l a k a t l a r d a s o d i r boMayotgan 
h a r xil n o t i n c h v a z iy a tla r g a z va n e f t n i n g n a r x i n i k u n d a n k u n g a
o s h i b ke t i sh i g a olib k e l m o q d a . M a ’l u m o t l a r g a q a r a g a n d a hozi rgi
k u n d a n e f t n i n g narxi j a d a l l i k b il an q i m m a t l a s h i b b o r m o q d a va bi r 
bar el n e f t n i n g nar xi 2006-yili a y r i m o y l a r d a j a h o n b o z o r i d a 7 5 —78 
A Q S H d o l l a r i g a c h a koMarilgan.
B u n d a y v a z iy a t d a ya q in kel jakda x o m a s h y o n i n g das tl abki a n ’a- 
naviy turi — q a t t i q yoqilgM — k o ‘m i r n i qoMlab v o d o r o d olish m a -
salasini y a n a q a y t a d a n ri voj lant ir i shga t o ‘g ‘ri keladi.
Bu y o ‘n a l i s h d a R e s p u bl i k a m i z ilmiy t e k s hi r i s h va l oyi halasht irish 
institutlari da Mar kazi y Osi yoda yirik An g re n va b o s h qa k o ‘m i r havza- 
larida k o ‘m i r qazib olish h aj mi ni y a n a d a k o ‘payt ir i sh va uni kokslab,
hosil boMadigan koks g a z id a n v o d o r o d ishlab c h i q a r i s h n i tashkil etish 
b o ' y i c h a b i r q a t o r ijobiy i shl ar olib b o r i l m o q d a .
Y u q o r i d a b a y o n e t i l g a n l a r d a n keli b c h i q a d i k i , R e s p u b l i k a m i z
bogMangan a z o t k o r x o n a la r i v o d o r o d ishlab c h i q a r i s h u c h u n z a r ur i y 
x o m a s h y o l a r n i n g b a r c h a turi bi lan, n a f aq a t hozi rgi v a q t d a , balki k e ­
lajakda h a m yet arli m i q d o r d a t a ’m i n l a n g a n d i r .