Noorganik moddalar

3.2. S O V U Q L IK N I O L IS H N I N G NAZARIY ASOSLARI
H a v o n i ajratish j a r a y o n i d a q o ' l l a n a d i g a n s ovuql ikni u c h xilga 
b o ' l i s h m u m k i n :
a) 
o ' r t a c h a sovuql ik — b u n d a t e m p e r a t u r a 228 К g a c h a bo' l i s h i
m u m k i n ;
76

---

b) 
m o ‘tadi l sovuqlik — b u n d a t e m p e r a t u r a 228 К d a n 173 К gac ha 
b o ' l i s h i m u m k i n ;
d) c h u q u r sov uq li k — b u n d a t e m p e r a t u r a 173 К d a n p a s t r o q,
y a ’ni nol К g a c h a b o ‘lishi m u m k i n .
D u n y o d a g i e n g past t e m p e r a t u r a О К ga t e n g b o ‘lib, b u n i t exni k 
a d a b i y o t l a r d a K e l v i n n i n g nol gra dusi deb h a m yuri tiladi .
T e x n i k a d a 120 К d a n past t e m p e r a t u r a n i k r i o g e n t e x n i k a deb 
qa b u l qi l i ng an .
Bi zn i ng n a z a r i m i z d a sovuql ik o l i s h ni n g 2 t ur i b o ‘lishi m u m k i n :
a) k i m y o vi y t ur; b) fizikaviy tur.
K i m y o v i y t u r g a b a r e h a e n d o t e r m i k r eaksi yal ar ni , y a ’ni issiqlikni 
yutish usuli b i lan ke t ad i ga n b a r c h a kimyoviy reaksi yalarni misol qilib 
k o ‘rsatish m u m k i n .
A m m o , b u t u r n i h a v o n i ajratish j a r a y o n i d a q o ‘llab b o ' l m a y d i ,
c h u n k i : 1) k i my o vi y t u r bilan o ‘r t a c h a sovuqlik hosil qilish m u m k i n ,
xolos; 2) bu t u r t e x n o l o g i k j i h a t d a n s o d d a r o q b o ‘lgani bi lan, i qt i s o­
diy j i h a t d a n s a m a r a s i a n c h a pastdir. Fizik t u r b o ‘y i c h a sovuql ik olish 
b i r n e c h a u su l l ar ga boNi ni shi m u m k i n .
1-usul
bu — s u y u q m o d d a l a r n i b u g ‘latish usuli. Bu u s ul d a s huni
t a ’ki dlash l o z i m k i , s u yu q l i k m o d d a sifatida q a n d a y m o d d a ishlati- 
lishiga va b u g ‘latish s ha r oi t i ga q a r a b o ‘r t a c h a sov uq li k ( s u yu q a m -
m i a k va h o k a z o l a r ) , m o ' t a d i l sovuql ik va c h u q u r s ov uql ikla r ( suyuq 
h a v o , s uy u q ki s l or o d, s uy u q az ot va h o ka z o l a r ) hosil qilish m u m k i n .
A m m o , s u y u q h a v o , k i s l or od va a z o t i s hl ab c h i q a r i s h u c h u n
a v v a l a m b o r c h u q u r sovuql ik kerak. S h u n d a y qilib, b u g ‘latish usulini 
c h u q u r sov u ql i k ol ish u c h u n ishlatish m a n t i q q a t o ‘g ‘ri k e l ma y di ,
c h u n k i h a r q a n d a y j a r a y o n d a b o ‘lgani kabi b u g ‘l ati sh u s ul i da h a m
a m a l i y o t d a b i r q i s m sovuql ik a t r o f m u h i t g a d o i m o y o ‘qol ib t ur adi ; 
b u y o ‘q o li s h n i t o ‘ldirib t ur i sh u c h u n esa c h u q u r sovuql ik ol is hni ng 
b o s h q a u s u l l a r i d a n f o y d a l a n m o q l i k kerak.