Tursun usarovich salimov jahon xalqlari etn ologiyasi

Savol va topshiriqlar
281

---

16-BOB. SHAPiQIY YEVROPA XALQLARI
16.1. Sharqiy Yevropa xalqlari haqida umumiy ma’lumotlar:
joylashuvi, tillari, dinlari
Sharqiy Yevropada aksari aholi hind-yevropa tillarining slavyan 
guruhiga mansubdir.
G‘arbiy slavyanlarga: polyaklar, chexlar, slavyanlar, lujichlar 
(sharqiy Germaniyada yashaydilar) kiradi.
Janubiy slavyanlarga: bolgarlar, serblar, xorvatlar, slovenlar, 
makedonlar, chemogorlar, bosniyaliklar va gersagovinaliklar man­
sub. Lujichlardan boshqa sanab o ‘tilgan xalqlaming barchasi o‘z dav- 
latlariga ega.
Xorijiy Yevropaning slavyan davlatlari ko‘pchiligida milliy kam 
sonli etooslar yashaydi. Jumladan, Polshada ukrainlar, belaruslar, 
slavyanlar va litvaliklar; Chexiyada polyak va nemislar; Slovakiyada 
siganlar va vengerlar; Sloveniyada xorvatlar va vengerlar; Xorvati- 
yada serblar, vengerlar, slovenlar, chexlar, italiyaliklar; Serbiyada 
albanlar, vengerlar va boshqalar istiqomat qilganlar. Bosniya va Ger- 
segovinako‘p millatli bo‘lib, unda slavyanlar, musulmonlar, shuning- 
dek serblar va xorvatlar yashaydi.
G‘arbiy va janubiy slavyanlarning ayrim guruhlari Rossiya, 
Ukraina, Belarus, Vengriya, AQSH, Kanada va boshqa davlat hudud- 
larida yashaydilar.
Antropologik jihatdan g‘arbiy va janubiy slavyanlar yevropeoid 
irqiga mansub. Xususan, slavyanlar yevropeoid katta irqining alp 
tipiga kirsa, serblar ulardan bo‘yi balandroq, sochlari nisbatan qora, 
qora ko‘zli bo‘lib, olimlarning fikricha, ularda (xorvatlar singari) old 
osiyoliklar bilan aralash xususiyatlar mavjud. Chemogorlar 
Y e v ro p a
slavyanlari ichida eng baland bo'ylisi hisoblanadi.
Bolgariyaning markaziy va janubiy rayonlari aholisi 0 ‘rtayer 
dengizi irq tipining sharqiy variantiga mansub. Bolgar musulmon-
282

---

lari jismoniy jihatdan bolgar xristianlaridan farq qilmaydilar. Chex- 
lar, slavyanlar, lujichlar - alp tipining yorqin vakillaridir. 0 ‘rta bo‘y, 
boshining yumaloq ekanligi va mo‘tadil - qora pigmentatsiyasi (so- 
chi va ko‘zi) bilan xususiyatlanadilar. Polsha aholisi antropologik 
ko‘rsatkichlariga ko‘ra markaziy yevropa tipiga kiritilishi mumkin. 
Chunki polyaklaming eng qora sochli va qora ko‘zli guruhlari alp tipi 
vakillaridan oqroqdir.
G‘arbiy va janubiy slavyanlar ulkan, Boltiq dengizidan 0 ‘rtayer 
dengizigacha hududlarda yashaydilar. Qadimda markaziy va janu- 
biy-sharqiy Yevropada yashagan slavyan qabilalari antik mualliflar 
tomonidan venedlar deb nomlanganlar. X asr o‘rtalaridan antik mu­
alliflar asarlarida g‘arbiy slavyanlami slavinlar, sharqiy slavyanlami 
esa antlar deb nomlaganlar. Har ikkala nom slavyanlaming o‘zlarini 
atagan nomlarining turli variantlaridir.
G‘arbiy va janubiy slavyanlaming aksari ko‘pchiligi xristian- 
likka e’tiqod qiladi. Xristianlikning turli mazhablari: katolitsizm, 
protestantlik va uniatlik (yunon-katolik cherkovi) Rim papasiga 
bo‘ysunadi. Lekin pravoslav udumlarini saqlagan. Pravoslaviyani 
serblar, bolgarlaming ko‘pchiligi, chemogorlar va makedonlar; kato- 
litsizmni polyaklar, xorvatlar, slovenlar, chexlaming va slovaklaming 
ko‘pchiligi; protestantizmni chexlaming bir qismi, slovaklar, lujich­
lar (boshqalari katoliklar), slovenlar va xorvatlar; uniatlikni Polsha 
va Slovakiya aholisining ayrim guruhlari saqlaganlar. Asosiy diniy 
mazhablardan tashqari turli sektalarga kirgan aholi vakillari ham 
uchraydi. G‘arbiy va janubiy slavyanlarda xristianlikka qator qa­
dimgi dinlar va diniy tasavvurlaming unsurlari yondosh b o iib , ular 
udum-marosimlarda o‘z aksini topgan. Slavyanlarda vampirlarga, 
suv parilari, xonadon egasi, tabiat ruhlariga ishonch uzoq saqlangan. 
Ko‘pgina slavyan xalqlarida uy o‘chog‘ini yovuz ruhlardan asrashiga 
ishonch ham mavjud.
Bolgarlarda ayrim o‘simliklar, hayvonlarga nisbatan e’tiqod 
saqlangan. Xususan, ular keksa eman daraxtlariga hurmat bildirishsa, 
qizil butasi mevalariga sog‘lik va uzoq umr ato etuvchilik xususi-
283

---

yati mavjud deb qaraladi. B oiid an qo‘rquv alohida, noyabr oyi- 
ning 2-3-haftasida bo‘ri bavramlari o'tkazilishiga olib keigan. Unda 
bo‘rining jahlini chiqarmaslik uchun ma’lum taqiqlarga rioya qilish- 
gan. Tulkilar, ilonlar, sichqonlar bilan b o g iiq e’tiqodlar ham mavjud 
bo‘lgan. Turklar XIV-XV asrlarda Yevropani istilo qilish davomida 
mahalliy aholiga islomni o4kazish siyosatini olib borganlar. Slav- 
yan-musulmonlar ichida Bolgariyada - polyaklar, makedoniyalik 
to‘rboshilar, chemogoriyalik poturechenlar, Bosniya va Gersegovi- 
naning bir qismi aholisi mavjud.