N.A. Muxamedov
– TIU «Dinshunoslik va jahon dinlarini qiyosiy
o‘rganish YUNESKO» kafedrasi dotsenti, t.f.n.
Sh.O. Madayeva
– O‘zMU «Falsafa va mantiq» kafedrasi dotsen
ti, f.f.d.
ISBN 9789943548954
© «O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati» nashriyoti, 2018.
3
KIRISH
Ijtimoiyma’naviy hayot, milliy va demokratik taraqqiyotning
uyg‘unligi millat, mamlakatning yuksalib, dunyoga yuz tutish ja
rayoni yosh avlodning ma’naviy qiyofasi, tafakkur tarzi, milliy,
diniy, umuminsoniy qadriyatlarni o‘zlashtirishdagi ko‘nikma va
bilimlariga chambarchas bog‘liq. Zero, dinni xolis, ilmiy tadqiq
etish, uni yaxlit ijtimoiy fenomen sifatida o‘rganish uning bugun
gi holati va din bilan bog‘liq masalalarni tizimli tahlil qilish va
istiqbolini belgilash imkonini beradi. Dinshunoslik fanini o‘rga
nishga kirishishda sohaga oid asosiy tushunchalar bilan yaqindan
tanishish, uning dolzarb muammolaridan boxabar bo‘lish din
ni o‘rganishda to‘g‘ri yondashuvning shakllanishiga asos bo‘ladi.
«Dinshunoslikka kirish» fani bo‘lajak dinshunos mutaxas
sislar uchun mo‘ljallangan maxsus kurs bo‘lib, unda din bilan
bog‘liq ma’lumotlarni xolis, ilmiy tahliliy tadqiq etish ko‘nikma
va malakalari shakllantiriladi. Zero, din dinshunoslik fanining
o‘rganish obyekti bo‘lish bilan birga, har bir kishining e’tiqodi
hamdir. E’tiqod masalasiga esa turli din vakillari orasida e’tiroz
va norozilik paydo bo‘lmasligi uchun hurmat va e’tiyotkorlik bi
lan yondashish talab etiladi.
Fanni o‘qitishdan maqsad talabalarda din haqida xolis, to‘g‘ri
dunyoqarashni shakllantirish, turli dinlarning kelib chiqishi, maz
munmohiyati ta’limoti va tarixi haqida umumiy ilmiy tushun
chalar berishdan iborat. Shuningdek, talabalarda din va uning
turli shakllari, ta’limoti, yo‘nalishi va oqimlari haqida xolis il miy
xulosalar chiqarish ko‘nikmalarini shakllantirish, vijdon erkin
ligi talablariga amal qilish mezonlarini to‘g‘ri belgilash, milliy
va diniy qadriyatlar uyg‘unligining o‘ziga xos jihatlarini talabalar
ongiga singdirishdan iborat.
Ko‘zlangan maqsadga erishish uchun talabalarga dinshunos
lik fanining dinni o‘rganishdagi yondashuvlari, dinshunoslikning
sohalari, fanning asoschilari, dinshunoslikning boshqa sohalar
bilan o‘zaro aloqalari haqida aniq va atroflicha ma’lumot be rish
4
talab etiladi. Bo‘lajak dinshunoslar mutaxassislik fanini o‘rga
nishga kirishishdan oldin dinning jamiyat va insonlar ichki dun
yosida tutgan o‘rni, uni o‘rganishda nimalarga e’tiborni qaratish
kerak ligini bilishlari lozim bo‘ladi. Dunyoda mavjud dinlarga xos
bo‘lgan umumiy va xususiy jihatlarni tahliliy o‘rganish qo‘yilgan
maqsad va vazifalarni amalga oshirishda asosiy omil bo‘lib xiz
mat qiladi.
Markaziy Osiyo hududida VIII asrdan boshlab islom dini
mahalliy xalqlarning asosiy e’tiqodi bo‘lib qoldi. Shu sabab
li ham uning shaxs, oila, jamiyat hayotida tutgan o‘rni, o‘lka
madaniyati va ma’naviyatini yuksaltirishga qo‘shgan hissasi ha
qida yoshlarni xolis, ilmiy asosdagi ma’lumotlar bilan qurollan
tirish ularda g‘oyaviy immunitetning mustahkam bo‘lishiga yor
dam beradi.
Ushbu fanni o‘qitish mobaynida milliy va diniy qadriyatlar
ning tarixan mushtarakligi, ularning umuminsoniy qadriyatlar
ga uyg‘unlashishi, hozirgi mustaqil O‘zbekiston sharoitidagi aha
miyati yoritib beriladi. Fanni o‘qitishda O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi, «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»
gi Qonun, Jinoyat, Fuqarolik, Oila kodekslaridagi din va vijdon
erkinligi haqidagi ko‘rsatmalar, qoidalar dasturulamal bo‘lib xiz
mat qiladi.
«Dinshunoslikka kirish» fanini o‘qitish va o‘rganishda qu
yidagilarga alohida e’tiborni qaratish talab etiladi:
– chuqur ilmiylik, tarixiylik, xolislik tamoyillariga amal qi
lish;
– talabalarning diniy ong darajasini hisobga olish, diniy
histuyg‘ulariga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lish;
– dinni qo‘pol ateistik ruhda tanqid qilish yoki diniy va’ z
xonlik qilish, bir dinni ikkinchi dindan ustun qo‘yish qonunga
zid ekanligini e’tibordan chetda qoldirmaslik;
– dinshunoslikdan ma’ruza, amaliy (seminar) mashg‘ulotlar
ga tayyorgarlik ko‘rish va o‘tkazish jarayonida faqat o‘quv qo‘l
lanmasidagi ma’lumotlar bilan chegaralanmasdan, balki birlam
5
chi muqaddas manbalar matnlari yordamida nazariy g‘oyalarni
asoslab berish;
– talabalarning mazkur fan mazmunini chuqur o‘zlashti
rishlariga erishish uchun ularda din haqida ilmiy dunyoqarashni
shakllantirish, olgan bilimlari asosida muayyan voqea va hodisa
larga ongli ravishda mustaqil fikr bildira olish salohiyatini shakl
lantirish;
– talabalarda muayyan shaxslarning diniy doiradagi xatti
hara katlari davlat qonunlari va vijdon erkinligi tamoyillariga mos
yoki mos emasligini aniqlash imkoniyatini shakllantirish;
– mustaqil O‘zbekistonda din, diniy tashkilotlar davlatdan
ajratilgan, dinga e’tiqod qilish yoki qilmaslik har bir kishining
shaxsiy ishi ekanligini talabalarga tushuntirish;
– din ma’naviyat va madaniyatning tarkibiy qismlaridan bi
ri ekanini, uni siyosiylashtirishga yo‘l qo‘ymaslik lozimligini uq
tirish.
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Kari
movning o‘zbek xalqining ma’naviy merosi, dini, milliy qadri
yatlari haqida bildirgan fikr, g‘oya, xulosalari, ta’rif va tavsiflari
mustaqil Vatanimizda dinshunoslik fanini o‘rganishda nazariy asos
bo‘lib xizmat qiladi. Dinshunoslik fan sifatida tiklanishi va uzluk
siz ta’lim tizimiga kiritilishi yurtimiz fuqarolariga dinning ilmiy
lik, tarixiylik, obyektivlik, shaxsiy va ijtimoiy hayot bilan bog‘liqlik
tomonlarini chuqur idrok etishlari uchun yordam beradi.
Dinshunoslikning asosiy fanlar qatorida o‘qitilishi O‘zbekis ton
Respublikasi mustaqilligining sharofatidir. Zero, din, dindorlar
va diniy tashkilotlarga nisbatan davlat tomonidan adolatli siyosat
ning o‘rnatilishi vijdon erkinligi konstitutsion kafolatla nishining
belgisidir. Xalqimizning boy madaniy va ma’naviy mero
sini
tiklash va yangi sharoitda yanada rivojlantirish, bu hududdagi ilk
zamondan hozirgacha mavjud bo‘lgan dinlar tarixi, diniy tajriba
tadrijiy taraqqiyotini o‘rganish talabalarda Vatan tarixini chuqur
anglash, uni sevish va u bilan faxrlanish histuyg‘ularini shakl
lantirishga xizmat qiladi.
6
Hozirgi fan va texnika taraqqiyoti sharoitida dinshunoslik
asoslarini faqat so‘z yordamida o‘qitish yaxshi samara bermaydi.
Shuning uchun dasturning mazmunidan kelib chiqib texnik vo
sitalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Masalan, muayyan
dinlarning kelib chiqishi tarixi, diniy yo‘nalishlar, mazhablar ha
qida hikoya qiluvchi o‘quv filmlari, slaydlarni namoyish etish,
xarita, sxema, fotosur’at va boshqa vositalardan foydalanish sa
marali usullardandir.
O‘z navbatida, mazkur o‘quv qo‘llanma ma’ruzalar matnini
tayyorlashda ushbu fan doirasidagi xorijiy adabiyotlardan keng
istifoda etildi. Zotan, O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta
maxsus ta’lim vazirligining «20162017 o‘quv yilidan oliy ta’lim
muassasalarida o‘quv jarayonini takomillashtirish va fanlarning
zamonaviy o‘quv adabiyoti ta’minotini yaratish maqsadida xorijiy
o‘quv adabiyotlarini tarjima qilish» bo‘yicha buyrug‘idan (№ 87
01/139, 05.03.2016y.) kelib chiqib, «Dinshunoslik» ta’lim yo‘na
lishi o‘quv rejasiga kiritilgan «Dinshunoslikka kirish» fani uchun
ushbu qo‘llanmani yaratishda samarali foydalanish maqsadida
«Introduction to the study of religion» (Edited by Hillary Rodri
gues and John S.Harding, USA, Routledge, 2009. – 177 ‘., IS
BN 13 9780415—408882) nomli ingliz tilidagi adabiyot tan
landi va o‘zbek tiliga to‘liq tarjima qilindi.
O‘quv qo‘llanmada asosiy matn orasiga kiritilgan mazkur xo
rijiy adabiyot ma’lumotlari kursivda berildi va satr ostida qaysi
betdan olinganligi ko‘rsatib o‘tildi.
|