“Dasturiy injiniring” fakulteti “MA‟lumotlar tuzilmasi va algoritmlar”

6-laboratoriya ishi. MA‟LUMOTLARNI SARALASH USULLARI 
Ishdan maqsad: Ushbu laboratoriya ishining maqsadi talabalar qanday 
saralash usullari va algoritmlari mavjudligini va ularning samaradorliklarini 
baholashni o„rganishlari kerak. Shu asosda saralash usullarini qiyosiy tahlil 
qilishlari va ularga oid dasturlar tuzishni o„zlashtirishlari kerak. 
Qo„yilgan masala: Talabalar topshiriq variantiga mos saralash usuli 
yordamida masalani yechish dasturini yaratish ko„nikmasiga ega bo„lishlari kerak. 
Ish tartibi: 

Tajriba ishi nazariy ma‟lumotlarini o„rganish; 

Berilgan topshiriqniтп algoritmini ishlab chiqish; 

C++ dasturlash muhitida dasturni yaratish; 

Natijalarni tekshirish; 

Hisobotni tayyorlash va topshirish. 
6.1.
 
Tuzilma elementlarini saralash 
Ma‟lumotlarni kompyuterda qayta ishlashda elementning informatsion 
maydoni va uning mashina xotirasida joylashishini bilish zarur. Shu maqsadda 
ma‟lumotlarni saralash amalga oshiriladi. Demak, saralash – bu ma‟lumotlarni 
kalitlari bo„yicha doimiy ko„rinishda mashina xotirasida joylashtirishdan iborat. 
Bu yerda doimiylik ma‟lumotlarni massivda kalitlari bo„yicha o„sishi tartibida 
berilishi tushuniladi. 
Ma‟lumotlarga qayta ishlov berilayotganda ma‟lumotning informatsion 
maydonini hamda uning mashinada joylashishini (adresini) bilish zarur. 
Saralashning ikkita turi mavjud: 
ichki
va 
tashqi
: 

ichki saralash bu operativ xotiradagi saralash; 

tashqi saralash – tashqi xotirada saralash. 
Agar saralanayotgan yozuvlar xotirada katta hajmni egallasa, u holda ularni 
almashtirishlar katta sarf (vaqt va xotira ma‟nosida) talab qiladi. Ushbu sarfni 

---

111 
kamaytirish maqsadida, saralash kalitlar adresi jadvalida amalga oshiriladi. Bunda 
faqatgina ma‟lumot ko„rsatkichlari almashtirilib, massiv o„z joyida qoladi. Bu usul 
adreslar jadvalini saralash usuli deyiladi. 
Saralanayotganda bir xil kalitlar uchrashi mumkin, bu holda saralangandan 
keyin bir xil kalitlilar boshlang„ich tartibda qanday joylashgan bo„lsa, shu tartibda 
qoldirilishi maqsadga muvofiq bo„ladi (Bir xil kalitlilar o„zlariga nisbatan). 
Bunday usulga turg„un saralash deyiladi. 
Saralash samaradorligini bir necha mezonlar bo„yicha baholash mumkin: 

saralashga ketgan vaqt; 

saralash uchun talab qilingan operativ xotira; 

dasturni ishlab chiqishga ketgan vaqt. 
Birinchi mezonni qarab chiqaylik. Saralash bajarilganda taqqoslashlar yoki 
almashtirishlar sonini hisoblash mumkin. 
Faraz qilaylik,