See discussions, stats, and author profiles for this publication at

Ri
1X1i2+K2X2+……+KnXnf. 
Reyting baholarini hisoblab chiqish natijasida mintaqalarga 
boshqa mintaqalar orasida o‗rin beriladi. Xorij amaliyotida 
mintaqalarni ranjirlash natijalarini qo‗shib chiqish usulidan 
foydalaniladi, u avvalo, mintaqaning har bir indikator bo‗yicha 
darajasini aniqlanshni ko‗zda tutadi. Mintaqaning umumiy 
reytingi barcha indekatorlar bo‗yicha o‗rinlar yig‗indisi bilan 
belgilanadi. Eng past natijaga erishgan mintaqa eng yuqori 
reytingga ega bo‗ladi. Mintaqaning barqarorligini oshirish uchun 
quyidagilarni bajarish zarur:
1. Mintaqa iqtisodiyotining real sektorini innovatsion 
rivojlantirish uchun zarur moliyaviy sharoitlarni yaratish; 
2. O‗zbekiston Respublikasi subyektlarining markaz bilan 
iqtisodiy va moliyaviy muammolar bo‗yicha hamkorlik qilishi; 
3. Barcha faoliyat sohalarida xufyona iqtisodiyotni va 
korrupsiyani namoyon bo‗lishiga barham berish. 

---

545 
Bugungi kunda O‗zbekiston Respublikasi va uning 
mintaqalarida iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashning eng dolzarb 
muammolariga quyidagilar kiradi 
18.2-rasm. Iqtisodiy xavfsizlikni ta‘minlashning dolzarb 
muammolari
Mintaqaning hayot kechirish qobiliyatini va iqtisodiy 
xavfsizligini ta‘minlash uchun iqtisodiyotning turli sohalarida o‗z 
vaqtida inqirozli muammolarning oldini olish kerak. Bular 
quyidagilar bo‗lishi mumkin: 

demografik vaziyatdagi miqdor va sifat o‗zgarishlari; 

mintaqada ekologik vaziyatlarni yomonlashtiruvchi 
obyektlarni joylashtirish;

---

546 

mintaqa yalpi mahsulotini 50-60% dan ortiqqa 
pasaytirish; 

ishsizlar darajasining 15% dan yuqori bo‗lishi;

mintaqada ishlab chiqarish yo‗nalishining tarkibiy 
ishsizlikka va kadrlarning ommaviy ravishda o‗z mamlakatlarini 
taraqqiyotiga olib keluvchi o‗zgarishlar; 

ishchi kuchi ortiqcha bo‗lgan mintaqalarda millatlararo 
va ijtimoiy zo‗riqishini keltirib chiqaruvchi migrantlarning paydo 
bo‗lishi; 

mintaqa sanoatining markaz bilan aloqalarga haddan 
tashqari (60% va undan ortiq) bog‗lanib qolishi; 

infratuzilma obyektlarini qurishda oqsash, mintaqaning 
tabiiy 
resurslaridan 
foydalanish 
natijasida 
ekologiyaning 
yomonlashuvi; 

moliyaviy resurslarning yetarlicha ta‘minlanmaganligi; 

infratuzilma 
obyektlari 
bilan 
yetarlicha 
ta‘minlanmaganlik. 

ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni o‗tkazish tamoyillari: 

iqtisodiy o‗sishni ta‘minlash; 

samaradorlik; 

ijtimoiy yo‗naltirilganlik. 
Yuqorida 
sanab 
o‗tilganlardan tashqari mintaqalarda 
quyidagi qo‗shimchalar zarur: 

geosiyosiy xususiyatlar; 

aholi mentaliteti (o‗ziga xosligi); 

tabiiy-geografik xususiyatlar.
Mintaqalar o‗rtasidagi qarama-qarshiliklar quyidagilarda 
namoyon bo‗lishi mumkin:

Tabiiy va iqtisodiy sharoitlarning tabaqalashuvida. 

---

547 

Milliy muammolar. 
Mintaqalarni isloh qilishda eng muhimi mintaqaning o‗ziga 
xos xususiyatlarini inobatga olgan holda barqaror va xavfsiz 
rivojlantirish uchun normal sharoitlarni yaratish, investitsiyalarni 
rag‗batlantirish, ―markaz–mintaqa ‖ tizimida tartibga solishni 
yo‗lga 
qo‗yishdan 
iborat. 
O‗zbekiston 
Respublikasida 
moddiylashgan iqtisodiy tamoyillarini hisobga olgan holdagi 
islohotlar quyidagilarni o‗z ichiga olishi lozim:

investitson va ijtimoy siyosatda mintaqalarning o‗ziga 
xos xususiyatlarini hisobga olish; 

islohotlarning investitsiyalarni jalb qilish, tadbirkorlik, 
ijtimoiy ta‘minot, ekologiya kabi yo‗nalishlarni mintaqaviy 
darajaga ko‗chirish;

mintaqalarni rivojlantirish dasturini ishlab chiqish. 
Barqaror va xavfsiz rivojlanish uchun iqtisodiyotni 
integratsiyalash vazifasi quyidagi muammolarning hal etilishini 
talab qiladi: 

mintaqa iqtisodiyoti va respublika tovar va xizmatlar 
bozorining o‗zaro ta‘sirlashuv mexanizmini yaratish; 

hududiy mehnat taqsimotini qo‗llash; 

mintaqalararo aloqalar buzilishining oldini olish; 

separatizm bilan kurash olib borish.
Samarali tartibga solish uchun mintaqalarning moliyaviy 
resurslarini hisobga olish zarur. U ikki turga bo‗linishi mumkin: 

ichki moliyaviy resurslar – foyda, soliqlar (mintaqaviy, 
mahalliy), valyuta mablag‗lari, garov – sug‗urta fondlari 
(ko‗chmas mulk, qazilma boyliklar zaxirasi, o‗rmonlar, yer), 
tovar-moddiy qiymatliklar, mahalliy zayomlar; 

tashqi moliyaviy resurslar – byudjet kreditlari, 
korxonalarni maqsadli dotatsiyalash, subsidiyalar, subvensiyalar, 

---

548 
transfertlar, imtiyozli soliqqa tortish mablag‗lari, mintaqalararo 
dasturlarning 
mablag‗lari, 
xalqaro 
zayomlar, 
xorijiy 
investitsiyalarning mablag‗lari. 
Ijtimoiy xavfsizlik – har bir fuqaroning hayot kechirish 
sharoitlarini, uning huquq va erkinliklariga tahdidlardan himoya 
qilishni ta‘minlash. Ijtimoiy xavfsizlikning muhim komponenti 
oziq-ovqat, ekologik, shaxsiy, iqtisodiy (o‗z ehtiyojlarini 
qondirish 
nuqtayi 
nazaridan) 
va 
jamiyatning 
xavfsizligi 
hisoblanadi. 
Ijtimoiy xavfsizlikni ta‘minlashning maqsadlari: 

ijtimoiy portlash vaziyatlarining oldini olish; 

barqaror ijtimoiy tuzilmani ta‘minlash; 

qadriyatlar tizimini, ijtimoiy xulq-atvor madaniyatini 
saqlab turish. 
Ijtimoiy tuzilmaning degradatsiyalashuvi ikki holatda yuz 
beradi: 
1.Tizimni inqilobiy larzalar vaqtida tenglashtirish. Ko‗pgina 
avlodlarning an‘analarida vorisiylik yo‗qoladi, mehnatni 
rag‗batlantirish va unga bo‗lgan tashabbus yemiriladi. Sekin-asta 
yangi tizim shakllanadi. Xavf-xatar shundaki, aktiv faoliyatdagi 
elitaning eng yaxshi vakillari ketib, o‗rniga ijtimoiy pillapoyadan 
quyi tizimning eng yomon vakillari ko‗tarila boshlaydi;
2. Ijtimoiy tuzilmaning qutblashuvi yoki elitar tuzum bilan 
aholining asosiy massasi o‗rtasida uzilish. Bunday tuzum ijtimoiy 
zo‗riqish va ijtimoiy portlashlar bilan xavflidir.