Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Cədvəl 7.5
İş qüvvəsinə sərf olunan xərclərin təsnifləşdirilməsi
209

---

S
ır
a №
-s
i
Beynəlxalq standartlar
S
ır
a 
№
-s
i
Azərbaycan Respublikasında
mövcud təsnifləşdirmə
1
.
M üstəqim əmək haqqı və əlavələr
1
.
İşlənilm iş vaxta görə əməyin
2.
Qeyri-iş vaxtı üçün ödənişlər
haqqının ödənilm əsi
3.
M ükafat və hədiyyələr
2.
İşlənilm əm iş vaxta görə əməyin
4.
N atura formasında yemək, içkilər
haqqının ödənilm əsi
və digər ödənişlər
3.
Birdəfəlik həvəsləndirici
5.
İşçilərin mənzillə təm in olunması
ödənişlər
ilə əlaqədar işverənin üzərinə
4.
Əmək haqqına daxil edilən
götürdüyü xərclər
yemək, m ənzil və yanacaq
6.
İşverənin sosial təm inatla əlaqədar
xərcləri ilə əlaqədar ödənişlər
xərcləri
5.
M üəssisələrin (təşkilatların)
7.
Peşə hazırlığına s ə rf olunan
işçilərin m ənzillə təm in edilməsi
8.
xərclər
ilə əlaqədar xərcləri
9.
Sosial xidmətlərə çəkilən xərclər
6.
M üəssisələrin
İş qüvvəsinə sə rf olunan digər
(təşkilatların)işçilərin sosial
10.
xərclər
müdafiəsi ilə əlaqədar xərcləri
İş qüvvəsinə sə rf olunan xərclərə
7.
Peşə təlim i xərcləri
görə vergilər
8.
M ədəni-məişət xidməti ilə əlaqə-
dar xərclər
9.
İş qüvvəsinə təsnifləşdirmədə ol-
mayan xərclərin sərfi
10.
İş qüvvəsindən istifadə ilə
əlaqədar vergilər
7.5 
cədvəlindəki bəzi xərc maddələrinin məzmununa aydınlıq gətir­
mək lazımdır. Onlardan bəziləri bu fəslin əvvəlində aydınlaşdırılmışdır. 
Bu fəsildə aydınlaşdırılmayan, yaxud da tələb olunan səviyyədə aydınlaş­
dırılmayan maddələrdən biri işçilərin sosial təminatı ilə əlaqədar olan 
xərclərdir.
Beynəlxalq standartlara uyğun olaraq bu xərclərə pensiya fonduna, 
sosial sığorta fonduna, məcburi tibbi sığorta fonduna, habelə qeyri-dövlət 
pensiya fondlarına üzvlük haqqı ilə əlaqədar ödənişlər, işləyən pensiyaçı­
ların pensiyalarına edilən əlavələr, işdən çıxarma pulu, müəssisənin və­
saiti hesabına işçilərin və onların ailə üzvlərinin müalicəyə və istirahətə 
göndərilməsi ilə əlaqədar xərclər aid edilir.
Peşə təlimi xərclərinə tədris binalarının, məşğələləri aparmaq üçün 
icarəyə götürülmüş binaların saxlanmasına, işçilərin tədris müəssisə­
lərində pullu təhsil almalarına, müəssisənin göndərişi ilə təhsil alan şəxs­
lərə təqaüdlərin verilməsinə, kadrların hazırlanması və yenidən hazırlan­
ması ilə əlaqədar digər xərclər daxil edilir.
210
Mədəni-məişət xidməti xərcləri mədəni-kütləvi və idman tədbirlərinin, 
tənəzzöhlərin, sərgilərin keçirilməsi, yeməkxanaların, kitabxanaların, klub­
ların, idman qurğularının, məktəbəqədər müəssisələrin saxlanılması xərc­
lərini və digər mədəni-məişət tədbirləri ilə əlaqədar olan xərcləri özündə 
birləşdirir. 9-cu qrupa iş yerinə gəlib-qayıtma ilə əlaqədar nəqliyyat xərc­
ləri, pulsuz verilmiş formalı paltarların, xüsusi geyimlərin və ayaqqabının 
dəyəri, həmçinin ezamiyyə xərcləri37, işçilərin bir işdən başqa bir işə 
keçirilməsi xərcləri və s. aid edilir.
İş qüvvəsinə sərf olunan xərclərin tərkibinə daxil edilən vergilər məşğul 
şəxslərin sayı və əmək haqqı fondu ilə əlaqədardır. Hazırda bu xərclərə 
xaricdən cəlb edilən işçi qüvvəsi ilə əlaqədar xərclər, polisin saxlanması 
üçün məqsədli rüsumlar, ərazinin abadlaşdırılması və s. xərclər daxildir.
Bu xərclərin vergi bazası əmək haqqı fondu, yaxud da işçilərin sayıdır. 
Səhmlərə, habelə işçilərin müəssisə və təşkilatların mülkiyyətində iştira­
kına görə əldə etdikləri digər gəlirlər, əmək qabiliyyətini müvəqqəti 
itirməyə, hamiləlik və doğuşla əlaqədar olan ödənişlər iş qüvvəsi xərclə­
rinə aid edilmir. Çünki bu xərclər dövlət və qeyri-dövlət fondlarının 
vəsaiti hesabına ödənilir.
İş qüvvəsinə sərf olunan xərcləri təhlil edərkən göstəricilərin müqayisə 
edilə bilən olmasına xüsusi diqqət etmək lazımdır. Bu məqsədlə işçilərin 
sayı, işlənilmiş, həmçinin işlənilməmiş, lakin haqqı ödənilmiş vaxt barədə 
məlumat əldə edilir. İş qüvvəsinin orta dəyərinin göstəriciləri ölkə iqtisa­
diyyatı, onun ayrı-ayrı sahələri, müxtəlif mülkiyyət formalarına mənsub 
olan müəssisələr üzrə hesablanır.
Beynəlxalq Əmək Təşkilatı tərəfindən əmək problemləri ilə məşğul 
olan statistiklərin 16-cı beynəlxalq konfransında (1998-ci il) müzakirə 
olunmaq üçün təqdim edilmiş “Məşğulluqdan əldə edilən gəlirlərin ölçül­
məsi” adlı məruzədə qeyd edildiyi kimi, Qərbi Avropanın inkişaf etmiş 
ölkələrində, ABŞ və Kanadada işverənlərin əmək kollektivlərinin sabit­
liyinin təmin olunmasına yönəltdikləri xərclərin artması müşahidə olunur. 
Bunlar öz ifadəsini işçilərin mənzil əldə etmələri, icarəyə götürdükləri 
mənzilin, habelə yanacağın, elektrik enerjisi və telefon haqqının ödənil­
məsi üçün faizsiz kreditin verilməsində tapır. Bundan başqa, müəssisələrdə 
yeməkxanaların saxlanması üçün subsidiyalar verilir, işçilərin ailə üzvləri 
və uşaqlarının oxumasma sərf olunan xərclər, işə gəlib-qayıtmaq üçün 
nəqliyyat xərcləri, güzəştli şərtlərlə tibbi xidmət xərcləri ödənilir və s.
Beləliklə, iş qüvvəsinə sərf olunan xərclər müəssisələrin rəqabət 
qabiliyyətini ifadə edən göstəricilərdən biridir və ondan beynəlxalq