Ona tili-11 sinf indd

 
oldi 
(Cho‘lpon, «Kecha va kunduz») gapidagi
 
g‘ururning kaltaklanishi va
 
kular yuzini
 
no‘qtalamoq
 
birikmalarida kaltaklanishi va
 
no‘qtalamoq
 
so‘zlari kasb etgan ma’no nozikliklari («g‘ururni azobli darajada 
poymol qilish», «keskin va tamoman to‘xtatmoq») bilan matnga 
ham aniqlik, ham ta’sirchanlik baxsh etgan.
Oddiy nutqda Qor yonadi
 
deyilsa, nutqning aniqligi buzilgan 
bo‘ladi. Chunki qor – yonmaydigan narsa. Ammo Qalovini topsang, 
qor yonar degan maqolda, ya’ni badiiy nutqda fikr go‘zal, obrazli va 
mubolag‘ali ifodalangan. Bunday holatda nutq aniqligining buzilishi 
haqida gap ham bo‘lishi mumkin emas.
35-mashq. 
 
Ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarning yangi ma’no nozikliklarini 
kasb etishiga diqqat qiling. Ularni ma’nodoshlari bilan 
taqqos 
lab, uslubiy va mazmuniy farqlarini tushuntiring.
Tun 
chekindi
.
Deraza oynasiga kumushrang yog‘du 
yopirildi
.
Keyin ufq qizarib, asta quyosh bosh ko‘tardi. Quyosh nurlari xira 
va kuchsiz edi, ammo u tez ko‘tarildi. Har yer-har yerda uni uvada 
pardalardek kulrang bulutlar to‘sdi, lekin quyosh 
yurishini
to‘xtatmadi va 
birdan ko‘zni qamashtiradigan darajada oppoq bo‘lib porlab, bepoyon 
osmonni yoritdi, so‘ng 
yurishini
sekinlatib kasalxona tepasiga kelganida 
bor shu’lasini derazasi ochiq xonaga tushirdi, shu’la shu lahza karavotda 
yotgan xushbichim va go‘zal ayol yuzida jilva qildi, qovoqlarini qizartir-
moqchi bo‘ldi, lekin tosh qotgan qovoqlar qilt etmadi, shu’la o‘ziga 
qadrdon qorachiqlarda akslanmoqni istadi, ammo ularni topa olmadi, u 
faqat ayolning barmoqlarida paydo bo‘lib qolgan uzukning olmos ko‘zcha-
laridagina aks eta oldi.

---

35
Bu kun quyosh qanchalar porloq va nurafshon bo‘lmasin, unga hech 
kim muhabbat izhor qilmadi, muloyim nurlarini simirmadi… 
Baribir, quyoshning bu yerdan uzoqlashgisi kelmadi, u saxiylik bilan 
nurlarini mo‘l-ko‘l to‘kdi, jimgina yotgan ayol vujudi ko‘zni qamashtirib, 
yarqirayotgan oppoq nurlarga omuxta bo‘lib ketdi… (Zulfiya Qurolboy qizi)
36-mashq.
Gaplarni o‘qing. Ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarning o‘ziga xos 
tarzda qo‘llanishiga diqqat qiling. Ularning nutq aniqligini 
ta’minlashdagi o‘rnini baholashga harakat qiling. Bu haqda 
o‘rtoqlaringiz bilan fikrlashing.
1. Hay Oynisa, buvingni chaqir! – bolalarga aralashmay bir chekada 
turgan rangpar,