A. F. Shaxidov, A. D. Qayumov, R. M. Xudayqulov
Yüklə 7,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Muhandislar
- avtomobil yo’llarining quruvchilari faol tarzda yo’l qurilishi texnologiyasini rivojlantirishning dolzarb muammolarini hal etishadi, yo’l qurilishining bahosini pasaytirish, sur’atini, samaradorligi va sifatini oshirish singari ishlar kompleks texnik- iqtisodiy muammolardan hisoblanadi. Mazkur muammolarni yanada takomillashtirilgan, SAR bilan jihozlangan ishchi organlari bo’lgan yo’l- qurilish mashinalarini keng tatbiq etish orqali hal qilish mumkin. Bunday mashinalar eng kam bahoda ishlarning yuqori sur’ati va sifatini ta’minlab berishi mumkin. Yanada takomillashtirilgan texnika qo’llanilganda yo’l qurilishining iqtisodiy samaradorligi sezilarli darajada ortishi kerak. Yo’l-qurilish mashinalarini takomillashtirish uchun ularning birlik quvvatini oshirilishi, qisman va to’liq avtomatlashtirilishi asos bo’la oladi. Fiziologik imkoniyatlari cheklanganligi yoki boshqaruvning xavfsiz emasligi uchun inson talab qilinadigan aniqlik va topshirilgan tartibda mashinani boshqara olmasligi sababli yo’l-qurilish mashinalari ishini avtomatlashtirish zarur va samaralidir. Yo’l qurilishida texnologiyani o’zgartirish (takomillashtirilgan mashinalardan foydalanish, sifatni samarali nazorat qilish va hokazo) hisobiga sarf-xarajatlarni kamaytirish va shu orqali ishlarni bajarish usulini yaxshilash mumkin (bahosi bo’yicha eng maqbul variantni tanlashni asoslash). Shuning uchun yo’l qurilishi texnologiyasini rivojlantirishning eng dolzarb masalalaridan biri-bu, ish sifatini ishlab chiqarishda nazorat qilish samaradorligi va tezkorligini oshirish hisoblanadi. Bu ma’noda uni qisman yoki 11 to’liq avtomatlashtirish istiqbolli deb hisoblanadi. Misol tariqasida kuzatuvchi tizimlardan foydalanishini ko’rsatish mumkin, bunda barcha tayyorgarlik ishlari va asosiy ishlar to’g’ri bajarilganda yo’l to’shamasining talab etiladigan tekisligi topshirilgan ehtimollik bilan ta’minlanadi. Mahalliy yo’l - qurilish materiallaridan keng foydalanish, ishlarni oqilona tashkillashtirish, qurilish mavsumini uzaytirish va ishlarni yil davomida bajarish texnologiyasiga asta-sekinlik bilan o’tish, qurilishning bosqichma-bosqichligi, yangi samarali material va konstruktsiyalarni qo’llash hisobiga qurilish qiymatini kamaytirishga erishish mumkin. Ishlar texnologiyasi u yoki bu texnologik jarayonni qay tarzda va nima bilan bajarish kerak, degan savolga javob beradi. Ishlarni tashkillashtirish esa vaqt va makonda mavjud bo’lgan resurslarni bir-biriga bog’lashdan iborat, ya’ni ushbu texnologik jarayonni qachon, qaerda va kim bajarishi kerak, degan savolga javob beradi. Oqim usulida liniyaviy ishlardan oldin jamlangan ishlar bajariladi. Agar ishlarni liniyaviy va jamlanganturlarga bo’lishga ishlab chiqarishda ko’p uchraydigan xususiyatlarsiz (geologik, tuproqli, suvli) yondashilsa, bu jiddiy uzilishlar, murakkabliklar, ortiqcha mablag’lar sarflanishi va ish jadvalidan orqada qolishga olib kelishi mumkin. Xususan, tog’ sharoitida avtomobil yo’lini qurishda jamlangan ishlar sifatida ularni sifatli va xavfsiz bajarish uchun alohida ob-havo sharoiti yoki boshqa shart-sharoitlar talab qilinadigan ishlarni (ko’chkili yonbag’irlar, sel xavfi mavjud joylar, doimiy suv oqimlari va sh.k.) ko’rsatish mumkin, chunki bunda murakkab ishlarni (tirgak devorlarni o’rnatish, chuqur drenajlar, sun’iy suv oqimlari va sh.k.) bajarishda yo’l poyining chidamliligi yo’qolish xavfi vujudga keladi. Ko’rsatib o’tilgan xususiyatlarga muvofiq eng samarali yo’l-qurilish mashinalari, ish usullari va muddatlari, ayrim konstruktiv elementlar va butun yo’l uchun texnologik yondoshuvlar turlicha bo’ladi. 12 Ishlarning texnologiyasi va tashkillashtirilishining o’zaro bog’liqligi noan’anaviy, ijodiy yondoshuvni talab etadi: turli ishlar bo’yicha keyingi yilga bitkaziladiganlarini aniqlash; ishlar texnologiyasini tanlashda mavjud texnika, mexanizatorlar va butun quruvchilar jamoasining tajribasini hisobga olish; ishlarni tashkillashtirish usullarini ratsionalizatorlashtirish ehtimoli, mahalliy materiallardan foydalanish va hokazolarni nazarda tutgan holda ko’p sonli texnologiya variantlarini ko’rib chiqish. Yo’l qurilishining o’ziga xos murakkabligi shundan iboratki, oddiy atmosfera sharoitida vaqti-vaqti bilan o’zgaradigan harorat hamda namlikda yo’l inshootlarining talab qilinadigan xossalari, birinchi navbatda, mustahkamligi ta’minlanishi shart. Ma’lum qurilish sharoitida ish texnologiyasining eng maqbul varianti to’g’risida qaror qabul qilish kerak. Inshootning sifati va qiymati bunday variantni tanlash mezoni hisoblanadi. Avtomobil yo’lining sifati transport-foydalanish, texnologik, ergonomik, estetik, ekologik va boshqa xususiyatlarni, shuningdek xizmat muddati va boshqa asosiy parametrlarni o’z ichiga oladi. Avtomobil yo’lining samaradorligi, ya’ni foydalanishdan olinadigan foydali samaraning yo’l qurilishi va foydalanishiga ketgan umumiy xarajatlarga nisbati uning sifat darajasi mezoni hisoblanadi. Yo’lning uzunligi bo’yicha va vaqt mobaynida o’zgarib turadigan tuproqlar, materiallarning xususiyatlari va holatlari, ayrim konstruktiv qatlamlarning parametrlari, harorati hamda namligi bilan ifodalanadigan yo’llarni qurish va foydalanish sharoitida ishlarni amalga oshirishning eng maqbul usuli doimo bo’ladi, bu usul yo’lning talab qilinadigan foydalanish xossalarini ta’minlab, uni qurish va foydalanishda keltirilgan eng kam xarajatlarga mos keladi. 13 Boshqacha aytganda, texnologiya variantlarini ko’rib chiqishda berilgan sharoit uchun eng kam xarajatlar bilan avtomobil yo’lining talab etiladigan ko’rsatkichlarini ta’minlab beradigan ishlarni bajarish usulini doimo asoslab berish mumkin. Yüklə 7,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|