Ta’limning shaxsga yo’naltirilgan texnologiyasi Reja

III.
Saxsga yo‘naltirilgan ta‘lim texnologiyasi. 
Bu texnologiyaning 
mohiyatini cuqurroq anglas ucun akademik Bespalko B. P. Tomonidan yaratilgan 
“didaktik jarayonini bosqaris tizimining rivojlanis spirali”ni tahlil qilis kerak 
bo‘ladi. 
“Yo‘naltirilgan axborotli jarayon” (YAJ) ordinatasiga ta‘limni taskil etisning 
yakka tartibli sakli joylastirildi. “Tarqoq axborotli jarayon” (TAJ) ordinatasiga esa 
– guruhli. Tabiiyki, masg‘ulotning guruh sakli yakka tartibdagi saklidan iborat 
bo‘ladi, keyin esa rivojlanisning birmunca yuqori darajasida yakka tartibli sakliga 
yana qaytadi. Demak, “maslahatci” (3) tizim tabiiy holda “guruhli ta‘lim”ga (1) 

---

ko‘tariladi, uning sezilarli darajadagi kucsizligi “repetitor” (7) tizimini vujudga 
keltiradi. 
Repetitorlik “kicik guruh”(5) o‘lcamigaca kengayis sabablarini tasavvur qilis qiyin 
emas. 
XVI asrga kelib nasr islaridagi inqiloviy o‘zgarislar ta‘lim tizimida “darsliklar”ni 
(4) qullas imkoniyatini tug‘dirdi. Kommunikattsiya sohasidagi texnikaviy 
taraqqiyot esa sinf va xonadonlarni axborotli uzatis vositalari bilan jihozlanadi. 
Kompyuterlarning vujudga kelisi didaktik jarayonni yopiq bosqaris imkoniyatlarini 
tug‘dirsada-da, o‘quvcilarning individual qobilyatlarini hisobga olmadi (dasturli 
ta‘lim - 6). Saxsiy kompyuterlar texnikasining rivojlanisi psixologik-pedagogik 
bilimlar o‘sisi bilan hamkorlikda saxsga yo‘naltirilgan ta‘lim muammosini keltirib 
ciqarmoqda. 
Akademik B. P. Bespalko tizim 8 - yakka tartibli bilis faoliyatini dasturli 
bosqarisga alohida urg‘u berib “xalq ta‘limi tizimining barca bo‘g‘inlarida 
rivojlanisning yangi bosqicini ifodalaydi va o‘quvcilarning sog‘lig‘iga zarar 
yetkazmagan holda zaruriy musbat siljislarga olib keladi” debta‘kidlaydi. O‘zida 
aniq 
o‘rnatilgan 
didaktik 
masalalar 
va 
pedagogik 
texnologiyalarni 
mujassamlastirgan pedagogik tizim saxsga yo‘naltirilgan ta‘lim, deb ta‘riflanadi. 
Bu tizimdagi didaktik masalalarga qisqaca izoh beriladi. Hozirda mavjud 
yakkalasgan pedagogik tizimlar – umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar, oliy 
ta‘lim – saxsni tarbiyalas, ta‘lim beris va takomillastirisning yagona tizimiga 
aylanisi kerak. Saxsga yo‘naltirilgan ta‘lim barca turdagi ta‘limlarni yo‘nalislar 
bo‘yica integratsiyalasni taqozo etadi. Ta‘limning birinci bosqicidayoq 
(maktabgaca ta‘lim) bolaning ehtimolli saxsiy yo‘nalislari psixologik-pedagogik 
kuzatislar yordamida aniqlanadi, ma‘lum faoliyat turiga mos qobilyatlari, yangi 
iste‘dod nisonalari belgilab oligadi. Bu tabaqalastiris psixologik pedagogika sohasi 
bo‘lib, afsuski, kam tadqiq qilingan va kam islangan. Su bilan birgalikda hammaga 
yaxsi ma‘lumki, saxsning maxsus iste‘dod nisonalarini erta aniqlas va uni 
muntazam rivojlantirib boris vaqti soati bilan o‘z mevasini beradi – yangi g‘oya va 
faoliyat metodlarini haqiqiy yaratuvcisi tarbiyalanadi. 

---

Saxsning rivojlanis dasturi aslida har bir insonga tug‘ma holda beriladi, biroq uni 
amalga osiris, afsuski hozirgi ta‘lim tizimida qaralmagan. Mana, nima ucun 
dunyoda qiynalganlar va jinoyatcilar mavjud. Su boisdan bolaning saxsga 
yo‘naltirilgan ta‘lim tizimiga kirisisi uni ixtisosli kasbga tayorlasning boslanisi 
bo‘lisi kerak va barca o‘quv dasturlari mazmuni ma‘lum faoliyat turining 
ijodkorini tarbiyalas masalasiga bo‘ysunisi kerak. 
Tasxislanuvcan tarzda o‘rnatilgan maqsadli pedagogik tizim ociq bo‘lisi kerak, 
ya‘ni o‘rgatisning har qanday bosqicida o‘quvci undan ciqib ketisi yoki qayta kirib 
kelisi mumkin. Bu esa aniqlangan maqsadga mos holda ta‘lim mazmunini ilmiy 
asosda saralasga imkon beradi. Ta‘lim mazmunini jamlasda o‘quvcilarni asossiz 
yuklab taslas va o‘qituvci o‘qitisda inqirozga xos hodisalarni yuzaga ciqaruvci 
oldingi amorf va ixtiyoriylik uni aniq loyihalas, o‘qis yillari bo‘yica taqsimlas va 
dozalasga joy bo‘satib beradi. O‘quv fanlari tizimi ortiqca bo‘lmasdan qat‘iy 
uzviylikka va belgilangan mahorat bosqicida o‘zlastirisga olib keladi. 
Donetsk ociq universiteti professori B. F. Satalov o‘qitisni jadallastiris 
texnologiyasini islab ciqdi va amaliyotga tadbiq etib an‘anaviy sinf-dars o‘qitis 
uculining ocilmagan qirralarini ko‘rsatib berdi. 

---