N xolmatov. N. Im om ova makro va mikro

1. Iste’m olchilar xatti-h arak atin in g tahlili
Iste ’m olchi -
bozor m e x a n iz m in in g asosiy subyektlarid an biri b o ' ­
lib uning bozordagi iqtisodiy aham iyati va roli j u d a m uhim hisoblanadi. 
A y n a n iste’m o lc h ila rn in g u yoki bu tovarni sotib olishig a b o 'lg a n talabi 
bozor talabini keltirib chiqaradi, narxlar muvozanati ni, real sotuv xaj­
mini belgilab beradi. Bozorga ch iq ish d a iste’molchi o ' z oldiga y a g o n a
bir maqsadni y a 'n i, m aksim al ravishda o ' z ehtiyojlarini q o ndirish v a bu 
iste'm oldan yuqori naflilikka erishishni k o ' z d a tutadi. Iste'm olchi ishlab 
chiqaruvchi kabi o ' z ta nlovida absolyut erkin emas. U n a faqat o ' z xo- 
hish istagiga. shuningde k daro m a d ig a q a ra b xaridlarni a m a lg a oshiradi.
Iste’ m o lc h ila r n i n g xatti-h arak a tin i u ch b o s q ic h d a k o ' r i b ch iq ish
m a q s a d g a m u v o f iq d ir . 
Birinchi bosqichda
iste’m oldagi afzallik o ' r ­
ganiladi. B u n d a is t e ’m o lc h i bir tova rni b o s h q a s id a n ortiq k o 'r is h i m e -
zonlarini a n iq la s h m u m k i n .
Ikkinchi bosqichda
iste’ m o lc h ila r b y udje - 
tining c h e g a r a l a n is h ig a , y a 'n i i s t e 'm o l tovarlarini x arid e t is h d a c h e g a -
rali d a r o m a d g a d u c h kelishlari k o ' r i b chiqila di. I s te 'm o l c h i l a r d a r o -
m a d i turli to v a rl a r n a r x ig a qara b u la rg a m a 'l u m c he garali t o 'p l a m d a g i
to v a rla r sotib olish im k o n in i b eradi. 
Uchinchi bosqichda
i s t e 'm o lc h i 
nim ani afzal k o 'r is h in i b y u d je tn in g che g a ra la n is h i bilan birga q o ' s h i b
is t e ’molchi ta nlovi aniqlanadi.
Iste’mol n azariyasi quyidagi taxm in-m ulohazalarga asoslanadi:
a. 
I s te ’m o lc h ila r is te 'm o l to varlari va x iz m atlarn i so lishtirib k o ‘- 
rish va tu r k u m la s h tir is h g a qodir. I s te 'm o l c h i ikkita A v a В n e ' m a t l a r
to 'p l a m i d a n A ni В d an yoki В ni A d an afzal k o 'ra d i. A > B , B < A , 
A = B b o 'l s a . ik kalasi h am bir xil n aflilik k a ega b o 'la d i . B u afzal 
k o 'r i s h to v a rlar q iy m a tin i in o b a tg a o lm a g a n xold adir.
b. 
I s te ’m o lc h ila rn i n g x o h ish - is t a g in i n g m u ta n o sib lig i (tra n zitiv - 
ligi). A g a r is t e 'm o lc h i A tovar g u ru h in i В g a nisba ta n k o 'p r o q istasa
1 R obert S. Pinch ek, D an iel I R u bin I с Id. M icro ec o n o m ic s. 6 lh In lcrn alio n al Hd it ion P ren tice
i laii, 2 0 0 х P age 64-65.
54

---

va В tova r g u r u h in i S tova r g u r u h id a n k o ' r a k o 'p r o q x o h la sa, u n d a u 
A to v a r g u r u h in i S to v a r g u r u h ig a n isb a ta n k o 'p r o q x o h la g a n b o 'la d i , 
y a 'n i: A > B , B < S ; A > S .
c. 
T o 'y i n m a s l i k . T o v a r q iy m a tin i h is o b g a o lm a y . h a m m a t o v a r ­
lar y a x s h i ( m a ’qul) to v a rla r d e b h is o b g a olib, is t e 'm o lc h i x a r doim
kam m iq d o r d a n k o ' p m iq d o r d a g i to va rlarni afzal k o 'r a d i.