Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r: akademikVasım



Yüklə 9,66 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə138/160
tarix12.10.2023
ölçüsü9,66 Mb.
#154763
növüDərs
1   ...   134   135   136   137   138   139   140   141   ...   160
Azərbaycan dilinin nitq mədəniyyəti və ritorika (Ali məktəblər üçün dərs vəsaiti) - Fikrət Şiriyev

p a ra zit sözlərdən
is­
tifadə də aid edilir. Belə sözlər işgüzar nitqi gözəlləşdirmir, yalnız 
dinləyiciləri əsəbiləşdirir. Əməli olaraq, onlar faydasızdır.
Parazit sözlər - haqqında danışılmasına ehtiyac olan dil hadi­
səsidir. Bu, sözün düzgün seçilməsi problemi kimi bir problem­
dir. Parazit sözlər maneədir, həm də kiçik maneə deyil. Onlar nit­
qi yayğınlaşdınr, onun gücünü və emosionallığını alır. Bir qayda 
olaraq, bu sözlər sizin danışdıqlannızda inamlı olmadığınızı sübut 
edir. Lakin bir çoxları onlara o qədər vərdiş edib ki, nitqlərindəki 
bütün fasilələri onlarla doldururlar.
Bitkin bir fikri ifadə edən cümlələr, söz qrupları arasında fasilə 
olmalıdır. Onlan nə ilə isə doldurmağa ehtiyac yoxdur. Bundan 
başqa, arası kəsilmədən hansısa səsləri tələffüz etməklə, siz özünü­
335


zü həmsöhbətinizə nə söyləmək haqqında düşünmək imkanından 
məhrum etmiş olursunuz.
Qəlib və dəftərxana terminlərindən işgüzar nitqdə istifadə ta­
mamilə qanunauyğundur, lakin bu, heç də o demək deyil ki, onlar­
dan həddindən artıq istifadə etməyə ehtiyac var. Halbuki, bir çox 
biznesmenlərin nitqi məhz belə sözlərin bolluğundan ziyan çəkir, 
çünki bu sözlər nitqə cansız - formal xarakter verir və onu ehtiyac 
olmadığı halda mürəkkəbləşdirir. Məsələn: «Alınan maşınlara il­
kin xidmət adi sürücü alətlərindən istifadə edilən təmir bazasında 
yerinə yetirilin).
Nitqin qeyri-dəqiqliyi ilə əlaqədar yol verilən səhvlərin bir 
qismi biznesmenlərin zəruri təhsilə malik olmaması və xüsusi ter­
minologiyadan zəif baş çıxarması ilə əlaqədardır. Onlar çox za­
man özlərinə aydın olmayan sözləri tanış, yaxud səslənmə etibarilə 
oxşar sözlərlə əvəz edirlər. Belə ki, bəziləri «mütəhərrik» sözünü 
«m ühənib), «reflyuks» sözünü «refleks», «uayt-spirit» sözünü 
«spirt», «silindrli» sözünü « silindr kimi» və s. ilə əvəz edirlər.
İşgüzar adamlann nitqinə adi danışıq dilindəki loru sözlər və 
müvafiq terminlərin yerində işlədilən sex jarqonlanm n daxil olma­
sı da çatdınlan məlumatın dəqiqliyini azaldır. Bir sıra şirkətlərin 
təqdimetmə mərasimi zamanı onlann nümayəndələri istehsal 
edilən texnikanın istismar keyfiyyətlərini izah edərkən deyirlər: 
«naqillərin 
qırılışı
istisna edilmişdin), «qabarıq kənarın 
əyişi
yol 
verilən həddədin), «fırçaların 
asılm ası
tez aradan qalxın), «izolya- 
siyanın 
sürüşü
baş vermin).
Şifahi işgüzar nitqin dəqiqliyi və aydınlığı təkcə söz və ifa­
dələrin məqsədyönlü seçilməsi ilə şərtlənmir. Sözlərin ifadə daxi­
lində əlaqə normalarına dəqiq əməl edildiyi qrammatik quruluş­
ların seçilməsi də çox mühümdür. Sözləri söz birləşmələrinin 
tərkibində m üxtəlif şəb id ə birləşdirmək imkanı ibm ənalılıq ya­
rada bilir. Məsələn; «Belə işarələnən başqa mallar yoxdun) (başqa 
mallar, yaxud belə işarələnən nəzərdə tutulduğu dəqiq aydın deyil).
Nitqin aydın olmamasına həm də sözlərin cümlədə sırasının 
uğursuz seçilməsi səbəb ola bilər. Məsələn: « Bir neçə min insanın 
dörd bu tip avtomat xidmətindədin>. Bu ifadədə xəbər vasitəsiz
336


tamamlıqdan seçilmir, bu səbəbdən də hərəkətin subyektinin avto­
matlar, yoxsa insanlar olduğu aydın deyil.
Yığcamlıq - işgüzar nitqin istənilən formasına verilən ən mü­
hüm tələbdir, çünki yuxanda qeyd olunduğu kimi, belə nitq verilən 
məlumatlann sırf tətbiqi xarakteri ilə digərlərindən fərqlənir. Bu 
o deməkdir ki, danışan lazımsız ifadələrdən, artıq təfərrüatlardan 
və söz tör-töküntülərindən çəkinməklə, dinləyicinin vaxtından və 
səbrindən sui-istifadə etmir.
Burada hər bir söz və ifadə dinləyicilərə məsələnin mahiyyətini 
mümkün qədər dəqiq və yığcam izah etmək məqsədi daşıyır: bu 
səbəbdən də heç bir məna ifadə etməyən söz və söz birləşmələri 
işgüzar nitqdən tamamilə çıxarılmalıdır.
Artıqlıq, yaxud nitq bolluğu daha çox təkcə üslüb səliqə­
sizliyinin yox, həm də natiqin danışdığı məsələ haqqında təsəv­
vürlərinin aydın və dəqiq olmadığını göstərən artıq sözlərdən isti­
fadədə təzahür edir ki, bu da əsas fikri kölgədə qoymaqla yanaşı, 
informativliyin də ziyanına işləyir.
Çoxsözlülük m üxtəlif formalarda təzahür edir. Məsələn, çox 
zaman işgüzar söhbətlərin iştirakçıları hamıya məlum olan həqi­
qətləri zorla yenidən izah etməyə çalışır, yaxud eyni fikirləri dəfə­
lərlə təkrar edərək, qeyri-iradi işgüzar söhbətin uzanmasına səbəb 
olurlar.
N itq artıqlığı 

Yüklə 9,66 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   134   135   136   137   138   139   140   141   ...   160




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin