İnsanlara rəhmdillik, məhəbbət və xeyirxahlıqla dolu olan
moizə insana təsir vasitəsidir. Moizəçi öz fikirlərini dəlillərlə əsas
landırmağa və dəqiqliklə sübut etməyə ehtiyac görmür. O, «Al
lahın sözü» ilə danışır, belə söz isə mədrəsə, məscid qanunlarına
uyğun olaraq «təftiş edilə bilməz».
İstənilən şəkildə həqiqi
biliyə can atmaq, hətta «lazımsız ma
raq göstərmə» həmişə şəriət tərəfindən pislənmişdir. Bu səbəbdən
də, istənilən dini moizə, hər şeydən əvvəl,
kor inam və hər şeyin
«Allahın əlində olması» fikri üzərində qurulur.
Əvvəlcədən düşünülmüş, məsciddəki dindarların emosional
cəhətdən oyanmasına, bəzən həm də təxəyyülünə hesablanmış
moizə dini mərasim zamanı oxunur. Hərəkətlər dayanır, azan, na
maz və digər ayinlər kəsilir, minbərdə
ruhani şəxs görünür və öz
«sözünü» söyləməyə başlayır.
Dini ritorika, həmçinin ümumiyyətlə ilahiyyat məzmunlu
nitqlər üçün dinin bilik üzərində üstünlüyü səciyyəvidir. Lakin
məscid, mədrəsə özünün nəsihətverici-təbligedici
fəaliyyətində
artıq insanı əhəmiyyətsiz hesab etmir, əksinə, onu hansısa şəkildə
yüksəltməyə çalışır. Ruhani-natiq müasir elmlə dini inamın birli
yi haqqında danışır. Dünyəvi sevincləri inkar etməyən dini ritori
ka, eyni zamanda, «göylər»i yada salaraq, dindarlann nəzərlərini
səmalara yönəldir.
Dini
natiqliyin həmçinin, dini universitetlərdə və akademiya
larda mühazirələr, məscidlərdə m üxtəlif ilahi problemlərə, bu və
ya digər dini göstərişlərin şərhinə və s. həsr olunmuş nitqlər və b.
növləri də mövcuddur. Bunlarda formal məntiqin qanunlarına əməl
edilməsi, səslənən sözlərin dəqiq seçilməsi
və natiqlik sənətinin
ünsürlərini də görmək mümkündür.
Ruhlandırıcı nitqin
yaradılmasının aparıcı prinsipləri aşağıda
kılardır:
1.
Təmkinli coşqunluq prinsipi.
Ruhlandıncı nitq insanın his
lərinə istiqamətləndiyi üçün, onlann ifadəsində səmimi, təmkinli
və ləyaqətli olmalıdır; hədsiz emosionallıq, sentimentallıq
nitqin
intonasiyasım qeyri-səmimi edir, natiq isə dinləyicilərin gözündə
ləyaqətini itirir.
155
Bu səbəbdən, öz emosiyalarına yox, emosiyaları yarada bilə
cək faktlara müraciət edilməlidir. Əgər natiq dinləyicilərdə müsbət
emosiyalar yaratmaq istəyir və
müsbət hislərə müraciət edirsə,
auditoriyanın həyəcanlılıq səviyyəsini nəzərə almalı, insanları hər
şeyi əlvan görməyə məcbur etməməlidir.
2. N itqin qəlib form alarının qarşısının alınm ası prinsipi.
İn
sanlar duyğularına aid olan hər şeyə mərifətli, təmkinli münasibət
bəslənməsinə üstünlük verirlər. Səmimiyyət, dərin təsirlilik yal
nız nitqin intonasiyasından yox, həm də onun formasından- çıxış
edənin seçdiyi söz və ifadələrdən asılıdır.
Nitqin bəzəkverici ünsürləri - epitetlər, metaforalar və s. çox
ciddi seçimə məruz qalmalıdır; burada qəliblərə, şablonlaşmış me
taforalara yer yoxdur. Ruhlandırıcı
nitq - həmişə məlum, dinləyi
cilərə yaxın olan məsələ haqqında yeni, bu səbəbdən də təsirli olan
sözdür.
3. M ədhiyyəçilik prinsipi.
Bu prinsip tərifedici məzmunlu
nitqlər üçün nəzərdə tutulur və səbəbkarın ünvanına tənqidin, mən
fi ünsüurlərin nitqdən çıxarılmasını tələb edir.
Dostları ilə paylaş: