C erom k. Q lenn və t eodor c. Q ordon

Nəticələr və Gələcək İnkişaf 
 
İndi məlum olur ki, milli GDİ-lər üçün “standartlar”-ın yaradılması çox faydalı ola bilər. Bu, 
milli GDİ-lərin qurulmasında texnoloji təlimat rolunu oynaya bilərdi; bu, müvafiq yerlərdə 
elektron cədvəl proqram təminatından və qlobal məlumatlardan ibarət ola bilər. Bəzi 
ölkələr GDİ-lərini eyni standartlar üzrə qurduqları üçün, sistemli çarpaz və uzununa 
müqayisələr aparıla bilər.     
 
2006-07-ci il GDİ araşdırması milli GDİ-nin qurulması üçün standartlaşdırılmış metodlara 
yeni məğzlər əlavə edib. Bu, ölkələr arasında və qlobal və milli GDİ arasında daha effektiv 
müqayisələr aparmağa imkan verəcək. Bu standartlaşmış yanaşmada milli GDİ-nin 2 
növü mövcuddur: birincisi qlobal GDİ  və digər ölkələrin GDİ-ləri ilə müqayisə edilmək 
üçün qurulub (bu növü milli müqayisə GDİ-si adlandırın). İkinci növ isə ölkənin səylərini öz 
nadir məqsədləri və gözləntiləri  ətrafında birləşdirməsi üzrə proqresini şərh etmək və 
izləmək üçün qurulmuş milli unikal GDİ-dir (bu növü milli səyləri birləşdirmə GDİ-si 
adlandırın). Bu standartlaşdırılmış yanaşma hələ  də  işlənib hazırlanmaqdadır. Və ilkin 
konsepsiya daha təfsilatlı  şəkildə kompakt disk versiyasını 2-ci Fəslində, “Gələcəyin 
Durumu  İndeksi Dəyişənləri və onların Ölkədən-Ölkəyə Müqayisələrində  İstifadəsi” 
yarımfəslində şərh olunub.    
 
Cənubi Koreya Standartlaşması 
Qlobal Standartlaşma 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
86
Milli müqayisə GDİ-ləri üçün hər bir ölkə bir neçə istisnaları  çıxmaqla qlobal GDİ-dəki 
standart dəyişənləri, öz milli tarixini və proqnozları, qlobal GDİ üçün seçilmiş eyni ən yaxşı 
və  ən pis dəyərləri və  əhəmiyyətlilik dərəcələrini, və eyni xarici Tendensiyanın Təsiri 
Təhlili hadisələrini (hallarını) və ehtimalları istifadə edərdi. Lakin son halda hadisələrin 
dəyişənlərə göstərdiyi təsirlər milli səviyyədə qavranılardı. Beləliklə milli müqayisə GDİ-si 
qurmaq məqsədilə ölkə standart dəyişənlər üçün milli tarixi məlumatları toplamalı, bu 
məlumatları proqnozlaşdırmalı və Tendensianın Təsiri Təhlili hadisələrinin bu dəyişənlərə 
göstərdiyi təsirləri qiymətləndirməlidir. Milli müqayisə GDi-sini qurmaq üçün tələb olan 
digər məlumatlar qlobal GDİ-dən  əldə olunur. Bu yanaşmayla, bütün ölkələr müqayisəli 
milli GDİ-ləri qura bilərdilər.     
 
Milli səyləri birləşdirmə GDİ-ləri prosesə daha sərbəst seçim imkanı verər, lakin ölkələr 
arasında və ölkənin GDİs-i və qlobal GDİ arasında birə-bir müqayisə aparmaq 
qabiliyyətini qurban verməli olardı. Bu növün həyata keçirilməsində ölkələr, öz ölkələri 
üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən (məsələn xüsusi milli strategiyalara nail olunması), ən 
yaxşı  və  ən pis dəyərlərin və  həcm ağırlıqlarının seçilməsi yolu ilə ifadə olunmuş unikal 
məqsədlərdən, milli əhəmiyyət kəsb edən xüsusi Tendensiyanın Təsiri Təhlili 
hadisələrindən və onların ehtimalları  və  təsirlərindən ibarət olan qeyri-standart 
dəyişənlərdən istifadə edə bilər. Milli səyəri birlşdirmə GDİ-ləri ölkədən-ölkəyə 
müqayisələrində istifadə olunmasa da, bu GDİ-lər zamanla ölkənin gələcəyin durumunun 
izlənməsində daha faydalı ola bilər, strategiyaların və  məqsədlərə yaxınlığın 
qiymətləndirilməsində, və  səmərəli strategiyalar və onların uğuruna təsir edə biləcək 
amillər haqqında müzakirələrə təkan verə bilər.  
 
Ölkənin GDİ-sinin (əhali tərəfindən mülahizə edilmiş) qlobal GDİ-yə  uğyun gəlib- 
gəlmədiyini aşkar etmək üçün layihələşdirilmiş  təhlil xüsusi maraq kəsb edir. Bundan 
əlavə, korporativ GDİ-lər kimi digər tətbiqlərlə də təcrübələr həyata keçirilə bilər. Bir təklif 
də budur ki, milli novatorluğun ölçüsü də əlavə olunsun. Nəhayət, milli və digər tətbiqləri 
asanlaşdırmaq üçün, dəyişənlərin və hadisələrin onlayn məlumat bazası qurula bilər.    
 
Ümumiyyətlə GDİ-yə  gələndə, hələ çox iş görülməlidir. Hələ  də, təkcə milli GDİ-lərdən 
yox, həm də korporativ tətbiqatlardan ibarət geniş spektrə malik tətbiqatlarda istifadə 
oluna biləcək sağlam “korporativ müəssisə proqram təminatının” hazırlanması 
arzuolunandır.   
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
87
 
 
www.BrainPaint.com 
 
 
Bu təsvir elektroensefaloqramma bioloji əks-əlaqəsi adlı proses zamanı Maykl L.-in Beyin 
dalğaları (insanın baş  dərisinə birləşdirilmiş sensrolarla aşkarlanan elektrik siqnalları) 
vasitəsilə yaradılmışdır. Elektroensefaloqramma məlumatları demək olar ki, faks 
aparatının ötürücüsü kimi özündə saxlayır. Bill Skot o məlumatları real zamanda emal 
edən və qrafik şəklində təsvir edən BreynPeynt adlı proqram yaradıb. Bu proqram Maykla 
öz bioloji əks-əlaqə prosesinin bir hissəsi kimi bu təsviri çəkməyə imkan verib. Bu təsvirə 
nə tuşla düzəlişlər, nə  də  əllə edilə biləcək heç bir düzəlişlər edilməyib. O düşüncə  və 
hisslərdən başqa heç nə tələb etmir. Bu təsvirin yaradılması zamanı Mayklın iştirak etdiyi 
təlim, was to experience power through releasing control. İşin mahiyyəti onu daha az 
narahat etdikcə, o daha çox nəticə əldə edirdi. Həm də bəzən adama elə gəlir ki, kimsə 
təsvirlərə daha çox qiymət verdikcə onlar daha da gözəlləşir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
88
 
3. 2030-cu ilədək Gələcək Təhsil və Öyrənmə (Tədris) İmkanları 
 
2030-cu ilə 23 ül qalıb. 23 il bundan öncəyə  nəzər salmaqla biz o vaxt yaşadığımız 
dəyişikliklərin sürətliliyini və əhəmiyyətliliyini görmüş olarıq. 23 il bundan qabaq 1984-cü il 
idi. O vaxt kim inanardı ki, 2007-ci ildə Koreya Respublikası daşınma, məlumat və 
kommunikasiya sənayelərinin bəzi sahələrində ABŞ-la uğurla rəqabət aparacaq? Və ya 
kim inanardı ki, milyonlarla insan əlavə pul ödəmədən dəfələrlə 1 saniyədən də az vaxt 
ərzində milyardlarla kompüter istinadları axtarmağa qadir olacaq? 23 il əvvəl hansı Təhsil 
Nazirliyinin  şagirdləri  İnternetə qoşulmaq məqsədi var idi? Son 23 il ərzində baş verən 
dəyişiklərin tempi bəzi insalar üçün çox sürətli görünür. O dəyişikliklərə səbəb olan amillər 
özləri isə  hələ  də sürətlənməkdədirlər. Nəticə etibarilə növbəti 23 ildə  dəyişikliklər daha 
böyük olacaq. Bəs təhsil və öyrənmədə (tədrisdə) hansı dəyişikliklər baş verə bilər?  
 
Koreya Respublikası  Təhsil üzrə Prezident Komissiyasının xahişi və  Təhsil Nazirliyinin 
dəstəyi ilə, Minillik Layihəsi, Layihənin Bölmələri tərəfindən seçilmiş 213 mütəxəssisin 
rəylərini toplamış Real Time Delphi-ni layihələşdirmək haqqında futurist bir ideya 
nəzərdən keçirib. Onların nəzərdə tutduqları 19 imkan (Cədvəl 3-ə baxın), çoxlu sayda 
strategiya alternativləri və siyasət quruculuğu prosesini məlumatlandıracaq imkanlar 
təqdim edir. Beynəlxalq paneldən 2030-cu ilədək bu imkanların meydana çıxma 
ehtimallarını qiymətləndirməyi xahiş olunub. 19 ehtimaldan yanız 5-i 50%-dən az 
meydana çıxma ehtimalı ilə qiymətləndirilib. Qrafik 23 imkanların ortalama ehtimalları ilə 
siyahısını təqdim edir.  
  
Bu imkanların bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəsi bugünkündən kəskin şəkildə fərqlənən bir təhsil 
mənzərəsi yaradır.  Əgər Mur Qanunu növbəti 23 il üçün qüvvədə olsa, 2030-cu ilədək 
kompüter insan beyninin emal etmə gücünə yiyələnəcək. Fərdlər Şəbəkə 17.0 tərəfindən 
“vaxtında bilik və öyrənmə” məqsədilə birləşdirilmiş dünya biliklərinə çıxış əldə edəcək, və 
onların həyatları boyu mövcud olan nadir tələblərinə uyğunlaşmış virtual reallıq 
interfeyslərinə malik simulyasiyalardan istifadə edəcəklər.  İnsanların qeyri-stabil 
yetişməsinin və ya ruhi xəstəyə çevrilməsinin qarşısını almaq üçün layihələşdirilmiş fərdi 
öyrənmə (tədris) prosesinin davamlı  təkamülü ilə birgə xürafatı  və nifrəti aradan 
qaldırmağa yönəldilmiş proqramlar daha gözəl, sevgi dolu dünyaya gətirib çıxara bilər. 
 
Paralel olaraq, beynin funksiyası  təkmilləşdirilmiş  fərdi qidalandırma və beynin 
genişləndirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş  dərman preparatlarının köməyilə  əsaslı  şəkildə 
artmalıdır. İnsan beyninin qismən xəritələşdirilməsi və digər metodlar 2030-cu ilədək şəxsi 
intelektin əsaslı şəkildə artmasına və uzunömürlülüyünə səbəb ola bilər. Yaxın gələcəkdə 
beyinlər irsi cəhətdən genişlənə bilər və dizaynedici mikro-orqanimləər beyin hücüyrələrini 
daha effektiv işləməyə vadar edə bilərlər. Elmin arxasınca qaçmağı gücləndirən ictimai 
əlaqələr sistemindən və bu öyrənmə yeniliklərindən və maarifləndirici konsepsiyalardan 
istifadə etməklə fərdi və kollektiv intellekt inkişaf etdirilə bilər.  
 
 
 
 
 
 
 
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
89
 
Cədvəl  3.  
 
 
 
 
 
Qrafik 23. 2030-cu ilədək Təhsil İmkanları Ehtimalı 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2030-cu ilədək Təhsilə təsir edən Imkanlar  
1.  Kollektiv intellekti inkişaf etdirmək üçün milli proqramlar 
2.  Vaxtında təhsil və tədris 
3. Fərdiləşdirilmiş təhsil 
4. Simulyasiyalardan istifadə 
5.  İnsanların qeyri-stabil yetişməsinin və ya ruhi xəstəyə çevrilməsinin qarşısını almaq üçün 
layihələşdirilmiş fərdi öyrənmə prosesinin davamlı qiymətləndirilməsi 
6. Təkmilləşdirilmiş fərdi qidalandırma 
7.  İrsi yüksək intellekt 
8.  İbtidai sosial elmi tədqiqat aləti kimi qlobal onlayn simulyasiyalarından istifadə 
9. Elmin arxasınca getməyi gücləndirən ictimai əlaqələr sistemi 
10. Portativ süni intellekt cihazları 
11. Öyrənmənin necə meydana çıxdığını  aşkar etmək və bunun vasitəsilə öyrənməni 
təkmilləşdirmək üçün strategiyalar işləyib hazırlamaq məqsədilə insanın sinir hüceyrələrinin 
əlaqələrinin (sinaps) tam şəkildə xəritələşdirilməsi  
12. Yetkin  şəxslərin beyinlərini uzun müddət üçün daha sağlam saxlamaq üçün vasitələr 
13. Beynin  genişləndirilməsi üçün Kimya 
14. 
Veb 
17.0 
15. Inteqrə edilmiş ömürlük 
öyrənmə
 sistemləri 
16. Xürafatı və nifrəti aradan qaldırmağa yönəldilmiş proqramlar 
17. 
E-Tədris
 
18. İnsanlardan ağıllı kompüterlər 
19. İntellekti artıran süni mikroblar  
Ehtimal  
Web 17.0
İnteqrə edilmiş ömürlük öyrənmə sistemləri 
Beynin genişləndirilməsi üçün kimya
Vaxtında təhsil və tədris
          Elmin arxasınca getməyi gücləndirən ictimai əlaqələr sistemi 
    Simulyasiyalardan 
istifadə
 
 
 
 
 
          E-tədris 
 
 
 
   Yetkin şəxslərin beyinlərini uzunmüddətə daha sağlam saxlamaq üçün vasitələr 
 
 
 
 
 
 
     Fərdiləşdirilmiş təhsil 
Təkmilləşdirilmiş fərdi qidalandırma 
On-layn simulyasiyalardan istifadə 
Kollektiv intellekti inkişaf etdirmək üçün milli proqramlar 
 
 
 
 
 
 
 
       Portativ süni intellekt cihazları 
 
 
 
 
 
 
          İnsanlardan ağıllı kompüterlər 
               Xürafatı və nifrəti aradan qaldırmağa yönəldilmiş proqramlar
 
 
 
 
   Fərdi öyrənmə prosesinin davamlı qiymətləndirilməsi 
 
 
 
 
 
İnsan sinapsının tam şəkildə xəritələşdirilməsi 
 
 
 
 
 
 
 
       İrsi yüksək intellekt 
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
90
 
Tarix boyu irəliləyişlər, ilkin yüksək xərcləri ödəməyə imkanı olan və olmayan erkən 
uyğunlaşanlar arasında uçurum yaradıb. Bu araşdırmada iştirak edən bir çoxları, təhlükəli 
biliyin və qeyri-sabit şəraitə  gətirib çıxaran intellekt boşluqlarının qarşısını almaq üçün 
ciddi səylərin həyata keçirilməli olduğu haqqında xəbərdarlıq ediblər. Siyasət qurucuları 
bəziləri tərəfindən sui-istifadənin çoxlarına zərər vurmasına imkan vermədən bu yeni 
qüvvələrin demokratik şəkildə İstifadəsini təşviq etməyin yollarını işləyb hazırlamalıdırlar. 
Son bir neçə il ərzində, texnoloji boşluqlar daralmağa başlayıb. Bu isə öz növbəsində, 
böyük  əks-əlaqə mexanizmlərinin desentralizasiyası, onlardan istifadə imkanı, onların 
şəffaflığı  və yayılmasının bu narahatçılıqlara cavab verə biləcəyi fikrini doğurur. 
Baxmayaraq ki, beynəlxalq panel tərəfindən edilmiş  şərhlər fərdi öyrənmə (tədris) və ya 
qrup  şəkilndə öyrənmə (tədris) kimi qruplaşdırıla bilər, gələcəyin ümumi mənzərəsi o 
qədər zəngin və mürəkkəbdir ki, hər iki yanaşma tətbiq oluna bilər.  
 
Əgər təhsil üzrə  qərar qəbul edicilər bu nəticələrə inanırsa, bəs onlar bugün hansı 
addımlar atmağı  nəzərdə tutmalıdırlar? Bu suala cavab vermək üçün, respondentlər, bu 
imkanlara yardım göstərəcək və ya əngəl törədəcək amillər haqqında mühakimələr irəli 
sürməyə  və bu imkanların meydana gəlməsini təxmin etdikdə ortaya çıxacaq nəticələri 
nəzərdən keçirməyə  təşviq olunublar. Bu Fəsil, anketdə olduğu sıralanma ilə düzülmüş 
imkanların siyahısını (anketdə  iştirakçılara təqdim olunmuş istinadlarla (tövsiyyələrlə) 
bərabər) və bu imkanların müsbət və  mənfi səciyyələrinin modelinin distillyasiyasını 
təqdim edir. Cavabların tam mətni Kompakt Disk versiyasının 5-ci, 2030-cu ilədək Təhsil 
və Öyrənmə (Tədris) Fəslində təqdim olunub. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hər bir imkan aşağıdakılar əsasında qiymətləndirilib: 
Bunun baş verməsinə səbəb nə ola bilər?   Bunun baş verməsinə nə mane olur? 
Hansı müsbət nəticələr ola bilər?  
Hansı mənfi nəticələr ola bilər? 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
91
1. Kollektiv intellekti inkişaf etdirmək üçün milli proqramlar  
 
Bəzi yüksək, həmçinin bəzi aşağı  gəlirə malik ölkələr 2030-cu ilədək kollektiv intellekti 
artırmağı milli məqsədə çeviriblər; bura həm fərdi bacarıqların, həm də bütövlükdə xalqın 
intellektinin artırılması daxildir
1
. 
 
Bunun baş verməsinə nə səbəb ola bilər? 
 
Kollektiv məlumatlılığın günü-gündən inkişaf edən elmə  və yaradıcılıq-yönümlü 
qloballaşmış iqtisadiyyata siyasi və iqtisadi fayda verməsini hamı  tərəfindən başa 
düşülməsi bu milli məqsədin qəbul olunmasına gətirib çıxaracaq. Bundan əlavə, ölkə 
həmçinin cəmiyyətin ümumi fəaliyyətini və sosial rifahı inkişaf etdirməli və geridə qalma 
qorxusunu azaltmalıdır. Bəzi respondentlər bunu labüd hesab edirlər, çünki informasiya 
və komunkiasiya texnologiyalarının davamlı olaraq irəliləyir, Mur Qanunu qüvvədə qalır və 
ictimaiyyət  İnternetdən asanlıqla istifadə edir. “kollektiv məlumat”  ən çox işlənən sözə 
çevriləcək və əsas elmi institutlar ondan strateji araşdırma obyekti kimi istifadə edəcək və 
onun sosial-texnoloji təkamüldə növbəti addım olduğunu nümayiş etdirəcəklər. 
Masaçusets Texnoloji İnstitutu və  bənzər digər institutların kollektiv intellekt üçün 
yaratdığı yüklənəbilən açıq mənbə prototipləri və “Wikipedia” və “Google” kimi uğurlu 
proqramların inkişaf etdirilməsinin də böyük köməyi dəyə bilər. 
 
Liderlərinin söz azadlığına və  fərdin hüquqlarına hörmət etdiyi, və onları  təşviq etdiyi 
ölkələrdə, xüsusilə yüksək hörmətə və iqtisadi gücə malik olmaq istəyən Asiya ölkələrində 
bu məqsəd birinci olmalıdır. Lakin “kollektiv məlumat“ -ın milli məqsəd kimi qəbul 
olunması üçün çox mürəkkəb və mühüm milli və beynəlxalq problemlər və  fəlakətlərlə 
üzləşmək olar. Ölkələr arasında günü-gündən artan intensiv beynəlxalq rəqabət də 
həmçinin milli təhsil proqramları  çərçivəsində  rəqabətli insan kapitalı konsepsiyasının 
işlənib hazırlanmasına səbəb ola bilər.“Kollektiv məlumat“-ı qəbul etməyin digər yolu aya 
enmək kimi dövlət əhəmiyyətli layihələrin izlənməsidir. Əgər proses çoxlu sayda insanları 
kollektiv həmrəyliyi təmin etmək üçün səfərbər etməkdə obyektivlik göstərirsə, onda 
nəticə daha yaxşı olacaq. Nəhayət, biliyin həcmini və mürəkkəbliyini artırmaq, dünyanı 
kollektiv intellekt konsepsiyalarına doğru hərəkət etdirməyə davam edəcək. 
 
Hansı müsbət nəticələr ola bilər? 
 
İnsanlar problemləri həll etmək üçün birləşə bilərlər. Geniş-miqyası intellekti-artıran 
proqramlar mümkün ola bilər. Bu da milli iqtisadiyyatları inkişaf etdirə  və varlı-kasıb 
fərqlərini azalda bilər. Bu, vətəndaş  cəmiyyətinin milli məlumatlılıqda daha yaxından 
iştirakına təkan verə, təkrarı, və üst-üstə düşməni azaldavə və informasiya çirklənməsi və 
həddən artıq yükləmə kimi narahatçılıqları azalda bilər. Virtual öyrənmə  və  qərar qəbul 
etmə birlikləri, milli dövlətləri, sosial stabilliyi artıran effektiv qərar qəbul etmə prosesindən 
tədricən sıxışdırıb çıxara bilər. İnsan həyatı daha mədəniləşə və Yerdəki resurslar daha 
da zənginləşə, ətraf mühit daha da yaxşı mühafizə oluna bilər. 
 
Ağıllı  cəmiyyət az-şüurlu fərdlərin (cinayət,  əbəs yerə  sərf olunan təhsil cəhdləri, puça 
çıxmış sosial layihələr mənasında) törtədiyi xərcləri azalda, daha mürəkkəb işlərin 
öhdəsindən gələ bilən insanların sayını artıra, və daha yaradıcı insanları  cəlb edə bilər. 
                                                 
1
 RT Delphi istinadları: 13 oktyabr 2006-cı il, MTİ Kollektiv Məlumatlılıq üzrə yeni Mərkəz açmışdır; “Kollektiv 
Məlumatlılıq Nümunələri”, Kollektiv Məlumatlılıq üzrə  Tədris Vəsaiti; “Kollektiv İnsani Mexanizm Məlumatlılığı 
Sistemində Artım 25 il ərzində realdırmı? Bəli – 70%” Minilliyin Layihəsi Delphi, ACUNU, 2003-cü il. 
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
92
Təhsil sistemi kökündən dəyişdirilə  və  təhsil inkişaf etdirilə bilər. Tədqiqatlar göstərir ki, 
öyrənmə prosesi mahiyyətcə sosial bir prosesdir. Açıq-mənbə, bilik əmələ gətirən birliklər 
və kütləvi  əməkdaşlıqlar, geniş istifadə olunan informasiya ilə sosial paylaşmayla və 
“Wikipedia”, “YouTube”, “MySpace”, “FaceBook”, və “SecondLife” kimi tədqiqi mənbələrin 
yaranması ilə  nəticələndi. Yeni strukturlaşdırılmış biliklərin davamının  şəbəkədə 
Wikipedia kimi proqramların vasitəsilə işlənib hazırlandığı üçün, öyrənmə prosesi əsasən 
Şəbəkədə  həyata keçirilərdi. Bu da insanlara öz ilkin biliklərini qiymətləndirməyə  və 
onların öz öyrənmə templəri ilə, idarə olunan öyrənmə təcrübəsi qazanmaq üçün girməli 
olduqları xüsusi bilik mühitində yerləşdirilməyə imkan verərdi. 
 
 
Bunun baş verməsinə nə mane olur?  
 
Bəzi ideologiyalar siyasi cəhətdən ziddiyətli olan idraka müdaxilə edirlər. Bura idraki 
fərqləri  əhatə edən məsələlər, idraki bacarıqların irsiliyi, keyfiyyətin artırılması üçün bio-
təbabətdən istifadə  və  fərd və dövlət arasındakı münasibətlər daxildir. Qlobalizasiyaya 
qarşı mübarizə aparan siyasətçilər, mühafizəkar fikirlərə malik dini qruplar və status kvo-
da dəyişikliklərin olunmasını istəməyən digər  şəxslər kimi qərar qəbul etmə prosesinə 
cəlb edilmiş  və ideyanı puça çıxaracaq insanların sayının artırılmasına meyl edən təhsil 
proqramlarının ortaq bir qərar nöqtəsinin olmaması.  
 
Bu imkana əngəl ola biləcək bəzi digər anlayışlar gələcəkdə “real” görünə biləcək 
faydalarla  əlaqədar artmaqda olan xərclərdən,  əsas diqqətin hisslərə yönəldilməsi ilə 
romantik anti-elm yönümlü geri reaksiya, tədris və  dəyərin formalaşdırılması prosesinin 
real olaraq necə baş verə biləcəyi ilə əlaqədar inanclarda əhəmiyyətli dəyişiklərin edilməsi 
potensialının olmaması  və artmaqda olan məlumatlılıq metodları ilə bağlı “məxfilik 
nəzəriyyələri”ndən ibarətdir. Müharibə, aclıq, epidemiyalar, iqtisadi tənəzzül, sosial 
iğtişaşlar, xəstəliklər, yoxsulluq, cəhalət, dini xürafatlar və digər fəlakətlər kollektiv 
intellekti inkişaf etdirməyə  əngəl ola bilər. Bu isə öz növbəsində qüsurlu bir dövrə  və 
özünüməhvə gətirib çıxara bilər.   
 
Hansı mənfi nəticələr ola bilər?  
 
İntellektin artırılmasını öz qarşılarna milli məqsəd kimi qoymayan ölkələr  əsasən,  
“intellekt fərqlərinə”, varlılar və kasıblar araısndakı  fərqlərin artmasına və kütləvi  şəkildə 
aşağı  səviyyədə olma komplekslərinə  və “geridə qalma” qorxusuna gətirib çıxaran zəif 
iqtisadiyyata malik ölkələrdir.  Əgər texniki üsullar məharətlə  həyata keçirilsəydi, bu 
qüsurlu rəqabətə,  əsas təhsilə  əhəmiyyət verilməməsinə, seçimlərə  nəzarət olunmasına 
və şəxsi həyata müdaxiləyə və fikirlərin idarə olunmasına gətirib çıxara bilərdi. Fərdiliyin 
və müəllifliyin azaldılmasının psixoloji təsirləri tələbələrin “kollektivin” bir hissəsi olmamaq 
üçün üsyana qalxmalarına səbəb ola bilərdi.  Əgər təkmilləşdirilmiş idrak ənənəvi 
dəyərlərin qəbul olunmasını azaltsaydı, bu siyasi pozuntulara gətirib çıxarardi, idrakın 
artırılmasının digər formaları isə ideoloji məqsədlərə doğru yönəldilmiş nəzərə çarpan və 
ya çox da nəzərə çarpmayan manipulyasiya cəhdləri ilə təchiz oluna bilərdilər.   
 
 
 
 
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
93
2. Vaxtında bilik (elm) ə öyrənmə (tədris) 
 
Mexaniki yaddaş üsulu ilə öyrənmə 2030-cu ilədək öz əhəmiyyətini itirib. Qlobal 
hesablamalar və ömürlük təhsil sayəsində, “vaxtında bilik” normaya çevrilib
2
.  
 
Bunun baş verməsinə nə səbəb ola bilər? 
 
Bu, mexaniki yaddaş üsulu ilə öyrənmənin təhsil məqsədlərinə nail olmaması ilə, 
fərdiləşdirilmiş öyrənməyə olan istəyin olması, süni intellektdə davamlı irəliləyişlərin 
mövcudluğu və bunun bütün sahələrdə sürətlə dəyişən biliklə ayaqlaşmanın yeganə yolu 
olduğunu anlamaqla baş verə bilər. Həyat çox mürəkkəbdir və  məhz buna görə insanın 
nəyi bilməli olduğunu və nə zaman bilməli olduğunu bilmək çətindir. Ona görə baş vermə 
səbəbi zərurət olduqca ortaya çıxacaq. Dünyada müəllimlər və tələbələr üçün həftədə 7 
gün, gün ərzində 24 saat istifadə oluna bilən infrastrukturlar tikiləcək.  
 
Nanotexnologiya, nevrologiya, süni intellekt və interaktiv obyektə  əsaslanan süni onlayn 
dünyalarda baş verən irəliləyişlərin birləşməsi 2030-cu ilədək təhsili daha da 
empirikləşdirəcək və  cəlbedici edəcək. Mexaniki yaddaş üsulu ilə öyrənmə davam 
edəcək, çünki o beyni “məşq” etdirir, “vaxtında bilik” isə bizə istədiyimizi çatdırmaq üçün 
fəaliyyət göstərir. Yeni bilklərin və hadisələrin daim yeniləndirilməsi zərurəti, tədrisin 
sürətli, praktiki öyrənmə prosedurları  və yeni tədris metodları sayəsində xüsusi 
subyektlərdən, xüsusi məqsədlər üçün lazım olan subyektlərə keçirilməsini tələb edəcək. 
Biz necə öyrənmək, və informasiyadan necə istifadə etmək haqqında biliklər toplamalı 
olacaq və xüsusi məlumatların və ya subyektlərin öyrənilməsinə daha az vaxt sərf 
edəcəyik.