C erom k. Q lenn və t eodor c. Q ordon

 
Hansı müsbət nəticələr ola bilər? 
 
Bu, həyat haqqında elmləri inqilabiləşdirəcək. Beyinlər daha uzun müddət sağlam 
qalacaq, tibbi xərclər azalacaq, və bu da daha müdrik sivilizasiyanın meydana gəlməsinə 
səbəb olacaq. 
 
Bunun baş verməsinə nə mane olur? 
 
İnsanların naməlumluqlara qarşı qorxusu normaldır; bir çox insanlar süni mikroblardan, 
yeni bakteriyalardan və nanobotlardan qorxacaqlar. Anti-GMO normalarının arxasında 
duranlarla bərabər insan bilogiyasını dəyişməyin əxlaqsızlıq olduğunu hesab edənlər belə 
buna qarşı  çıxa bilər (bunun qarşısının alınması üçün qlobal insanı müşahidə  şurası 
yaradıla bilər).  
 
Hansı mənfi nəticələr ola bilər? 
 
Mikroblar mutasiya edə  və psixi xətsəliklərə  və ya digər naməlum  əlavə  təsirlərə  səbəb 
ola bilərlər; buna görə illər ərzində bir sıra tədqiqat sınaqları həyata keçirilməlidir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
113
Növbəti onilliklərdə  ətraf mühitdə baş verən – və quraqlıqdan tutmuş, sahil ərazilərinin 
subasmasına qədər geoloji çevrilişlərlə nəticələnən - dəyişikliklər, çox güman ki müharibə 
və münqaişələrin əsas təkanverici qüvvəsinə çevriləcək.  
 
 
BMT Baş Katibi Ban Ki-Mun 
“Qlobal İstiləşmə: Böhranla Üzbəüz” Konfransı 
Nyu York, Mart 1, 2007 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
BMT, NASA və AFA tərəfindən  təmin edilmiş şəkillər  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4. Meydana çıxan Ekoloji Təhlükəsizlik Məsələləri 
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
114
Bu il dünyanın iqlim dəyişikliyinə verdiyi diqqət xeyli şəkildə artıb, və milli və beynəlxalq 
təhlükəsizlik və sabitlik üçün potensial nəticələr haqqında məlumatlılıq çoxalıb. Qlobal 
istiləşmənin artan və saysız-hesabsız sübutları, Al Qoranın “Narahat Həqiqət” filminin 
uğuru, və Çinin CO
2 
(karbon qazının) emissiyasında ABŞ-ı keçməsi qlobal iqlim 
dəyişikliyini Dünya Liderlərinin gündəliyində  ən birinci sıraya salıb. Nəticə etibarilə,  ətraf 
mühit və təhlükəsizlik vətəndaşların, siyasi liderlərin və KİV-in beyinlərində əlaqələnirlər. 
BMT-nin Baş Katibi iqlim dəyişikliyini “bizim eramızın müəyyənedici məsələsi” adlandırıb. 
BMT Baş Assambleyasında bir çox Dünya Liderləri iqlim dəyişikliyini və ekoloji tənəzzülü, 
həmçinin terrorizmi, qarşılıqlı  mənfəətə  əsaslanan ticarəti, QİÇS-i, və insan haqlarını 
beynəlxalq birliyin öhdəsindən gəlməli olduğu əsas məsələlər kimi qeyd edibər. BMT-nin 
Təhlükəsizlik  Şuradı iqlim dəyişikliyinin təhlükəsizlik cəhətdən nəticələri haqqında ilk 
debatını (müzakirələrini) həyata keçirib. Və bir çox Şura üzvləri bu məsələni öz dövlətləri 
üçün  ən mühüm məsələ olduğunu bildiriblər. “Dünya bir zamanlar Soyuq Müharibə 
adlandırılan qlobal təhlükədən çıxdı, və indi İstiləşmə Müharibəsinə girdi” – Tuvalunun 
BMT-dəki Səfiri Afili Pita deyib.    
 
Beynəlxalq ekoloji idarəetmə getdikcə  təkmilləşir. Ekoloji təhlükələri və cinayətləri 
müəyyən etmək üçün texnoloji bacarıqlar yeni sensorlar və komunikasiya sistemləri 
vasitəsilə daha da səmərəli olurlar. Keçmişdə insanların və təşkilatların yan keçdiyi ekoloji 
ziyanlar çox güman ki gələcəkdə  aşkar olunacaq və qarşıları alınacaqdır. Ekoloji 
diplomatiya münaqişələrin qarşısının alınması  cəhdlərinə  və beynəlxalq etibarlılıq 
qurmağa dəstək vermək üçün geniş  şəkildə istifadə olunur, və eyni zamanda Ekoloji 
Təhlükəsizlik getdikcə həm hərbi həm də diplomatik çevrədə tanınmağa nail olur.   
 
Minillik Layihəsi, Ekoloji Təhlükəsizliyi 3 sub-elementə malik həyati təminat kimi müəyyən 
edir: 
 
• ekologiyaya 
dəyən hərbi ziyanın qarşısının alınması və ya təmir edilməsi,  
• ekoloji 
səbəbdən meydana gələn münaqişələrin qarşısısının alınması və ya onlara 
cavab verilməsi, və  
• özünəməxsus mənəvi dəyərinə görə ətraf mühitin qorunması. 
 
Bu Fəsil, bu anlayış  ətrafında təşkil olunmuş  tədbirlər və ekoloji təhlükəsizliklə  əlaqədar 
meydana çıxan məsələlərin xülasəsini təqdim edir. Təfərrüatlar və Ekoloji Təhlükəsizliklə 
bağlı digər Minillik layihəsi tədqiqatları kompakt disk versiyasının 9-cu Fəslinə daxil edilib 
və onları www.acunu.org saytında, “Kitablar və Hesabatlar” bölməsində tapmaq olar 
(“Xüsusi Tədqiqatlar”-ı seçin). 
 
Son bir neçə il ərzində, ABŞ Ordusu Ekoloji Strategiya İnstitutunun köməyilə, Minillik 
Layihəsi meydana çıxan və potensial təhlükəsizlik və sazişlə  nəticələnən ekoloji 
məsələlərin aylıq hesabatlarını hazırlamaq üçün müxtəlif mənbələri tədqiq ediblər. Keçən 
il ərzində 200-dən çox məsələ, və ümumilikdə bu işin başlandığı 2002-ci ilin Avqustundan 
bugünə qədər 900 məsələ tədqiq olunub. 
 
Məsələlərin tam mətni və onların mənbələri kompakt disk versiyasının 9.1.-ci “Meydana 
çıxan Ekoloji Təhlükəsizlik Məsələləri” Fəslində, aylıq yenilənmiş hesabatları isə Minillik 
Layihəsinin  İnternet saytında tapmaq olar, www.acunu.org (“Yeniliklər” bölməsindən 
“Beynəlxalq Ekoloji Təhlükəsizlik Məsələləri”-ni seçin).  
 
 
 
Ümumi Nümunələr və Qiymətləndirmələr  

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
115
 
İqlim dəyişikliyinin milli və beynəlxalq təhlükəsizlik nəticələri və ekoloji tənəzzül 
münaqişələrin qarşısının alınması üçün strateji müdaxilələrə ehtiyac duyan məsələlər kimi 
hökumətlər, korporasiyalar, QHT-lər, akademik institutlar, və beynəlxalq təşkilatlar 
tərəfindən rəsmi forumlarda geniş şəkildə təsdiqlənir.  
 
Qlobal istiləşmənin artan elmi sübutları, fövqəladə hava halları, və  təbii fəalkətlərin sayı 
və intensivliyi, istixana qazlarını azaltmaq, daha yaxşı nəzarət sistemləri və modellərinin 
qurulması, və iqlim dəyişikliyinin təsirlərinin öhdəsindən gəlmək məqsədilə erkən 
xəbərdarlıq, zəiflətmə, və uyğunlaşma sistemlərinin işlənib hazırlanması strategiyaları 
üçün yeni qaydaların meydana gəlməsinə  təkan verib. Daha ciddi zəiflətmə  və 
uyğunlaşma tədbirləri görülməsə, iqlim dəyişikliyi, suyun səviyyəsinin düşməsi və digər 
ekoloji amillər səbəbindən kütləvi miqrasiyalar və münaqişələr qaçılmaz olacaq. Hal-
hazırda, sayları 2010-cu ilədək 50 milyonu, 2050-ci ilədək isə 200 milyonu keçəcəyi 
gözlənilən Ekoloji qaçqınların öhdəsindən gələcək adekvat beynəlxalq sistem və ya 
struktur mövcud deyil.  
Ekolji məsələlər “təhlükə çoxaldıcılarıdır”. Bir çox münaqişələr ekoloji cəhətdən ən qeyri-
sabit regionlarda meydana çıxır, və bununla da belə fikir meydana çıxır ki ətraf mühit və 
münaqişələrə eyni vaxtda cavab vermək lazımdır və onlardan biri digərinin pisləşməsinə 
səbəb olur. 
  
Çoxtərəfli ekolji müqavlələrin ratifikasiyasının getdikcə artması  və  İSO 14001 
standartlarının qəbul olunması ekolji idarəetməni qlobal şəkildə inkişaf etdirir. ÇEM-in 
hazırlanması  və onun qüvvəyə minməsi arasındakı vaxt və  həmçinin onun yüksək 
dərəcəli ratifkasiya olunmasına qədər keçən vaxt əhəmiyyətli dərəcədə  qısalır. 
Beynəlxalq diqqət mövcud olan müqavilələrin effektivliyini artıran yeni ÇEM-lərin 
hazırlanmasına yönəlib.  
 
ÇEM-lər çox vatx milli iqtisadi və ya siyasi maraqlarla münaqişəyə girir. bu da beynəlxalq 
konvensyalara uyğun gəlməməyə, beynəlxalq orqanlarla əməkdaşlığın kifayət qədər 
olmamasına və bir çox beynəlxalq konvensiyalarla əlaqədar danışıqların durğun vəziyyətə 
gəlib çıxmasına səbəb olur. İxtilaflar  əsasən istixana qazlarının emissiyasının 
dayandırılması strategiyaları, nüvə silahının yayılmaması, ekoloji dəyişikliyin təhlükəsizlik 
aspektləri və kosmik təhlükəsizlik məsələləri ilə əlaqədar olur. 
 
İnstitusional strukturları, sazişlər arasındakı  əlaqələri, həyata keçirməni təkmilləşdirmək 
üsullarının vasitəsilə beynəlxalq ekoloji idarəetməni və ekoloji cəhətdən doğru idarəetmə 
məqsədilə beynəlxalq prinsipləri və sistemləri möhəkmləndirmək cəhdləri günü-gündən 
artır. Ekoloji dəyişiklikləri ölçmək məqsədi daşıyan analitik vasitələrin sayı, dəqiqliyi və 
həcmi sürətlə artır.  
 
Yeni beynəlxalq təhlükəsizlik orqanları yaradılıb və digərləri ekoloji cinayətlərə qarşı 
aparılan qanuni əməliyyatlara kömək etmək təklifini irəli sürüblər.  
 
Bəzi varlı ölkələr çirkləndirici sənayeləri kasıb ölkələrə ixrac edirlər, yəni ekoloji 
strategiyaları  dəyişməmək üçün iqtisadi səbəblər mövcuddur; nəticə etibarilə inkişaf 
etməkdə olan ölkələri ekologiyaya zərər vurmayan fəaliyyətlər həyata keçirməyə 
meylləndirmək üçün dah ciddi səbəblər lazımdır. Hər halda Hindistan və Çin kimi ölkələrin 
ölçüsünü və  təsirini nəzərə alsaq strategiyaların dəyişilməsi üçün ölkələrə beynəlxalq 
təzyiqin göstərilməsi qaçılmazdır. 
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
116
Daha yaxşı, müştərək ekoloji strategiyaların və  fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi üzrə 
müxtəlif institutlar arasında  əməkdaşlıqlar meydana gəlir. Bu isə  fəaliyyətdə olan 
subyektlər və ictimaiyyət arasında ekoloji mülahizələrin fəaliyyət dairəsini genişləndirir.  
 
Reaktiv fəaliyyətlərə qarşı ehtiyat prinsipinin qəbul olunmasında doğru tendensiyalar 
mövcuddur. 
 
Ekoloji cəhətdən mühafizə olunan dəniz və quru ərazilərinin sayı, ölçüsüü və  əhatə 
dairəsi genişlənməkdədir.  
 
Təhlükəli tullantıların qeyri-qanuni ticarəti, qeyri-qanuni təhlükəli maddələrin 
kontrabandası, və mühafizə olunan təbii resursların istismarı  və alqı-satqısı kimi qlobal 
ekoloji cinayətlərlə mübarizə aparmaq üçün daha güclü beynəlxalq və transinstitusional 
kolasiyilar və sistemlərə ehtiyac var. 
 
Texnoloji dəyişikliklərin sürətlə artması, elektron tullantılar, nanotexnologiya və 
biotexnologiyadan istifadənin mümkün riskləri, kimyəvi preparatların istifadəsi, və nüvə 
(atom), kimyəvi və biotexnoloji laboratoriyaların yayılması kimi ekologiyaya və insan 
sağlamlığına yönəlmiş təhlükələrin spektrini əsaslı şəkildə dəyişib. 
 
Kosmik texnologiyanın Yer kürəsinə müşahidəni artırması, təbii fəlakətlərin erkən 
xəbərdarlığını verməsi, razılaşma mexanizmlərini təkmilləşdirməsi, və kosmik və Yer 
fenomenlərinin dərk edilməsini artırmasına baxmayaraq, yerli yerdən koordinasiya və 
tətbiqatlar hələ də qeyri-mükəmməldir.  
 
Ya təbii ya da terrorçu fəaliyyət səbəbindən yayılmış epidemiyalarla mübarizə aparmaq 
məqsədilə qlobal sistem işlənib hazırlanmaqdadır. 
 
Peyk vasitəsilə qlobal informasiya sistemlərinə qoşula bilən, və ətraf mühitə zərər vuran 
fəaliyyətlərin dərhal və beynəlxalq səviyyədə bilnməsinə imkan verən natotexnoloji ekolji 
sensorların qiyməti düşür.   
İKT və robot texnikası, yeni aşkarlayıcı və təmizləyici texnikalar, və ekologiyaya daha az 
ziyan vuran hərbi əməliyyatlar, hərbin ekologiyada qoyduğu izləri azaltmağa kömək edir.  
 
Hərbi qüvvələr, ekoloji səbəblərən meydana gəlmş  təbii fəlakətlər və ya münaqişələr və 
ya onların ekologiyaya təsiri, ÇEM-lərin həyata keçirilməsi, və öz ekoloji təsirlərini 
azaltmaq kimi ekoloji məsələlərdə köməklik göstərməyə çağırılıblar. Avropa ekolgiyayla  
bağlı nizamnamələrin həyata keçirilməsinə  və yenilərinin hazırlanmasına davam edir. 
Onların həyata keçirilməsini asanladşırmaq üçün ekoloji nizamnamələrin təftişi həyata 
keçirilməyə başlanıb. Avropa Komissiyası ciddi ekoloji pozuntulara görə cinayət 
sanksiyaları tətbiq etmək niyyətindədir. 
 
*  *  * 
 
Ekoloji Təhlükəsizlik təhlilinə yeni növ silahların; assimetrik münaqişələrin; təbi resurlara 
qarşı artan tələbin; urbanizasiyanın (daha çox insanları zəif kommunal xidmətlərdən asılı 
edən); ekoloji tənəzzülün və iqlim dəyişikliyinin təsirlərini; kəskinləşən ekoloji iddialara 
malik ekoloji qanunda irəliləyişləri; və qarşılıqlı asılılğı artıran qlobalizasiyanı özündə əks 
etdirməlidir.   
 
 
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
117
Qrafik 24. 2070-2100-cu illər və 1961-1990-cı illər arasında HadGEM1 A1B Temperatur 
Fərqləri (qlobal mean=3.40C) 
 
 
 
Mənbə: Met Office tərəfindən təmin edilmiş bütün hüquqların qorunduğu Crown məlumat 
bazasından götürülərək adaptasiya edilmişdir.   
(təsvir ağ-qara versiyada düzəldilib) 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
118
Ekologiyaya dəyən hərbi ziyanın qarşısının alınması və ya təmir edilməsi  
 
BMT-nin verdiyi məlumata əsasən, son 20 ildə baş vermiş münaqişələrin yarısı “yenidən 
baş verən münaqişələr” – yəni sülh müqavilələrindən sonra 5 il ərzində yenidən meydana 
gələn münaqişələr olub. Bunların çoxu ekoloji səbəblərdən baş verib. Münaqişə baş 
vermiş ərazilərdə ekoloji tənəzzül və silahlı artilleriyanın təhlükəli qalıqları cari və gələcək 
nəsillərin yaşamaq üçün zərurui olan vasitələrini və sağlamlıqlarını təhlükə altında qoya, 
və uzunmüddətli sülhə  əngəl törədə bilər. Ekologiyanın hüquqlarını qorumaq üçün 
Cenevrə Konvensiyalarına “təbiət Fəsli” daxil edilməlidir. 
 
Hərbi qüvvələr münaqişə baş vermiş ərazilərdə yenidənqurma işləri stabilliyi təmin etmək 
üçün ekoloji bərpa işlərində, həmçinin münaqişənin baş verməməsi üçün ekoloji təsirlərin 
azadılmasında yaxından iştirak edəcək. Nəticə etibarilə  hərbi planlaşdırmada və 
münaqişədən sonra həyata keçirilən fəaliyyətlərdə ekoloji aspektlər ciddi şəkildə  nəzərə 
alınmalıdır. Böyük Britaniya Müdafiə Nazirliyinin verdiyi məlumata  əsasən 
nanotexnologiya,  İkinci dünya müharibəsindən qalmış silahlar, hərbi hdirolokasiya 
stansiyaları, və volfram və onun ərintilərindən törənə biləcək potensial riskləri hərbi 
fəaliyyətlərlə bağlı sabitlik məsələləri kimi müəyyən edir, və Nazirlik münaqişə, 
təhlükəsizlik və sabit inkişaf arasında əlaqə olduğunu təsdiqləyir
20
. 
 
2007-ci ilin Aprelində BMT-nin Təhlükəsizlik  Şurası öz tarixində ilk dəfə olaraq ekoloji 
amillərin təhlükəsizlik təsirləri müzakirə edib. Bəzi ölkələr iddia edib ki bu bu məsələ 
Təhlükəsizlik  Şurasında müzakirə edilməməlidir. AB, Peru, Panama, və Papua Yeni 
Qvineya (Sakit okeanında yerləşən kiçik ada-ölkələrin başçıları) bu təşəbbüsün 
tərəfdarları arasında idilər. “Kiçik ada-ölkələrin və onların  əhalisinin üzləşdiyi təhlükələr 
heç də digər ölkələrin üzləşdiyi silahlar və bombaların törətdiyi təhlükələrdən zəif deyil” – 
Papua Yeni Qvineyanın Səfiri Robert Quba Ayisi qeyd edib.   
 
İqlim dəyişikliyinin bəzi aspektlərinin hərbi sistemlərə və əməliyyatlara göstərdiyi birbaşa 
təsirini müzakirə edən bir qrup yüksək-vəzifəli ABŞ  hərbi zabitləri və milli təhlükəsizlik 
mütəxxəssisləri xəbərdarlıq edirlər ki “iqlim dəyişikliyi onsuz da kritik vəziyyətdə olan 
həyat səviyyəsini ciddi şəkildə  kəskinləşdirə bilər…bu isə bütün dünyada siyasi qeyri-
stabilliyə  və ölkələrin iflas olmasına səbəb ola bilər…Meydana gələn xaos vətəndaş 
müharibələrinin, soyqırımların baş verməsi və terrorizmin artması ilə nəticələnə bilər”
21
. 
 
Yeni milli təşəbbüslərə ekologiyanın mühafizəsi, ziyanların azaldılması (təbii fəlakətlərdən 
sonra), qarşısının alınması  və hazırlılıq, həmçinin beynəlxalq müqavilələrə  əməl etməyə 
köməyin göstərilməsi üçün Hərbi qüvvələrin cəlb olunması günü-gündən artır. 
 
Münaqişədən sonra sağlamlığa və ekologiyaya dəyən bir çox təsirlərin qiymətləndirilməsi 
və  həmçinin öhdəliklərin müzakirələri həyata keçirilir. Bəzi  Ənənəvi Silahlar haqqında 
Konvensiyanın Müharibənin Partlayıcı Qalıqları üzrə V Protokolu 2006-cı ilin Noyabrında, 
demək olar ki qəbul olunandan 3 il sonra qüvvəyə minib. 
Protokolun  şərtlərinə  əsasən Tərəflər, döyüş  əməliyyatları qurtarandan sonra ən qısa 
müddət ərzində “partlamamış artilleriya silahları və ya tərk edilmiş partlayıcı artilleriyanın 
qeydə alınması  və  təmizlənməsi,  ərazidən kənarlaşdırılması  və  məhv edilməsi üçün 
islahedici tədbirlər” həyata keçirməlidirlər. Və bütün bunlar onların  ərazini nəzarətdə 
saxlayıb saxlamamalarından, cəlb edilmiş bütün tərəflərlə birbaşa və ya dolayı yolla təcili 
və dəqiq informasiya mübadiləsi yolu ilə əməkdaşlıq edib etməməsindən asılı olmayaraq 
həyata keçirilməlidir. Protokol əks-qüvvəyə malik deyil. Mina Əməliyyatları Layihəsi 
                                                 
20
 Sabit İnkişaf Hesabatı 2005. Böyük Britaniya Müdafiə Nazirliyi, Sentyabr 2006. 
21
 Milli Təhlükəsizlik və İqlim Dəyişikliyi Təhlükəsi. CNA Korporasiyası, 2007.   

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
119
Portfoliosu 2007 aşkar edib ki, müharibə  nəticəsində sorğu keçirilmiş 29 dağıdılmış 
ölkədən və ya ərazidən 26-sı kasset bombaların və digər partlayıcıların qalıqları ilə 
əhatələnib. V Protokol qüvvəyə minmədən öncə baş vermiş münaqişələrin nəticələri ilə 
məşğul olmaq üçün 2007-ci il Layihələri Partlamamış silahlı artilleriyaları diqqət 
mərkəzinə alıb. 2008-ci iləcən ekoloji ziyanlar və  vətəndaş  tələfatları ucbatından qalıq 
hərbi ehtiyatları qadağan etmək və bu hərbi ehtiyatların nəticələri ilə işləmək üçün sistem 
yaratmaq üçün qanuni cəhətdən məcburi beynəlxalq vasitənin işlənib hazırlanması təklif 
olunub. Bəzi ölkələr artıq kasset bombaların istehsalı, istifadəsini, satışı  və daşınmasını 
məhdudlaşdırmaq üçün nizamnamələr hazırlayıb.   
 
Bəzi mütəxəssislər iddia edirlər ki, “insan orqanizmini müvəqqəti olaraq sıradan çıxaran 
qazlar” kimi “ölümə  səbəb olmayan” maddələrin, döyüş meydanında istifadə olunması 
kimyəvi silahlar haqqında müqaviləni pozacaq, çünki onlar zəhərli kimyəvi maddələrdir. 
Müqavilənin istisnaları altında hansı kimyəvi maddələrə icazə verildiyinin 
aydınlaşdırılması zəruridir.    
 
“Bioloji silahların təhlükəsi günü-gündən artır və bizim həyata keçirdiyimiz əks tədbirlərə 
baxmayaraq artmağa davam edəcək”, Stenford Universitetinin biofiziki və Biofizika 
Cəmiyyətinin sabiq prezidenti Stiven Blok xəbərdarlıq edib. SİMAD-ın (Kütləvi Dağıdıcı 
Vahid Fərdlər) ehtimalları günü-gündən artmaqdadır. Genişlənən gene-sintez sənayesiniə 
nəzarət həyata keçirilmir, və universitetlərdə  və özəl laboratoriyalarda mübahisəli 
(ziddiyyətli) eksperimentlərə rəhbərlik könüllü və qeyri-müntəzəm şəkildə həyata keçirilir. 
Alimlərin bioterrorizm və sintetik bioloji silahların əleyhinə mühafizəni artırmaq üçün hansı 
yanaşmanın yaxşı olacağı haqda hələ  də mübahisə aparmalarına baxmayaraq, onlar 
GMO-ların təsadüfi və düşünülmüş  şəkildə buraxılmasına  əngəl olmaq üçün təcili və 
möhkəmləndirilmiş beynəlxalq nəzarətin zəruri olduğu fikrində ümumi razılığa gəlirlər.  
 
Elmdən bu şəkildə sui-istifadənin qarşısını almaq üçün, təhlükəsizlik təşkilatlarının elmi 
ekspertizasını gücləndirmək və  kəşfiyyat idarələri üçün müstəqil Elm və Texnologiya 
məşvərətçi Komitəsi təsis etmək, həmçinin beynəlxalq elmi birliklər daxilində ümumi 
mədəniyyət və məsuliyyət haqqında məlumatlılığı təşviq etmək vacibdir. YUNESKO Elm 
və Texnologiya strategiyalarının qurulmasında  əxlaqi və insan haqlarını  nəzərə almaları 
məqsədilə beynəlxalq  əxlaqi prinsipləri müəyyən edən bəyannamə layihəsi nəşr edib. 
Texnologiya ilə  əlaqəli yeni məhsulların hasili, diaqnostik təhlillər, tibbi terapevtika, və 
rekativlər, həmçinin protokolları idarə etmək üçün standartlara ehtiyac var.     
 
Nüvə, bioloji və kimyəvi silahların əks-tədbirlərini təkmilləşdirmə tədbirlərinə daxildir:   
• Nüvə Maddəsinin Fiziki Mühafizəsinə dair Konvensiyaya düzəlişlərin qəbul 
edilməsi; 
• 2007-ci 
ilin 
İyulunda qüvvəyə minmiş Nüvə Terrorizmi Aktlarının Qadağan 
olunmasına dair Beynəlxalq Konvensiya; 
• Bio-təhlükəsizlik rekkomendasiyaları və alimlər üçün idarəetmə kodları; 
• 2006-cı ilin Fevralında qəbul edilmiş Kimyəvi Maddələrin  İdarətməsi üzrə 
Strategiya;  
• mövcud 
nizamnamələrin davamlı qiymətləndirilməsi.  
 
Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentlik, həssas nüvə maddələrinin vaxtında izlənilməsi 
ehtimalını artırmaq və onların qeyri-dinc məqsədlərlə istifadəsinin qarşısını almaq 
məqsədilə birbaşa peyk informasiyasından istifadə etməklə nüvə qurğularına nəzarəti 
həyata keçirmək üçün qlobal şəbəkə qurur. 
 

Ümumdünya BMT Assosiasiyaları Federasiyası, Minilliyin Layihəsi 
2007 Gələcəyin Durumu                                                                                                                            
120
Bəzi alimlər və ekoloji qruplar iddia edirlər ki sualtı qayıqları  aşkar etmək üçün sualtı 
hidrolokasiya stansiyaları balinaların və delfinlərin exolokasiya sistemlərinə  təsir göstərir 
və bəzi hallarda onların kütləvi şəkildə sahilə atılmalarına səbəb olur. ABŞ hökuməti hərbi 
hidrolokasiya sistemlərinin balinalara və delfinlərə təsirini tədqiq etmək, və həmçinin hərbi 
dəniz təlimləri  ərazisində  dəniz məməlilərinin olduğunu müəyyən edən elektronik 
sistemlərin inşa edilməsi üçün irəli sürülmüş büdcəni təsdiqləyib. 
 
Münaqişə  və ekoloji tənəzzül bir-birinin kəskinləşmələrinə  səbəb olurlar. Ərəb ölkələri 
dünyada ekoloji cəhətdən  ən qeyri-sabit ölkələr sırasındadırlar. Yeyl Universiteti Ekoloji 
Sabitlik  İndeksinin verdiyi məlumata  əsasən,  İraq, Sudan və  Küveyt  5%  və qalan Ərəb 
ölkələri isə 25% sabitliyi özlərində  əks etdirirlər.  Əsaslı  dəyişikliklər olmasa, regionda 
ekoloji miqrasiyalar və münaqişələrin çoxalması qaçılmaz olacaq. Cari müharibələr bu 
vəziyyəti daha da pisləşdirirlər. Hizbullah-İzrail müharibəsi ekologiyanı milli və regional 
səviyyədə viranedici təsirlərə  məruz qoyub.İzrailin Ciyyə elektrik stansiyasını 
bombalaması nəticəsində əmələ gəlmiş neft təbəqəsi Livan və Suriya sahil xətlərinə 150 
kilometr boyunca örtüb, və bu təbəqənin təmizlənməsi təqribən bir ilə və 64 milyon dollara 
başa gələ bilər. Ekoloji sistemə  dəyən kütləvi ziyanlar artıq nəzərə çarpır. YUNEP-in 
verdiyi məlumata  əsasən, Sudanın gələcək sülh və  əmin-amanlıq (rifah) strategiyasında 
ekologiyanın  əhəmiyyətli rolu var. Sudanda Ekoloji İdarəetmə üzrə Potensialən 
Gücləndirilməsi proqramı 2007-09-cu illəri əhatə edəcək. 
 
Yeni texnologiyalar təkmilləşdirilmiş  aşkarlama, təmizləmə, nəzarət və müşahidə 
imkanları  təklif edir. ÜST iqlimə  nəzarət sistemlərinin modeli əsasında qlobal epidemic 
simulyator inşa edir. Kəşfiyyat və müşahidə üçün radio sistemlə idarə olunan kiçik 
robotlaşdırılmış vertolyotlardan istifadə etmək olar. Yüksək həssaslığa malik portativ 
kimyəvi və bioloji qurğular qısa vaxt ərzində yüksək dəqiqliklə  aşkarlama, nəzarət və 
təmizləmə imkanları təklif edirlər.