2. PERĠFERĠK SĠNĠR SĠSTEMĠ
Periferik sinir sistemi (Çevresel Sinir Sistemi) 12 çift kafa (kraniyal) ve 31 çift
omurilik (spinal ) sinirlerinden oluĢur. Periferik sinirler, merkezi sinir sistemi ile duyu
organları, kaslar, bezler, organlar arasındaki bağlantıyı sağlar. Organlardan merkezi sinir
sistemine mesaj getiren (sensitif - duyu) ve merkezi sinir sisteminden organlara (motor -
çalıĢtırıcı) emir ileten sinirlerden oluĢur.
2.1. Kafa Sinirleri (Cranial Nevrus )
Kranial sinirler, beyinden çıkan ve kafatası tabanındaki deliklerden geçerek baĢ ve
boyuna dağılan 12 çift sinirdir. Bu sinirlerden X. Kafa çifti olan N. Vagus göğüs ve karın
organlarına kadar dağılır. Kafa çiftlerinin numaralandırılması beyne bağlanıĢ sırasına göre
(önden arkaya doğru) yapılmıĢtır. Numaralar özeldir ve değiĢmez. Kranial sinirler Ģunlardır;
I. Kafa Çifti: (N. Olfactorius - Koku siniri) Sensitiv bir sinirdir. Koku
uyarılarını temporal lobdaki koku merkezine götüren duyu siniridir. Burun
boĢluğunda baĢlar serebrumda sonlanır.
II. Kafa Çifti: (N. Opticus - Görme siniri) Sensitiv bir sinirdir. Görme duyusu
taĢır. Merkezi gözün retina tabakasındadır. Aldığı görme ile ilgili uyarıları
oksipital lobdaki görme merkezine götüren duyurucu sinirdir.
III. Kafa Çifti: (N. Oculomotorius - Göz oynatıcı sinir) Motor ve
parasempatik lifler taĢıyan bir sinirdir. Orta beyinden çıkar. Göz kaslarına motor
lif taĢır. Gözün aĢağı-yukarı, içe-dıĢa hareketlerini ve göz kapağının
hareketlerini sağlar. Parasempatik lifleri pupillayı daraltır.
IV. Kafa Çifti: (N. Trochlearis -Göz kaslarına giden sinir) Gözün
hareketlerini yapmasını sağlayan motor lifler taĢıyan bir sinirdir. Orta beyinden
çıkar.
ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2
AMAÇ
ARAġTIRMA
23
V. Kafa Çifti: (N. Trigeminus -Üçüz sinir) KarıĢık bir sinirdir. Hem motor
hem de duyu sinir liflerini taĢır.Ponstan çıkar. Üç dalı vardır.
N. Ophthalmicus: (Göz siniri) Duyurucu bir sinir lifidir. Göz yaĢı
bezine, göz kapağı ve alın derisine sinir dalları verir ve duyum alır.
N. Maxillaris: Sensitif lifler taĢıyan sinirdir. Üst çene kemiği ve
çevresine dallar verir, duyumlar alır.
N. Mandibularis: (Alt çene siniri) Bu sinir duyu (sensitif) ve motor sinir
lifleri bulunan karma bir sinirdir. Üçüz sinirin en kalın dalıdır. Motor
lifleri çiğneme kaslarını oynatır. Sensitif lifler alt çene ve çevresindeki
oluĢumların duyumlarını alır.
VI. Kafa Çifti: (N. Abducens -Gözü dıĢa döndüren sinir) Motor sinir lifleri
taĢır. Ponstan çıkar. Gözü oynatır ve dıĢ yana döndürür.
VII. Kafa Çifti: (N.Facialis -Yüz siniri) Yüz siniridir. Motor, duyu ve
parasempatik lifler taĢır. Ponstan çıkar. Tat duyusunu alır. Dil mukozası, damak
ve tükrük bezlerine parasempatik lifler taĢır. Tükrük salgısını artırır.
VIII. Kafa Çifti: (N. Vestibulo cochlearis, N. Acusticus - ĠĢitme ve Denge
siniri) Sensitif lifler içeren iki kökten oluĢur. Ponstan çıkar. Vestibular sinir
denge ile ilgili, cochlear sinir ise iĢitme ile ilgilidir.
IX. Kafa Çifti: (N. Glossopharyngeus -Dil yutak siniri) Motor, duyu ve
parasempatik lifler taĢır. Bulbustan çıkar. Motor sinir lifleri yutak ve dil
kaslarının bir bölümüne, duyu sinir lifleri ise dilin arka kısmı, yutak ve orta
kulakta dağılıp duyumlar alır. Parasempatik lifler ise kulak altı tükürük
bezlerine gider. Tükürük salgısını artırır.
X. Kafa Çifti: (N. Vagus – Serseri sinir) Kranial sinirlerin en uzunu ve en
geniĢ dağılıma sahip olanıdır. Bulbustan çıkar. Ġç organlara motor, duyu ve
parasempatik lifler taĢıyan karma bir sinirdir. Göğüs boĢluğunda kalp,
akciğerler, bronĢlar, soluk borusu ve gırtlağa dallar verir. Karın boĢluğu içinde
karaciğer, safra kesesi, yemek borusu, böbrekler, mide, bağırsak ve pankreasa
dallar verir.
XI. Kafa Çifti: (N. Accessorius -Kafa spinal siniri) Motor bir sinirdir. Çene,
boyun ve omuz kaslarına lifler verir. Bulbustan baĢlar, trapez kas ve
sternokleidomastoid kasta sonlanır.
XII. Kafa Çifti: (N. Hypoglossus - dil altı siniri ) Motor bir sinirdir. Dil
kaslarına lifler vererek hareketini kontrol eder. Bulbustan çıkar.
24
Resim 2.1: Kafa sinirleri
2.2. Omurilik Sinirleri (Spinal Sinirler- Nervus Spinalis)
Merkezi sinir sisteminin medulla spinalis bölümünden 31 çift sinir çıkar. Bu sinirler
omurilikten çıkan ön kök (radiks anterior) ve arka kökün (radiks posterior) omurlar arası
delikler hizasında birleĢmesinden meydana gelir. Arka köklerden duyu, ön köklerden motor
sinirler çıkar. Her spinal sinir omurlar arası deliklerden çıkınca ön ve arka iki dala ayrılır.
Arka dalları vücudun sırt derisine duyu dallar, kaslarına ise motor dallar verir. Spinal
sinirlerin ön dalları ise birbirleriyle birleĢerek sinir ağı (plexus) oluĢturur.
25
Resim 2.2: Omurilik sinirleri
Plexus Cervicalis (Boyun sinir ağı)
Plexus Cervicalis, cervical sinirlerin ilk dördünün ön kollarının birleĢmesinden
meydana gelir. Bu plexustan çıkan sinir boyun ve diyafrağmaya motor dallar verir. En
önemli siniri, diyafrağmayı kontrol eden N. Phrenicus’dur.
Plexus Brachialis (Kol sinir ağı)
Plexus Brachialis, 5- 8. boyun sinirlerinin ön dalları ile 1. göğüs spinal sinirinin ön
dalından ayrılan sinirlerin birleĢmesi ile meydana gelir. Üst ekstremite kaslarını ve elde
bulunan kasları inerve eder. Çıkan önemli sinirler N. Ulnaris, N.Radialis, N. Axillaris’tir.
26
Plexus Lumbalis (Bel sinir ağı)
Plexus Lumbalis, ilk dört lumbal sinirin ön dallarının birleĢmesinden meydana gelir.
Duyu ve motor sinirler çıkar. Karın kaslarına ve derisine, kasık ve kalça bölgesine, genital
organlara ve uyluğa dallar verir. N. Femoralis en kalın siniridir.
Plexus Sacralis (Sakrum sinir ağı)
Plexus Sacralis, 5. lumbal sinir ile ilk üç sacral sinirin ön dallarının birleĢmesinden
oluĢur. Plexus Sacralisten çıkan sinirler pelvis arka yan duvarlarına vealt ekstremitelere
dağılır. Önemli siniri N. Ġschiadicustur. (siyatik sinir) Bu sinir, vücudun en uzun ve en kalın
siniri olup plexus sacralisin oluĢumuna katılan tüm sinirlerden lifler alır. Sinir uyluğun 1/ 3
alt bölümünde popliteaya ulaĢmadan önce iki dala ayrılır. Siyatik sinir bacak ile ayağın tüm
kaslarına motor, bacağın dıĢ yan ve arka, ayağın duyusal innervasyonunu sağlar.
Resim 2.3: Siyatik sinir
Plexus Pudendalis (Edep siniri)
Plexus Pudendalis, 2., 3. ve 4. sacral sinirlerin ön dallarının birleĢmesinden oluĢur. DıĢ
genital organlar, pelvis ve perineye dallar verir.
Plexus Coccygeus
Plexus Coccygeus, N. Coccygeus siniri ile 5. sacral sinirin ön dallarının birleĢmesiyle
oluĢur. Coccygeus bölgesi derisine ve anüsün arka kısım derisine dallar verir.
27
2.3. Otonom Sinir Sistemi (Visseral – Vegetatif Sinir Sistemi)
Otonom sinir sistemi; solunum, sindirim, metabolizma, sekresyon gibi önemli vücut
fonksiyonlarını düzenler ve idare eder. Bütün bu faaliyetleri isteğimiz dıĢında gerçekleĢtirir.
Otonom sinir sisteminin baĢlangıcı, beyin ve medulla spinaliste yer alır. Otonom sinir
sistemine ait motor sinirler, organları uyarmadan önce bir gangliona gelir ve sinaps yapar.
Sinaps öncesi nörona, preganglioner; sinaps sonrası nörona ise postganglioner nöron denir.
Otonom sinir sistemi, sempatik sinir sistemi ve parasempatik sinir sistemi olarak ikiye
ayrılır. Her iki bölüm, aynı organ üzerinde birbirini kontrol edici zıt etki yapar. Örneğin;
sempatik sistem kalp hızını artırıcı; parasempatik sistem ise yavaĢlatıcı etki yapar.
Resim 2.4: Otonom sinirlerin iç organlar üzerine etkileri
Sempatik sinir sisteminin nörotransmitter maddesi noradrenalin, parasempatik
sistemin nörotransmitter maddesi asetilkolindir. Asetilkolin salgılayan nöronlara, kolinerjik
nöronlar; noradrenalin salgılayanlara ise adrenerjik nöronlar denir.
2.3.1. Sempatik Sinir Sistemi
(SSS)
Sempatik sinir sisteminin ana hücreleri, omuriliğin 8. boyun seğmenti ile 3. bel
seğmenti arasında boz maddenin yan boynuzlarında bulunur. Sempatik sinir sistemi, sinir
sisteminin duygularla hareket eden kısmıdır. Üzüntü, korku hallerinde aktiviteleri artar, kalp
hızlanır ve sindirim yavaĢlar.
28
Sempatik Sistemin Organlar Üzerine Etkisi
Göz bebekleri (pupilla) geniĢler/büyür.
Kalp atımı hızlanır. Kalp kası güçlü kan pompalar ve kan basıncı
yükselir.
DolaĢımdaki kan önemli organlara çekilir, Kalp kaslarına daha fazla kan
gider.
Deri terler.
Solunum yolları geniĢler ve solunum hızlanır.
Kandaki Ģeker seviyesi artar.
Sindirim sistemindeki ve idrar yollarındaki sfinkterler kasılır.
2.3.2. Parasempatik Sinir Sistemi
(PSS)
Parasempatik sinir sistemi, merkezi ve çevresel olmak üzere iki bölümden oluĢur.
Merkezi bölüm mesensephalon, pons ve medulla oblongatada bulunan parasempatik sinir
merkezleri ve omuriliğin sakrum bölgesindeki parasempatik sinir merkezleri tarafından
oluĢur. Mesensephalon, pons ve medulla oblongatadaki merkezlerden çıkan parasempatik
sinir lifleri, III., VII., IX. ve X. kafa sinirleri içinde yol alarak hedef organlara varır. Sinir
liflerinin bu yolculuğu çevresel bölümün bir kısmını oluĢturur. Omurilikteki parasempatik
merkezlerden çıkan sinir lifleri, bu bölgedeki ön köklerde ilerleyip daha sonra omurilik
sinirlerinin ön dalı içindeki parasempatik ganglionlara, oradan da ilgili hedef organlara
ulaĢır. Bu yolculuk, parasempatik sinir sisteminin çevresel bölümünün diğer kısmını
oluĢturmaktadır.
Parasempatik Sistemin Organlar Üzerine Etkisi
Kalp hızını yavaĢlatır.
Solunum yolu ve göz bebeklerini daraltır.
Tükürük ve bağırsak salgıları ile bağırsak hareketlerini artırır.
Sfinkterler gevĢetir, idrar ve dıĢkı üzerindeki kontrolü kaybolur.
Kalp damarlarını daraltır.
29
UYGULAMA FAALĠYETĠ
ĠĢlem Basamakları
Öneriler
Periferik sinir sistemini sınıflandırınız.
Periferik
sinir
sisteminin
sınıflandırılmasını çeĢitli kaynaklardan
araĢtırabilirsiniz.
Kafa
çiftlerinin
fonksiyonlarını
sıralayınız.
Yazarak çalıĢabilirsiniz.
Kafa çiftlerinin etkilediği organları
eğitim posterlerinde gösteriniz.
Anatomi atlasından yararlanabilirsiniz.
Omurilik
sinirleri
ve
plexusların
dallarını eğitim materyalleri üzerinde
gösteriniz.
Poster,
CD,
Ģema
vb.
araçları
kullanabilirsiniz.
Parasempatik ve sempatik tepkileri bir
biriyle karĢılaĢtırınız.
Yazarak çalıĢabilirsiniz.
Sempatik sistemin organlar üzerine
etkisini sıralayınız.
Önerilen
kaynaklardan
yararlanabilirsiniz.
Parasempatik sistemin organlar üzerine
etkisini sıralayınız.
Önerilen
kaynaklardan
yararlanabilirsiniz.
UYGULAMA FAALĠYETĠ
30
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği iĢaretleyiniz.
.
1.
AĢağıdakilerden hangisinde, kraniyal sinirlerin sayısı doğru verilmiĢtir?
A)
8 çift
B)
7 çift
C)
10 çift
D)
12 çift
E)
31çift
2.
AĢağıdakilerden hangisinde, omurilik sinirlerinin sayısı doğru verilmiĢtir?
A)
8 çift
B)
7 çift
C)
10 çift
D)
12 çift
E)
31çift
3.
AĢağıdakilerden hangisi, X. Kafa çifti siniridir?
A)
N. Olfactorius
B)
N. Trochlearis
C)
N. Maxillaris
D)
N. Acusticus
E)
N. Vagus
4.
Plexus cervicalisin en önemli siniri, aĢağıdakilerden hangisidir?
A)
N. Maxillaris
B)
N. Phrenicus
C)
N. Radialis
D)
N. Axillaris
E)
N. Vagus
5.
Parasempatik sinirlerin nörotransmitter maddesi, aĢağıdakilerden hangisidir?
A)
Noradrenalin
B)
Asetolin
C)
Asetilkolin
D)
Efinefrin
E)
Norefinefrin
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
31
MODÜL DEĞERLENDĠRME
AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği iĢaretleyiniz.
1.
ĠĢitme, koku ve tat merkezleri, aĢağıdakilerden hangisinde bulunur?
A)
Oksipital lobda
B)
Frontal lobda
C)
Temporal lobda
D)
Bulbusta
E)
Ponsta
2.
Beynin gri cevherden oluĢan en dıĢ tabakası, aĢağıdakilerden hangisidir?
A)
Cortex cerebri
B)
Corpus callosum
C)
Bazal ganglion
D)
Vermis
E)
Gyrus
3.
KonuĢma (broca) merkezi, aĢağıdakilerden hangisinde yer alır?
A)
Frontal lobda
B)
Parietal lobda
C)
Temporol lobda
D)
Oksipital lobda
E)
Ara lopda
4.
AĢağıdakilerden hangisi, tüm beyin sapını oluĢturan bölümlerden değildir?
A)
Soğanilik
B)
Köprü
C)
Orta beyin
D)
Ara beyin
E)
Beyincik
5.
Vücut sıcaklığını ayarlayan merkez, aĢağıdakilerden hangisindedir?
A)
Medulla spinalis
B)
Hipotalamus
C)
Epitalamus
D)
Cerebellum
E)
Limbik sistem
6.
Gözün retina tabakasında aldığı görme ile ilgili uyarıları görme merkezine götüren
duyurucu (sensitif) sinir, aĢağıdakilerden hangisidir?
A)
N. Trochlearis
B)
N. Opticus
C)
N. Ophthalmicus
D)
N. Glossopharyngeus
E)
N. Facialis
MODÜL DEĞERLENDĠRME
32
7.
AĢağıdakilerden hangisi, parasempatik sistemin organlar üzerine etkilerinden değildir?
A)
Kalp hızını yavaĢlatır
B)
Solunum yolu ve gözbebeklerini daraltır
C)
Tükürük ve barğırsak salgıları ile bağırsak hareketlerini artırır
D)
Kandaki Ģeker (glikoz) seviyesini artırır
E)
Kalp damarlarını daraltır
8.
AĢağıdakilerden hangisi, BOS un yapıldığı yerdir?
A)
Pia mater
B)
Dura mater
C)
Cerebellum
D)
Plexus sacralis
E)
Plexus choroidea
9.
AĢağıdakilerden hangisinde, BOS bulunmaz?
A)
Lateral ventrikül
B)
3. ve 4. ventrikül
C)
Subdural aralık
D)
Subaraknoid aralık
E)
Canalis centralis
10.
Sakral spinal sinir ağından lifler alan, vücudun en kalın siniri aĢağıdakilerden
hangisidir?
A)
N. Vagus
B)
N. Phrenicus
C)
N. Ġschiadicus
D)
N. Femoralis
E)
N. Radialis
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize baĢvurunuz.
33
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1’ĠN CEVAP ANAHTARI
1
C
2
D
3
E
4
E
5
A
ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2’NĠN CEVAP ANAHTARI
1
D
2
E
3
E
4
B
5
C
MODÜL DEĞERLENDĠRME CEVAP ANAHTARI
1
C
2
A
3
A
4
D
5
B
6
B
7
D
8
E
9
C
10
C
CEVAP ANAHTARLARI
34
KAYNAKÇA
HATĠBOĞLU M. Tahir, Anatomi ve Fizyoloji, ġahin Matbaası, Ankara, 2001.
KANDEMĠR Veysel, Anatomi, Türk Sağlık Eğitim Vakfı Yayınları, Ankara,
2005.
KOCATÜRK Utkan, Açıklamalı Tıp Terimleri Sözlüğü, Nobel
Yayınevi,
Ankara, 1989.
ORTUĞ Gürsel, Anatomi, -Anadolu Üniversitesi Yayınları, EskiĢehir, 1991.
OZAN Hasan, Anatomi, Nobel Yayınevi, Ankara, 2004.
ÖZDEN Mehmet, Anatomi ve Fizyoloji, Feryal Matbaası, Ankara, 2003.
RENDE Leyla, Serpil KUZU, ġükran ġANKAZAN, Anatomi Fizyoloji, Semih
Ofset, Ankara, 2006.
SOLOMON Eldra Pearl, Ġnsan Anatomisi ve Fizyolojisine GiriĢ, Çev. L.
Bikem SÜZEN, Birol Yayınevi, Ġstanbul, 2002.
SÜZEN L. Bikem, Ġnsan Anatomisine GiriĢ, Akademi Yayınevi, Ġstanbul,
2006.
VANNINI Vanıo, Umberto DIANZANI, Eugenıo DE ROSA, Anatomi Atlası,
Birol Yayınevi, Ġstanbul, 1992.
YAKAR Kubilay, Fizyoloji, Nobel Yayınevi, Ankara, 2005.
YILDIRIM Mehmet, Resimli Ġnsan Anatomisi, Nobel Yayınevi, Nobel
Yayınevi, Ġstanbul, 2002.
sports.ankara.edu.tr/~koz/ana-fiz/sinir.ppt
www.biyolojiegitim.yyu.edu.tr/k/Sin/index.htm - 3k
faculty.washington.edu/chudler/introb.html
msjensen.cehd.umn.edu/webanatomy/nervous/default.html - 19k
tip.cumhuriyet.edu.tr/cutf/Donem2/I.Komite(DokuKomitesi)/Biyokimya/Ahmet
AKER/SinirSistemi.doc
KAYNAKÇA
Dostları ilə paylaş: |