SƏmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva şƏhla müZƏFFƏR qızı qurbanova z əRİFƏ ŞAMİL qızı cavadova

 
ABŞ-IN YAXIN ŞƏRQDƏ ROLU VƏ ÖZ 
MARAQLARIRNIN TƏMİN EDİLMƏSİ 
 
İkinci dünya müharibəsindən sonra  ABŞ-ın xarici siyasətinin 
əsas mahiyyəti  dünya  ağalığına  nail  olmaq  idi.  ABŞ-ın  öz  am-
bisiyasını  həyata keçirmək,  Amerikanın  enerji  maraqlarını 
qorumaq üçün h
ərbi və siyasi təzyiqlərdən, iqtisadi sanksiyalardan 
v
ə sair metodlardan istifadə etməyə başladı.  ABŞ iqtisadiyyatının 
getdikc
ə  daha çox neftdən  asılılığını  nəzərə  alsaq,  bu dövlətin 
dünya üz
ərində  öz  hökmranlığını  möhkəmləndirmək  üçün  Yaxın 
Şərqdəki enerji ehtiyatlarına nə dərəcədə möhtac olduğunu aydın-
laşdırmaq  çətin  deyildi.    Bu  halda  ABŞ-İsrail  alyansında  ABŞ-ı 
İsraildən  Yaxın  Şərq regionunun müsəlman ölkələrinə  qarşı 
istifad
ə etməsinin məntiqini də başa düşmək olardı.  Yaxın Şərqdə 
baş verən hadisələrə, o cümlədən İsrail-ərəb münaqişəsinə və hətta 
F
ələstinin daxilində  baş  verən hadisələrə  ABŞ-ın  Yaxın  Şərq 
siyas
ətinin tərkib hissəsi  kimi  baxmaq  lazım  idi.   Regiondakı 
münaqişələr  İsrail  dövləti yaranandan sonra daha ciddi xarakter 
alsa da, 
əslində  etnik və  ya  dini  münaqişə  deyildi.  Bu 
münaqişələrin XIX əsrin  sonu XX əsrin əvvəllərində Böyük Brita-
niya t
ərəfindən  qızışdırıldığı  və  İkinci  Dünya  müharibəsindən 
sonra m
əhz  ABŞ  tərəfindən idarə  edilərək  onun  Yaxın  Şərqdəki 
siyas
ətinin həyata keçirilməsi üçün edildiyi aydındır. 
Müs
əlman aləminə bəla gətirən sərvət – neftdir.  İsrail-Ərəb 
münaqişəsi, o cümlədən  İsrail-Livan  münaqişəsi  ABŞ-ın  Yaxın 
Şərq siyasətinin tərkib hissəsidir.  ABŞ-ın Yaxın Şərqdə əldə etdiyi 
neft  ehtiyatlarının  təhlükəsiz istismar edilməsi üçün müvafiq 
t
əhlükəsizlik zonalarının yaradılması, yeni neft ehtiyatlarının nəza-

 
124 
r
ətə  alınması  üçün  hərbi-siyasi və  iqtisadi zəminin  hazırlanması 
z
əruri idi. Yaxın Şərq  regionda ciddi iqtisadi və siyasi maraqları 
olan  ABŞ    İsrail-ərəb  münaqişəsinin  həllinin  mümkün  olduğu 
dövrl
ərdə  də  onun  dondurulması  və  ya gərginliyin  saxlanması 
yolunu tutmuşdu.  İsrailin açıq-aşkar dəstəklənməsi və ona hər cür, 
o cüml
ədən hərbi, maliyyə  və  siyasi  yardımların  göstərilməsi, 
İsrailin Yaxın Şərqdə istənilən an zor tətbiq etməsinə «yaşıl işığın» 
yandırılması,  əslində  bu  münaqişələrin  sonrakı dövrlərdə  daha da 
d
ərinləşməsinə səbəb olmuşdu.  1966-cı ildə ABŞ-ın İsraili müasir 
h
ərbi texnika ilə silahlandırması və BMT-nin 1956-cı ildə  İsrailin 
silahlan
dırılmaması  ilə  bağlı  qəbul etdiyi qətnamənin kobud 
şəkildə pozulması sonrakı dövrlərdə qanlı qarşıdurmaların başlan-
ğıcını  qoymuşdu.    Fələstinin müstəqilliyini nəzərdə  tutan BMT 
q
ətnamələrinin yerinə  yetirilməsi  üçün  İsrailin  siyasi  dairələrinə 
heç bir t
əzyiq göstərməyən  ABŞ,  əksinə, dünya neftinin üçdə 
ikisin
ə malik olan Yaxın Şərqdə konfliktlərin mövcudluğunda çox 
maraqlı idi.   Odur ki,  İsraildən regionda zor vasitəsi kimi istifadə 
edilm
əsi  üçün  onun  silahlandırılmasına  durmadan  yardım  göstə-
rilirdi. 1953-cü ild
ə  İranın  baş  naziri  Müsəddiq tərəfindən neft 
hasilatının  milliləşdirilməsi, sonralar isə  onun  ABŞ-ın  xüsusi 
K
əşfiyyat  İdarəsi tərəfindən devrilməsi  ABŞ-ın  İrana  və  İran 
neftin
ə  girişinə  imkan yaratsa da, yenə  də  neftin  dayanıqlı  idxalı 
üçün  Yaxın  Şərq ölkələrinin  daim nəzarətdə  saxlanmasına  və 
daya
nıqlı neft təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə ciddi ehtiyac hiss 
edilirdi. 1960-
cı  ildə  İran,  İraq,  Küveyt,  Səudiyyə  Ərəbistanı  və 
Venesuela t
ərəfindən Neft İxrac Edən Ölkələrin Birliyinin (NİÖB) 
yaradılması  da  ABŞ  və  Böyük  Britaniyanın  Yaxın  Şərq nefti 
üz
ərində tam nəzarətinə təhlükə yaradırdı.  1973-cü ildə ərəb ölkə-
l
ərinin ABŞ-a neft ixracatını dayandırması, 1979-cu ildə isə ABŞ-
ın  müştəri ölkəsi  olan  İranda  şah  rejiminin  devrilməsi və  neft 
hasilatının  dövlət nəzarətinə  alınması  gələcəkdə  neft təhlükə-
sizliyind
ə ciddi problemlərin ola biləcəyindən  xəbər verirdi.  İran, 
Liviya v
ə  Pakistanda 1979-cu ildə  ABŞ  əleyhinə  davam edən 
nümay
işlər neft təhlükəsizliyini tamamilə  sual  altında  qoymuşdu.  
M
əhz həmin dövrdə  ABŞ İsrail-ərəb münaqişəsi kartından istifadə 
ed
ərək,  Yaxın  Şərq ölkələrinin onun nəzarətinə  qaytarılmasına 

 
125 
ciddi sur
ətdə  səy göstərdi.  1981-ci ildə  İsrailin  İraq  ərazisini 
bom
balaması və Misirdə Israillə bağlanmış sülh sazişinin əleyhinə 
mübariz
ələrin  alovlanması  ABŞ-ın  Yaxın  Şərq siyasətinin  əsas 
mahiyy
ətinin nədən ibarət olduğunu aydın göstərdi. Beləliklə, ABŞ 
öz enerji t
əhlükəsizliyini təmin etmək üçün növbəti dəfə  İsrail-
ərəb konfliktini qızışdırmağa müvəffəq oldu.   
F
ələstin  Azadlıq  Təşkilatını  zərərsizləşdirmək  bəhanəsi ilə 
İsrailin  1982-ci ildə  Livana hücumu və  ABŞ-ın  bu  müharibədə 
İsrailə hər cür yardım göstərməsi, əslində ABŞ-ın sonrakı dövrlər 
üçün  Yaxın  Şərqdə  nəzərdə  tutduğu  əməliyyatlara, o cümlədən 
İraqın  zəiflədilməsinə  və  onun neft sənayesinin  ələ  keçirilməsinə 
hesablanmışdı.  ABŞ-ın  1986-cı  ildə  Liviyanı  bombalaması  da 
ABŞ-ın  İraqa  1991-ci ildə  planlaşdırılan  hücumu    üçün  hazırlıq 
m
ərhələsindən ibarət idi.  1994-cü ildə İordaniya və İsrail arasında 
sülh sazişinin imzalanması ilk baxışda müsbət addım kimi qiymət-
l
əndirilsə də, əslində ərəb dünyasında İraqın təklənməsinə və son-
rakı  dövrlərdə  onun  neft  ehtiyatlarının  ABŞ-ın  tam  nəzarətinə 
keçm
əsinə şərait yaratdı.  
T
əəssüf  ki,  ABŞ  iqtisadiyyatının  neftdən  asılılığının  yaxın 
ill
ərdə 1973-cü ilə nisbətən təqribən 3 dəfə artacağını nəzərə alsaq, 
yaxın gələcəkdə İsrail-Ərəb konfliktlərinin soyuyacağına və Yaxın 
Şərqdə  sülh  yaranacağına  əminlik yoxdur. Təəssüf ki, belə 
münaqişələr zamanı onu yaradan və onlardan bəhrələnən qruplar, o 
cüml
ədən ABŞ hökuməti və onlara təsir imkanı olan İsrail lobbisi, 
deyil, h
əm  İsrailin,  həm də  Ərəb  dünyasının  dinc  əhalisi  əziyyət 
ç
əkir.  
 
 
Ərəb-İsrail münaqişəsinin mənbələri və səbəbləri 
Ərəb-İsrail  münaqişəsinin tarixi kökləri çox dərindir.  XIX 
əsrin sonu –  XX  əsrin  əvvəllərində  Fələstində  sionizm hərəkatı 
başlandı  (Sionizm  “sin”  sözündən  götürülmüşdür.    Yerusəlimdə 
yerl
əşən təpələrdən  birinin  adıdır).    Onun  iştirakçıları  Avropada 
yaşayan yəhudilər idi.  Bu dövrdə  Avropada antisemitizmə  qarşı 
çoxsaylı  aktların  qəbul edilməsi Avropa ölkələrində  yerləşən 
y
əhudi icmalarını bu təhlükəyə qarşı birləşməyə məcbur etdi.  Bu 
h
ərəkatın lideri Avstriya jurnalisti Teodor Qertel idi.  

 
126 
Onun 1896-
cı  ildə  çapdan  çıxmış  “Yəhudi dövləti”  adlı 
kitabında  göstərilir  ki,  bütün  dünyada  yaşayan  yəhudilər vahid 
xalq
dır, onların vətəni isə Fələstindir. Müəllif qeyd edir ki, yəhu-
dil
ər yenidən öz vətənlərinə yığışmalıdırlar, çünki Fələstin həm də 
onların “dini və milli mərkəzidir”.  Burada diqqəti cəlb edən əsas 
c
əhət bu hərəkatın yarandığı gündən siyasi xarakter daşıması, ərazi 
iddiası ilə çıxış etməsidir.  
1897-ci ild
ə  Bazeldə  (İsveçrə)birinci sionist konqresi 
keçirildi v
ə  Sionist təşkilatı  yaradıldı  (Bu  təşkilat  1960-cı  ildən 
Ümumdünya sionist t
əşkilatı  adlanır).Onu maliyyə  cəhətdən 
dünya
nın  Rotşild  kimi  iri  sahibkarları  təmin edirdi.  1901-ci ildə 
Y
əhudi milli fondu təşkil  edildi.    1882-ci ilə  qədər Fələstinə  25 
min y
əhudi  qayıtmışdı.    İlk  yəhudilər buraya Çar Rusiyasındakı 
antiy
əhudi talanlarından sonra gəlməyə başladı.  Bu birinci “aliyə” 
adlanırdı.  Onlar burada torpaq alır, kənd təsərrüfatı kommunaları 
yaradırdılar ki, bu da kuftlutsi adlanırdı.  İkinci “aliyə” 1910-1914-
cü ill
ərdə  başladı.  1914-cü ildə  Fələstində  artıq  85  min  yəhudi 
yaşayırdı.  Birinci Dünya müharibəsi dövründə  Fələstinin bir 
t
ərəfdən Türkiyə  və  Almaniya, digər tərəfdən Böyük Britaniya 
t
ərəfindən hərbi  əməliyyat  meydanına  çevrilməsi, Böyük Britani-
yanın Fələstini tutması buraya yəhudi axınını dayandırdı.  
Bu dövrd
ən yəhudi məsələsini həll etmək Böyük Britaniya 
üçün mühüm 
əhəmiyyət kəsb etməyə  başladı.    1916-cı  il  Sayks-
Piko müqavil
əsinə görə Fələstin beynəlxalq zona olmalı idi, lakin 
bu müqavil
ə bir sıra səbəblər üzündən qüvvəyə minmədi.  
1917-
ci  ilin  noyabrın  2-də  dərc edilən Balfur bəyannamə-
sind
ə  göstərilirdi ki, Fələstində  “yəhudi  xalqı  üçün  milli  ocaq” 
meydana g
əlmişdir.    1920-ci ilin aprelin 19-26-da  keçirilmiş  San 
Remo  konfransında  Antantanın  Ali  Şurasının  qərarına  əsasən 
F
ələstin İngiltərənin mandatına verildi.  Bunu 1922-ci ilin iyunun 
24-d
ə Millətlər cəmiyyəti də təsdiq etdi.  Bu hadisədən sonra yəhu-
dil
ərin  buraya  axını  və  burada mövqeyi gücləndi. 1919-1923-cü 
ill
ərdə  yəhudilərin buraya üçüncü, 1924-1929-cu illərdə  isə 
dördüncü axını və ya “aliyə”si baş verdi.  Şərqi Arvopada antise-
mitizm 
əhval-ruhiyyəsinin güclənməsi  axının  əsas səbəblərindən 
biri idi.  

 
127 
1933-1939-cu ill
ərdə Almaniyada faşizmin hakimiyyət başı-
na g
əlməsi yəhudilərin Almaniyadan Fələstinə daha güclü axınına 
s
əbəb oldu  ki,  bu  beşinci  “aliyə”  adlandı.    Artıq  1939-cu ildə 
F
ələstində 467 min yəhudi yaşayırdı.  
F
ələstin  Böyük  Britaniyanın  mandatı  altında  olduğu  dövrdə 
(1922-1948)üç d
əfə keçirilən siyahıya almanın nəticələri aşağıdakı 
kimi idi.  1922-ci ild
ə  Fələstində  yaşayan 752048 nəfər  əhalidən 
589177 n
əfəri  ərəb, 83790 nəfəri yəhudi, 71464 nəfəri xristian, 
7617 n
əfəri isə başqaları idi.  1931-ci ildə isə Fələstində yaşayan 
1036339 n
əfər əhalidən 761922 nəfəri ərəb, 175138 nəfəri yəhudi, 
89134 n
əfəri xristian, 10145 nəfəri isə başqa millətlərin nümayən-
d
ələri idi.  1945-ci ildə Fələstində yaşayan 1764520 nəfər əhalidən 
1061270 n
əfəri ərəb, 553600 nəfəri yəhudi, 135550 nəfəri xristian, 
14100 n
əfəri isə başqa millətlərdən idi.  
1920-ci ild
ə  yəhudilərin hərbiləşdirilmiş  “Xaqana” təşkilatı 
yaradıldı.  1929-cu ildə  Böyük Britaniya Fələstində  “Yəhudi 
agentliyi” t
əşkil etməyə icazə verdi.  
F
ələstinin ərəb əhalisi bu dövrdə Fələstinin idarə edilməsində 
əslində  iştirak  etmirdi.  Böyük  Britaniyanın  əsasən sionistlərlə 
əməkdaşlıq etməsi 1920, 1929, 1933 və 1935-39-cu illərdə ərəblər 
iç
ərisində narazılıq çıxışlarına səbəb oldu.  Onlar həm yəhudi axın-
larına, həm də torpaqlarının tutulmasına qarşı etirazlarını bildirir-
dil
ər.    Buradakı  ərəb  burjuaziyası  tərəfindən hələ  1920-ci ildə 
“Ərəb  milli konqresi” təşkil edildi. O, 1936-cı ildə  “Ali  ərəb ko-
mit
əsi”nə  çevrildi.  1929-cu ilin avqustunda Fələstində  ərəblərlə 
y
əhudilər  arasında  baş  verən  toqquşma  elə  həmin ilin sentyabr 
ayında Böyük Britaniya qoşunları tərəfindən yatırıldı.  
1933-cü ild
ə  Fələstində  ərəblərin yeni milli-azadlıq  hərəkatı 
başladı.    Lakin  yenə  də  ingilislər tərəfindən  yatırıldı.    Nəhayət, 
1936-
cı  ilin  aprelində  Fələstində  ərəblərin  üsyanı  baş  verdi  və  o, 
partizan müharib
əsinə  çevrildi.    Lakin,  o  da  İngiltərə  qoşunları 
t
ərəfindən yatırıldı.  
1936-
cı ilin oktyabrında olmuş ərəblərin növbəti üsyanından 
sonra Böyük Britaniya hökum
ətinin  lord  Pilin  başçılığı  altında 
t
əşkil  etdiyi  komissiya  Fələstin məsələsi ilə  əlaqədar  aşağıdakı 
m
əsləhəti verdi ki, Fələstin üç hissəyə bölünsün.  Uudey dağı ilə 

 
128 
(Vivlena v
ə  başqaları)  birlikdə  Yerusəlim, həmçinin  Aralıq 
d
ənizindəki  Yaffa  limanına  qədərki  koridor  İngiltərəyə  verilsin.  
Əvvəlcədən müəyyən  edilmiş  ərazilərdə  isə  ərəb və  yəhudi 
dövl
ətləri təşkil edilsin.  
1939-
cu  ilin  mayın  17-də  yeni  məşhur  “ağ  kitab”  çıxdı  ki, 
burada Böyük Britaniyanın “Fələstində yeni siyasəti”nin prinsipləri 
öz 
əksini tapmışdı.  Orada göstərilirdi ki, 1939-cu ildə Fələstində 
ərəblərin və  yəhudilərin birgə  yaşadıqları  vahid  dövlət qurula-
caqdır.    Kitabda,  həmçinin yəhudi  axınını  ildə  ancaq 15 minlə 
m
əhdudlaşdırmaq, sionistlərin Fələstində torpaq almasını da azalt-
maq n
əzərdə  tutulurdu.  Lakin buna baxmayaraq qeyri-qanuni 
şəkildə yəhudilərin Fələstinə axını davam edirdi.  1939-1947-ci ilə 
q
ədər İngiltərənin Fələstini Aralıq dənizindən blokadaya almasına 
baxmayaraq oraya 100 mind
ən artıq yəhudi gəldi.  
İkinci dünya  müharibəsi dövründə ABŞ tərəfindən dəstəklə-
n
ən sionistlər yenidən Fələstinə  öz  iddialarını  irəli sürməyə 
başladılar.  1942-ci ilin may ayının 6-11-də keçirilən Nyu-Yorkda 
Baltimor  mehmanxanasındakı  konfransda  Fələstində  “müstəqil 
y
əhudi birliyini” yaratmaq qərara  alındı.    ABŞ  bu  dövrdə  Böyük 
Britaniyaya t
əzyiq göstərirdi ki, yəhudilərin Fələstinə axınına mane 
olmasın.  İkinci Dünya müharibəsindən sonra yəhudilərin Avropa-
dan F
ələstinə  axını,  Böyük  Britaniyanın  etirazına  baxmayaraq 
kütl
əvi xarakter aldı.  Artıq 1948-ci ildə Fələstində yəhudilərin sayı 
649 min
ə çatdı.  
M
əlumdur  ki,  Almaniyanın  yəhudilərə  qarşı  genosidindən 
(bu  “xolokost”  adlanır)  6 milyon yəhudi məhv edildi.  Bu da 
onların  Fələstinə  axınının  səbəblərindən biri hesab edilə  bilərdi.  
1948-
ci ilin may ayının 15-dən 1950-ci ilə qədər Fələstinə 1948-ci 
ild
ə  120, 1949-cu ildə  240, 1950-ci ildə  isə  70 min yəhudi 
köçmüşdür.  
Ərəblərlə  yəhudilər  arasındakı  münaqişə, həmçinin  onların 
h
ər  ikisinin  İngiltərənin  mandatını  rədd etmək tələbi Böyük 
Britaniya hökum
ətini məcbur etdi ki, hər iki xalqa muxtariyyət 
verm
ək, azlıqla yaşayanları isə öz himayəsində saxlamaq təklifi ilə 
çıxış etsin.  Bu təklif hər iki xalq tərəfindən rədd edildi.  

 
129 
İkinci  dünya  müharibəsi  qurtardıqdan  sonra  ABŞ  xüsusi 
Yaxın Şərq regionuna xüsusilə maraq göstərirdi. Dünya hegemonl-
uğu  siyasətini özünün əsas məqsədi  hesab edən  ABŞ  bu  regiona 
sahib olmaqla 
əvvəl qeyd etdiyimiz kimi həm iqtisadi, həm də 
siyasi mövqeyini gücl
əndirmək  iqtidarına  malik  ola  biləcəyinə 
q
ətiyyən  şübhə  etmirdi.  Bunun  üçün  ABŞ-a regionda mütləq bir 
“dayaq m
əntəqəsi” nə  sahib  olmaq  lazım  idi.  Bu  dayaq  məntə-
q
əsini isə  ABŞ  İkinci  dünya  müharibəsi  zamanı  səfil və  köçkün 
v
əziyyətinə  düşmüş  yəhudiləri bu ərazilərə, xüsusilə  Fələstinə 
köçürülm
əsini təşkil  etməklə  əldə  edə  bilərdi. Bu məsələ  ilə 
m
əşğul  olmaq  üçün  1945-ci  ilin  avqustunda  Trumen  İngiltərənin 
baş  naziri  Kliment  Ettliyə  məktub  yazıb  Fələstinə  yüz min 
y
əhudinin gətirilməsini təklif etdi.  
  
Qarşılıqlı  razılıqdan  sonra  Fələstin məsələsi üzrə  hər iki 
dövl
ətin nümayəndələrini özündə cəmləyən “Fələstin məsələsi üzrə 
ingilis-
amerikan  komissiyası”  təşkil  edildi.  ABŞ    tərəfdən bu 
komissiyaya g
ələcək  İsrail  dövlətində  ABŞ  –ın  ilk  səfiri vəzifə-
sind
ə işləyəcək Ceyms Makdonald və vəkil Bartli Kram daxil idi. 
Komissiyanın  müzakirə  obyekti Avropadan yəhudilərin köçürül-
m
əsi və  Ers-İsraelin  (israil  dilindən tərcümədə  yəhudi  torpağı 
dem
əkdir-red) bölünməsi idi. Bundan sonra İngiltərə tərəfi yeni bir 
komissiyanın yaradılması fikri ilə çıxış etdi, hansı ki bu komissiya 
Morrison-
Qreydi  komissiyası  adlandı.  (Britaniya  naziri  Herbert 
Morrison v
ə  H.Trumenin  xüsusi  elçisi  Henri  Qreydinin  soyadları 
əsasında).  Burada  da  əsasən  torpaqların  bölünməsi məsələsi ilə 
yanaşı İngiltərənin mandat hüququ məsələsi də müzakirə edildi.  
  Bu komissiyada Harri Trumenin Avropadan F
ələstinə  100 
min y
əhudinin köçürülməsinə  kömək etmək  haqqında  təklifi 
b
əyənildi. Trumen dərhal bu tövsiyəni bəyənərək bildirdi ki, 
m
əruzənin qalan hissəsi  uzağa  tuşlanmış  siyasət məsələləri kimi 
n
əzərə alınmalıdır. Komitə üzvləri üçün nəzərdə tutulmuş təlimat-
larda Yaxın və Orta Şərqə aid istənilən siyasi qərar qəbul edilərkən 
sovet t
əhlükəsi amilinin nəzərə alınması haqqında göstəriş var idi.  
Getdikc
ə ABŞ-ın İngiltərəyə təzyiqi artırdı. 1947-ci il aprelin 
2-d
ə  İngiltərə  Fələstin məsələsinə  dair BMT-nin xüsusi sessiya-
sının  çağırılması  xahişi  ilə  müraciət etdi. 1947-ci  ilin  mayında 

 
130 
BMT Baş Məclisinin xüsusi sessiyası Fələstin məsələsini müzakirə 
etm
ək üçün 11 dövlətin nümayəndələrindən ibarət komitənin yara-
dılması haqqında qərar qəbul etdi.  
  Komit
ənin 1947-ci ilin sentyabrın 3-də Baş Məclisə təqdim 
etdiyi m
əruzədə 3 plan təklif olundu:1. Fələstində yalnız bir xalqın 
üstünlüyü il
ə tək bir dövlətin yaradılması; 2.  Bir-birlərindən təcrid 
olunmuş  şəkildə  iki dövlətin  yaradılması;  3.  Kantonizasiya  (ayrı-
ayrı aidiyyatı üzrə şəhərlər və kəndlər əsasında bölünmə).   
1947-
ci  ilin  mayında  BMT  Baş  assambleyasının  xüsusi 
sessiyası Fələstin məsələsi ilə əlaqədar komissiya yaratdı.  Komis-
siya F
ələstin məsələsini həll etmək üçün iki plan tərtib etdi.  Bu 
planlardan birin
ə görə, Fələstin iki hissəyə bölünür, İsrail və ərəb 
dövl
əti  yaradılırdı.  Yerusəlim vahid inzibati ərazi hesab edilir və 
BMT-nin idar
əsinə  verilirdi.  İkinci plana  görə Fələstin  ərazisində 
ərəb və  yəhudi  əhalisini birləşdirən federativ dövlət  yaradılırdı.  
BMT-nin 1947-ci ilin sentyabr-
noyabr ayında olan ikinci sessiya-
sında da bu məsələ təkrar müzakirə olundu.  
Diskussiyalar
ın  nəticəsi olaraq BMT-nin  Baş  Assambleyası 
1947-
ci  ilin  noyabrın  29-da 2/3 səslə  (Səsvermədə  33 dövlət, o 
cüml
ədən SSRİ və ABŞ iştirak edirdi) məşhur 181 saylı qətnaməni 
q
əbul etdi.  Həmin qətnaməyə görə, Fələstin üzərində Böyük Brita-
niya  mandatı  təxirə  salınır,  bu  ərazidə  müstəqil  ərəb  və  yəhudi 
dövl
əti  yaradılırdı.    Ərəb dövlətinin  ərazisi 11,1 min kv. km 
(43%)  , y
əhudi dövlətinin ərazisi isə 14,1 min kv. km olmalı idi.  
F
ələstinin bütövlükdə 1 milyon 845 min əhalisi var idi ki, onlardan 
t
əşkil  ediləcək  ərəb dövlətində  725 min ərəb, 10 min yəhudi, 
y
əhudi dövlətində isə 498 min yəhudi, 407 min ərəb yaşamalı idi.   
Bu plana s
əs verməzdən  əvvəl  ABŞ  dövlət departamentinə 
MKİ  tərəfindən xəbərdarlıq  gəldi. Burada göstərilirdi  ki,  ABŞ-ın 
planın  lehinə  səs verməsi onun bu ərazilərdə  möhkəmlənməsinə, 
xüsusil
ədə  neft sənayesi ilə  bağlı  planlaşdırılan  layihələrə  ciddi 
z
ərər verəcəkdir. Bundan əlavə  qeyd olundu ki, gələcəkdə  quru-
lacaq y
əhudi dövlətini müdafiə  etmək  onun  imkanları  xaricində 
olacaqdır.  Qərargah rəislərinin birləşmiş  komitəsi də  eyni məsələ 
üzr
ə  çıxış  edərək bildirdi ki, lehinə  səs vermə  ərəb dövlətlərinin 
sovetl
ərə  meyl etməsinə  səbəb ola bilər və  addım  atılarkən buna 

 
131 
fikir verm
ək lazımdır. Həm ölkə daxilində, həm də xaricində ABŞ-
ın bu qərarına qarşı etirazlar bildirilsə də,  Harri Trumen Fələstinin 
bölüşdürülməsi və  2 müstəqil dövlətin  yaradılmasının  lehinə  səs 
verdi.  
   Q
ətnamədə  1948-ci il avqustun 1-nə  qədər  ingilis  qoşun-
larının Fələstin ərazisindən çıxarılması, iki ay sonra ərəb və yəhudi 
dövl
ətlərinin elan edilməsi, Yerusəlim üçün (qətnamədə  Vifleem 
şəhərinin də  adı  çəkilirdi) beynəlxalq rejimin təyin  olunması,  bu 
dövl
ətlərin və  Yerusəlim  şəhərinin vahid iqtisadi ittifaqda birləş-
m
əsi nəzərdə tutulurdu. 
F
ələstin  ərazisinin 1%-ni təşkil  edən  Yerusəlim beynəlxalq 
n
əzarətə  verilir,  indizm,  xristianlıq  və  islamın  “müqəddəs yeri” 
hesab edilirdi. Burada 100 min y
əhudi və 100 min ərəb yaşamalı 
idi. 
Bu dövl
ətlər və Yerusəlim vahid “İqtisadi ittifaq”da birləşirdi.  
1948-
ci ilin mayın 14-də Böyük Britaniya Fələstin üzərində 
öz mandatının qurtardığını bildirdi və onun ərazisindən öz qoşun-
larını çıxartdı.  1948-ci ilin may ayının 14-dən 15-nə keçən gecə 
İsrail dövlətinin yarandığı elan edildi.  Hökumətin rəhbəri isə ölkə-
nin böyük siyasi xadiml
ərindən olan David Ben Qurion oldu.  
H
əmin  gün  “İsrail  dövlətinin  yaranması  haqqında  bəyannamə” 
q
əbul edildi.   
Mayın 15-də isə ərəb liqası dövlətləri öz qoşunlarını Fələstin 
yeritdi v
ə  1949 cu ilə  qədər dava edən və  tarixə  “müstəqillik 
uğrunda müharibə” kimi daxil olan müharibə başlandı.   
ABŞ  dövlətin  yaradılması  haqqında  elan  verildikdən dərhal 
sonra onu de-fakto, 1949-
cu il yanvarın 30-da isə de –yure tanıdı. 
Lakin  bütün  bunlara  baxmayaraq  ABŞ  dünya  ictimaiyyətindən 
ehtiyat ed
ərək birinci ərəb-İsrail  müharibəsində  iştirak  edən 
t
ərəflərə  maddi  yardım  etməkdən  imtina  etmişdi  və  müharibədə 
iştirak  etmək istəyən amerikan könüllülərinə  Fələstinə  getməyə 
icaz
ə  verməmişdi.  Lakin  buna  baxmayaraq  1000  amerikan 
könüllül
əri  İsrail  tərəfdən müharibəyə  qoşularaq  İsrail  hərbi 
qüvv
ələrinin və  Mahal  (ərəb-israil müharibəsi  başlanan  zaman 
y
əhudi könüllülərindən ibarət hərbi təşkilat) təşkilatının tərkibində 
müharib
ədə iştirak etmişdi.   

 
132 
  Birinci 
ərəb-İsrail  müharibəsi  zamanı  ABŞ  qeyri-rəsmi 
şəkildə  gizlicə  olaraq  İsrailə  hərbi sursat və  100 milyon dollar 
h
əcmində vəsait ayırmışdı 
1948-49-cu il müharib
ələri  İsrail  tərəfindən  “azadlıq  müha-
rib
əsi”, ərəblər tərəfindən isə “fəlakət müharibəsi” adlandırıldı.