S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

Q = K-5-F-do.r[(5t-A) / (5, - Д)] 
0.6
bu yerda: 
К - koeffitsient (K=0,1);
5 - stolning ta’minlanish zichligi, g/sm 3
142

---

F — stol dekasining yuzasi, m2;
do.r — zarrachalaming o‘rtacha arifmetik diametri,mm.
Bir jinsli elektr maydonida zaryadlangan zarrachaga elektrik kuch 
F ta’sir ko‘rsatadi va u quyidagicha aniqlanadi:
F = E q
bu yerda, E — elektr maydon kuchlanishi, V/m; 
q — zarrachaning zaryadi, Kl.
Bir jinsli bo‘lmagan elektrik maydonda esa zarrachaga yana 
ponderomotor kuchi Fn ham ta ’sir etadi va u quyidagicha aniqlanadi:
Fn = 
st
3 ((E
j
— 
e
) / (£j + 2E)-edE / dx
bu yerda, de / dx — maydon gradienti,
e, Sj — tegishli ravishda muhitning va zarrachaning dielektrik 
o‘tkazuvchanligi;
r — zarrachaning radiusi, m.
8.4. Suyuq faza ishtirokida komponentlarni fizik-kimyoviy
ajratib olish
Sanoatda qattiq chiqindilarni utilizatsiya qilish — ekstraksiya, eritish 
va krisstallizatsiyalash jarayonlari yordamida amalga oshiriladi.
Ekstraksiyalash usuli amalda tog‘-kon sanoati chiqindilarini, pirit 
kuyundilari va boshqa ikkilamchi ashyolarni qayta ishlashda keng 
qo‘llaniladi.
Usul qattiq chiqindilar aralashm asidan bir yoki b ir nechta 
komponentni ekstragent-suyuqlikda tanlanib erishiga asoslanib ajratib 
olishga asoslangan.
Kerakli moddalami to‘liq ajratib olish uchun reagentlaming minimal 
sarfi jarayoni konsentratsion muvozanat konstantasi Ks bilan aniqlanadi.
ABn + 2 CD 2 = s C,B + 2AD,
q 
er 
2 
er 
2q
K„ = [C,B] 
/ [SD]2
S 
L 
2 
J i nuv 
>
L 
J mu v
Muvozanat holatiga erishilgan vaqtda eritmada ortiqcha CD agent 
qoladi:
i c d l
, - V i q s u / V ^ :
Shunday qilib, CD reagentni 1— mol AB komponent uchun kerakli 
bo‘lgan ortiqcha miqdori quyidagicha aniqlanadi:
IC D ]„ " 1/
CD reagentining umumiy miqdori esa quyidagicha aniqlanadi:
143

---

2 + 1 
/ J K 2( C2B X , „
Ekstraksiya jarayoni davriy va uzluksiz bo‘lishi mumkin.
55-rasmda to‘g‘ri va qarama-qarshi oqimli bosqichli ekstraksiyalash 
sxemalari keltirilgan.
A — to‘g‘ri, В — qarama-qarshi oqimli bosqichli ekstraksiyalash 
sxemalari.
A+B
* a)
b)
l,2,3...n — bosqichlar, A + B — qattiq ashyo, Sp S2, S3 ... Sn -
erituvchi oqimlar, R p Rp R3, Rn — rafinat oqimlari. Ep E2, E3, ... En
— ekstrakt oqimlari.
Eritish jarayoni qattiq chiqindilarni suyuqliklarda erishiga asoslangan 
bo‘lib, amalda juda keng qo‘llaniladi.
Qattiq jismni suyuqlikda eritish quyidagicha aniqlanadigan kattalik 
A G = A Hp - T AS 
bu yerda: A H p — entalpiyaning o‘zgarishi;
A S — entropiyaning o'zgarishi;
T — absolut temperatura.
Erish tezligi quyidagi tenglama orqali aniqlanadi: 
dG / dr = Km-F (Cs- C )
bu yerda: dF — erigan modda miqdori, kg;
144

---

К — massa almashinish koeffitsienti.
m
F — r vaqtdagi eriyotgan zarrachalarning umumiy yuzasi, nv’;
Cr — r vaqtdagi eritma konsentratsiyasi, kg/m2.
К — ning qiymati quyidagicha topiladi: