O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

ribo
- va 
dezoksiribonukleazalar
tom onidan parchalanadilar. 
Pankreatik 
lipaza
ut kislotalar ta ’sirida faolligi ortadi va lipidlarga ta ’sir qilib 
monoglitserid va yog kislotalarigacha parchalaydi. Preteolitik fermentlar proenzim 
tripsinogen, ximotripsinogen, A va B prokorboksipeptidazalar
holatida ishlab 
chiqariladi. 0 ‘n ikki barmoqli ichakda ishlab chiqariluvchi 
enterokir.aza
ta’sirida 
tripsinogen tripsinga aylanadi. K eyinchalik tripsin trip sin o g e n va boshqa 
propeptidazalarga avtokatalitik ta ’sir ko*rsatadi va ulami faollashtiradi. Tripsin, 
ximotripsin, elastazalar ovqat tarkibidagi oqsillaming ichki peptid bog‘lariga ta ’sir 
etib, ulami aminokislatalargacha parchalaydi. 
A v a B karboksipeptidazalar
oqsil va 
peptidlaming oxirgi S-bog‘lariga ta ’sir qiladilar.
Me ’da osti bezi shira ajratishining boshqarilishi.
M e’da osti bezining ekzokrin 
faoliyati nerv hamda gumoral mexanizmlari orqali boshqariladi. Adashgan nerv 
me’da osti bezidan shira ajralishini kuchaytiradi. Simpatik nerv tolalari shira ajralishini 
pasaytiradi, lekin organik moddalar sintezini 
(beta-adrenergik effekt)
kuchaytiradi, 
qon-tomirlaming torayishi 
(alfa adrenergik effekt)
me’da osti bezining qon bilan 
ta minlanishini kamaytirilishi natijasida ham shira ajralishi pasayadi. Jismoniy va 
aqliy z o ‘riqish, o g ‘riq, uyqu sh ira ajralishini p asaytiradi. G astrointestinal 
gormonlardan sekretin, XSK-PZ m e’da osti be:zi shira ajralishini kuchaytirada. 
Sekretin - bikarbonatga boy va X SK -PZ - fermentlarga boy shira ajralishini 
ta’minlaydi. M e’da osti bezi shirasi ajralishi gastrin, serotonin, bom bezin, insulin, 
o t kislotalari tuzlari ta’sirida kuchayadi. Ximodenin xim otripsinogen ajralishini 
kuchaytiradi. GIP, PP, glukagon, kalsitonin, somatostatin, enkefalinlir shira ajralishini 
tormozlaydilar.
M e’da osti bezida shira ajralishi 3 davrdan iborat: murakkab- reflektor, m e’da 
va ichak davrlari. Pankreatik shira ajralishiga iste’mol qilingan ovqat tarkibi ta ’sir
285

---

qiladi. Bu ta ’sirlar gastrointestinal gormonlar orqali amalga oshiriladi. Me’da xlorid 
kislota ishlab chiqarilishini ktichaytiruvchi moddalar (go‘sht, sabzavotlar, oqsil 
hazmida hosil boMgan ekstraktlar) sekretin hosil boMishini kuchaytiradi natijada 
bikarbonatga boy boMgan me’da osti bezi shirasi ajralishini ta ’minlaydi. Oqsil va 
yog1 laming dastlabki gidrolizidan hosil boMgan moddalar XSK.-PZ ishlab chiqarishini 
kuchaytiradi va pankreatik shira ajralishini ta ’minlaydi.
M e’da osti bezi, shuningdek, ichki sekretor faoliyatga ham ega, u qonga insu­
lin, glukagon, somatostatin, pankreatik polipeptid (PP), seratonin, VIP, gastrin,
enkefalin, kallikrein moddalarini ishlab chiqaradi.
0 ‘t hosil boMishi va ajralish i. O tjig a r d a hosil boMadi va hazm jarayonida 
ishtirok etadi. 0 ‘tning'hazm dagi aham iyati quyidagilardan iborat: yogMami 
emulsiyaga aylantiradi, natijada lipaza ta ’sir etadigan sath kattalashadi; lipidlar 
gidrolizidan hosil boMgan moddalami eritadi, ulamingso‘rilishini va enterotsitlarda 
triglitseridlar resintezini osonlashtiradi; m e’da osti va ichak bezlari fermentlarini, 
ayniqsa lipaza faolligini orttiradi, shuningdek, o ‘t oqsil, karbonsuvlar gidrolizi va
so‘ri!ishlarini kuchaytiradi. 
* • • •
0 ‘t quyidagi boshqaruv vazifalarini ham o ‘taydi: o ‘t hosil bo lishtni va 
ajra lish in i, ingichka ichakning m otor v a sekretor faoliyatini, enterotsitlar 
proliferatsiyasi va k o ‘chib tushishini kuchaytiradi. 0*t kislotalilikni kamaytirish 
va pepsin faolligini yo‘qotish orqali 12 barmoqli ichakka tushgan me’da shira 
ta ’sirini to ‘xtatadi. 0 ‘t bakteriostatak ta ’sirga ega. Yog‘da eruvchi vitaminlar, 
xolisterin, aminokislotalar va kalsiy tuzlarini ichakda so'rilishida o ‘tning ahamiyati 
lcsittsi
Bir sutkada 1000-1800 ml o ‘t hosil boMadi.