O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

mezensefal hayvon
bulbar hayvondan farq qilib, 
m uskullar to nusi norm al taqsim langan boM adi, bunday (m ezensefal) h ay v o n n o r­
mal fazasini (vaziyatini) tiklay va sa q la y o la d i. Bu asosan, o ‘rta m iy ad ag i qizil 
y ad ro va retik u ly ar formatsiyaning ilin k siy a larid a n kelib chiqadi.
D e s e re b ra ts io n rigidlik. M ushuk y o k i q u y o n n in g miya o ‘zani u zu n ch o q m iya 
yuqorisidan q irqilib, qizil yadrolar shu ch iz iq d a n yuqorida q o ld a rilsa (b u n d ay
op era tsiy a 
deserebratsiya
deb a ta la d i), g a v d a m uskullarining 
deserebratsion
rigidlik
d egan m axsus holati vujudga k e la d i (C h . Sherrington). Bu h o la t y o zuvchi 
m u sk u llar to n u sin in g keskin d a ra jad a o r tis h i bilan ta ’riflanadi. H ay v o n q o ‘l- 
oyoqlarini rosa uzatib, boshini orqasiga q ay irad i, dum i ko ‘tarilib turadi. H ayvonning 
oyoqlarini b o ‘g ‘im laridan bukmoq u chun a n c h a g in a kuch sarflash k era k b o 'la d i. 
Oyoqlam i z o ‘rlik bilan bukish to'xtatilgach, ularyanayoziladi. Deserebratsion rigidlik 
holatidagi hayvonni tikka turg'azib q o ‘y ish m um kin. G avda o g 'irlik m ark azi o ‘qi 
tayanch tekisligining o ‘rta nuqtasidan o ‘tsa, h a y v o n oyoqlarini cho‘zib, q im irlam ay 
tikka turaveradi.
Y aqin v aq tlarg ac h a desebratsion rig id lik n in g kelib ch iq ish in i faq a t q iz il 
y a d ro n in g z a ra rla n ish ig a va u n d a n m u s k u lla r to n u sin i id o ra e ta d ig a n o rq a
m iy a n in g s e g m e n ta r a p p a ra tla rig a b o s h q a ru v c h i t a ’s ir b o rm a y q o ‘y is h ig a
b o g ‘iashardi.
D esebratsion rigidlikning kelib c h iq ish id a qizil yadrodan tashqari u zunchoq 
m iya bilan o ‘rta m iyaning retikulyar fo rm a tsiy a si ham muhim ah a m iy a t o 'y n a sh i 
endilikda k o ‘rsatib berildi. 
Qizil yadrolar
k a tta yarim sharlar p o ‘stlog‘idan, p o ‘stk>q 
ostidagi yadrolardan v a miyachadan im p u lsla r o lib turadi. U lar ek strakortikospinal 
yo Ining o raiiq o choqlaridan biri b o ‘lib, o r q a m iyaning n eyronlariga rubrospinal 
trakt orqali tuzatuvchi impulslar y u b o rib tu ra d i. Q izil yadrolar m iya o ‘z a n in in g
retikulyar form atsiyasiga ko ‘p to m onlam a b o g ‘langan b o lib , shu fo rm atsiy a bilan 
birgalikda m uskullar tonusini idora etad i. U zu n c h o q m iyaning yuq o ri q ism id ag i 
retikulyar form atsiya bilan qizil yadro o ‘rta sid a g i bogManishning b uzilishi, aftid an
desereb ratsio n regidlikning kelib c h iq is h ig a aso siy sababdir. U zu n c h o q m iy a 
rom bsim on chuqurchaning pastki c h e g a r a s i q irq ib q o ‘yilgach d e s e re b ra s io n
regidlik y o ‘qoladi, bu esa deserebratsion re g id lik d a m iya o ‘zanining shu q ism idagi 
retikulyar form atsiya ahamiyat kasb etish in i k o ‘rsatadi.
89
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

3 3 -ra sm . D eserebratsion rigidlik (taranglik). Miya o'zanini qizil yadroning quyi 
qism idan kesib q o ‘yilgandagi holati.
D ese re b ratsiy ad an k ey in m u sk u lla r tonusi re ile k s y o ‘li b ila n o rtadi. Bum 
shundan bilish m um kinki, keyingi o yoqlardan birini innervatsiyalovchi orqa ildizlar 
q irq ib q o ‘yilgach, shu o y o q m u sk u llarin i rigidligi y o ‘qo!adi.
K e y in g i o y o q m u s k u l l a r i d a r ig i d l i k k e lib c h i q i s h i d a s h u m u s k u l 
p ro p rio r e ts e p to rla r id a n k e lu v c h i im p u lsla r k atta a h a m iy a tg a e g a d ir. B o ‘yin 
m u sk u llarin in g p ro p rio re tsep to rla rid an v a vestibuloretseptorlardan m arkaziy nerv 
sistem a sig a im pulslar k elishi n atija sid a oldingi oyoqlar rigidligi k elib chiqadi. Shu 
retsep to rlard an keluvchi im p u lslar tonik reflekslarda ayniqsa m uhim aham iyat kasb
e tis h iq u y id a k o ‘rsa tib b e rila d i.
O d a m n in g o ‘rta m iy a si sh ik a stla n m a sd an m iya o ‘za n in in g y u q o riro q d ag i 
q ism la ri v a p o ‘stloq o stid ag i y a d ro la r zararlanganda k o ‘p in c h a rigidlik paydo 
b o ‘ladi. O dam q o ‘!ining rigidligi m ush u k y o k i itdagi kabi yozuvchi m uskullar emas, 
b alk i buku v ch i m uskullar to n u sin in g oshganligidan nam oyon b o ‘ladi.