Raqamli iqtisodiyotning xususiyatlari va tasniflanishi

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №6 
129 
axborot, mahlumotlar bo’ladi. Ularning tahlilidan so’ng esa to’g’ri boshqarish 
bo’yicha yechim ishlab chiqiladi. 
XXasrning 90-yillarigacha raqamli iqtisodiyot tushunchasi ishlatilmagan 
bo’lsada, shu davrgacha uning shakllanish va rivojlanish bosqichida uning 
xususiyatlarini ochib beruvchi elementlar qo’llanilgan. G’arbda "Raqamli iqtisodiyot" 
tushunchasi 1994 yilda Netsca’e navigator ishga tushirilishi va Kanadalik iqtisodchi 
va biznes maslahatchisi D.Tapskottning "The Digital Economy: promise and peril in 
the Age of Networked Intelligence" kitobida izohlangan. D.Tapskott kompaniya 
nazariyasiga asoslanib, tranzaktsion xarajatlar tendentsiyasini tahlil qiladi va ushbu 
tahlil asosida biznesning yangi ommaviy axborot vositalariga o’tishiga oid bir qator 
farazlarni shakllantiradi. Ushbu farazlarning aksariyati o’sha davrda ro’yobga chiqdi. 
Tapskott raqamli iqtisodiyotning 12 ta xususiyatini aniqladi: bilimlarni boshqarish, 
raqamli aloqa, virtualizatsiya, molekulyarizatsiya, (qisqa muddatli jamoalar) internet 
orqali integratsiya, vositachilardan qochish, sohalarni yaqinlashtirish, innovatsiya, 
istehmolchiga individual xizmat, tezkor javob, globalizatsiya, raqamli bo’linish. 
Ushbu xususiyatlarning ayrimlari 90 – yillarning o’rtalarida to’liq aks etmagan, 
ammo ularning barchasi 20 yildan ziyod vaqt o’tgach amaliyotda namoyon bo’ldi. 
Uning kitoblari va tadqiqot natijalarida raqamli iqtisodiyot davrida biznesning yangi 
modellari, dunyo iqtisodiyoti va inson kapitali rivojlanish tendentsiyalari haqidagi 
izlanishlari o’z ifodasini topgan. Kompg’yuter olimi N.Nergopente esa 1995 yil 
o’zining “Being digital” nomi kitobida raqamlashtirishning o’zgarishlari haqida 
fiklarini bayon etib, raqamli iqtisodiyotga quydagi tahrifni berdi:“Atomlar 
harakatidan bitlarning harakatiga o’zgarishi”. Negroponte bitlar bilan kompg’yuter 
tilining ikkilik raqamlarini - nollarni va birliklarni anglatadi. Atomlar, uning tahrifiga 
ko’ra, jismoniy materiallardir. Axborot inqilobi, asosan, axborot sohasidagi 
atomlardan bitlarga o’tishi bilan bog’liq. Ovozlar, tasvirlar va videoni endi bitlar 
qatori sifatida tarjima qilish va tarqatish mumkinligini tahkidlaydi Olim 
T.L.Mezenburg o’zining izlanishlarida raqamli iqtisodiyotning xususiyatlarni 
ko’rsatadi: 
raqamli 
texnologiyalarni 
foydalanish 
orqali 
dasturiy 
tarmoqlarning 
ahamiyatining o’sishi, qo’shilgan qiymatning ortishi, dasturiy va raqamli 
iqtisodiyotdagi ishchi kuchi miqdorining har xil darajasi, internet tijorati, elektron 
biznes strukturasi. 
Yuqoridagi xususiyatlarni ayrim jihatlariga amaliy yondashadigan bo’lsak, ilgari 
sotib olinadigan ko’plab xizmatlar endi internet orqali bepul mavjud. Masalan, 
xaridorlar sayohat agentligiga qo’ng’iroq qilish yoki har bir aviakompaniya va 
mehmonxonaga qo’ng’iroq qilish uchun vaqt sarflash o’rniga, sayohat veb-saytlari va 
ilovalari yordamida parvozlar yoki turar joy narxlarini tez va osonlik bilan 
taqqoslashlari mumkin. Hozir ham bahzi tovarlar xizmatga aylandi. CD yoki DVD 

---