O‘zbеkiston rеspublikаsi

5-bob. TALAB VA TAKLIF ELASTIKLIGI 
 
5.1. Talab va taklif elastikligi
Ma’lumki tovarga bo‘lgan talab, uning narxiga, iste’molchi daromadiga va 
boshqa omillarga bog‘liq. Xuddi shuningdek, taklif ham tovar narxi, ishlab chiqarish 
xarajatlari va boshqa omillarga bog‘liq. 
Masalan, limonning narxi oshsa, unga talab kamayadi. Lekin biz narx 
o‘zgarishi ta’sirida limonga talab yoki taklifni miqdoriy jihatdan o‘zgarishini 
aniqlamoqchimiz. Aytaylik, limon narxi 15 %ga oshsa, unga talab qanchaga 
qisqaradi? Narx 20 %ga pasaysach? Yoki daromad 10 %ga oshganda talab qanchaga 
o‘zgaradi? Bunday savolga javob berish uchun, 
elastiklik tushunchasi
dan 
foydalanamiz. Shunday qilib narx yoki daromad singari omillar o‘zgarishiga 
bozorning iqtisodiy agentlari (iste’molchi va ishlab chiqaruvchilar) qanday 
munosabat bildirishlarini o‘rganishda 
elastiklik tushunchasi 
muhim ahamiyat kasb 
etadi.
Elastiklik
- bir o‘zgaruvchining boshqa bir o‘zgaruvchi ta’siri ostida 
o‘zgarishini o‘lchaydigan o‘lchov. Aniqroq qilib aytganda, biror o‘zgaruvchining bir 
foizga o‘zgarishi natijasida boshqa bir o‘zgaruvchining ma’lum foiz miqdoriga 
o‘zgarishini ko‘rsatadigan ko‘rsatkichdir. Bunga eng yaqqol misol sifatida narxga 
bog‘liq talab elastikligini keltirish mumkin. Bu elastiklik tovar narxining bir foizga 
o‘zgarishi, unga talabni necha foizga o‘zgartirishini ko‘rsatadi. 
Bu ko‘rsatkichni to‘liqroq ko‘rib chiqamiz. Narxga bog‘liq talab elastikligini 
quyidagicha yozamiz: 
,
%)
(
%)
(
P
Q
E
D
p



(1) 
bu yerda 
%
Q

- 
Q
ning foiz bo‘yicha o‘zgarishi; 
%
P

- 
P
ning foiz o‘zgarishi. 
Shuni ta’kidlash joizki, foiz o‘zgarishi, o‘zgaruvchining absolyut o‘zgarishi 
emas, balki uning oldingi darajasiga nisbatan o‘zgarishidir, ya’ni: 
%
100
%
%;
100
%








P
P
P
Q
Q
Q
. 
Demak,
P
Q
Q
P
P
P
Q
Q
E
p









%
100
%
100
. 
(2) 
Agar talab uzluksiz funksiya sifatida, ya’ni 
)
(
P
f
Q
D

ko‘rinishida berilgan 
bo‘lsa, uning elastiklik koeffitsienti quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: 
Q
P
P
f
Q
P
P
Q
E
p







)
(
. 

---

63 
Narxga bog‘liq talab elastikligi manfiydir, ya’ni 
0

p
E
. Tovar narxi 
oshganda unga talab kamayadi. Shuning uchun 
0



P
Q
. (2) tenglamadan kelib 
chiqadiki, narxga bog‘liq talab elastikligi narxning tovar miqdoriga nisbatining 






Q
P
tovar birligi o‘zgarishining narxdagi o‘zgarishga nisbatiga 








P
Q
ko‘paytirishdan 
hosil bo‘ladigan miqdorga teng. Lekin, talab egri chizig‘i bo‘ylab yurganda 
P
Q


o‘zgarishi yoki o‘zgarmasligi mumkin, narx va tovar miqdori esa har doim o‘zgarib 
boradi. Demak, narxga bog‘liq talab elastikligi talab chizig‘ining alohida nuqtasida 
o‘lchanadi va egri chiziq bo‘yicha surilganda, u o‘zgarib boradi. 
Real statistik ma’lumotlarga ko‘ra