Davlatiy moliya
Yüklə 8,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Diners Club
bo‘lgan . Ushbu firmaning 162 muvaffaqiyati boshqa ikki korxonani, bular American Express va Carte Blanche edi, kredit kartochkalaridan foydalanishning o‘xshash dasturlarini taklif qilishga undadi. Kredit kartochkalaridan foydalanish bo‘yicha xizmatlarni taklif qiluvchi firmalar, kartochkalarni qo‘llagan holda tovarlar sotishni amalda qo‘llayotgan chakana savdogarlar to‘layotgan komission shaklida (qoidaga ko‘ra, xarid narxidan ma’lum bir foiz), shuningdek, bu kartochka egalariga kreditdan foydalanganlik uchun to‘lanadigan foiz shaklida foyda oladilar (hisobdagi qoldiq bo‘yicha). Bunday firmalarning katta xarajatini operatsiyalarning o‘tkazilishiga sarflangan xarajatlar, kartochkalarning o‘g‘irlanishi va ularning egalari o‘z majburiyatlarini qoplash qobiliyatiga ega emasliklari natijasida ko‘rilgan ziyonlar tashkil etadi. O‘tgan asrning 50-yillarida tijorat banklari birinchi bo‘lib kredit kartochkalari bilan ishlashni sinab ko‘rishgan. O‘shanda ular o‘zlarining juda yuqori ekspluatatsion xarajatlari sababli shu kabi xizmatlarni ko‘rsatadigan firmalar bilan raqobatlasha olmasliklari aniqlandi. Biroq 60-yillar oxirida kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi tufayli ushbu xarajatlar ancha kamaydi va banklar endi bunday firmalar bilan jiddiy raqobatlasha oladigan bo‘ldi. Bizning kunlarda kredit kartoch-kalaridan foydalanish xizmat bozorida ikkita yirik bank tizimi: VISA va Master Card korxonalari yetakchilardan hisoblanadi: Diners Club va Carte Blanche firmalarining ulushi esa sezilarli darajada qisqardi. Shu o‘rinda, Bank Americard banki qanday qilib o‘zining monopoliyasini yo‘qotganligini ham eslab o‘tish foydadan xoli emas. Tarixdan ma’lumki, 1958-yildan 1966-yilga qadar, ya’ni 8 yil davomida Bank of America Kaliforniya shtatining kredit kartochkalari bozorida yakka o‘zi hukmronlik qilgan edi. 1961-yildan 1966-yilga qadar bu biznes unga juda katta foyda olib kelgan. Biroq, bu umrbod davom etishi mumkin emasdi. 1966-yil boshlarida Bank of America ning kredit kartochkalari bilan ishlash bo‘yicha boshqaruv personali ularning raqobatchilari: Kaliforniyaning 4 ta yirik banki hamkorlikda bu biznesga kirish niyatida ekanliklari to‘g‘risida tez-tez eshitadigan bo‘ldi. O‘zlarining umumiy dasturini ular Master Charge deb nomlamoqchi bo‘lishdi. Bungacha Nyu-york banki: First National City Bank of New-York (bizning kunlarda Citibank nomi bilan mashhur) transport xarajatlarini va ko‘ngil ochish sohasidagi xarajatlarni to‘lash uchun foydalaniladigan kartochkalarning savdosi bilan shug‘ullanadigan Carte Blanche firmasini sotib olish to‘g‘risida so‘zlashuv olib borayotganligi haqidagi keskin xabarlar ham tarqalgan edi. Bu bitim First National City ga ko‘p sonli savdogarlar va mijozlarni olib kelishi kerak edi. Buning natijasida esa bank umumdavlat miqyosida ishlashni boshlar edi (shu kungacha biror-bir bank bu bilan maqtana olmagan edi), va shunday qilib, Bank 163 of America ning yana bir jiddiy raqobatchisiga aylanishi mumkin edi. Ayni paytda boshqa banklar Bank of America ning o‘z dasturini Kaliforniyaning tashqarisiga ham kengaytirmoqchi ekanligi to‘g‘risida tez-tez eshitadigan bo‘lishdi. Bir necha yillik nisbatan jim-jitlikdan so‘ng bank sanoati bo‘lish ehtimoli bo‘lgan hujumlar va potensial ishtirokchilar, kredit kartochkalari to‘g‘risidagi turli xil shov-shuvlar bilan portladi. Buyuk Depressiyadan so‘ng amalda birinchi bo‘lib banklar bir- birlari bilan ochiqdan-ochiq raqobatlashish mumkinligi to‘g‘risida o‘ylay boshlashdi. Bu mish-mishlar, o‘z navbatida, 60-yillar oxirida butun mamlakatni qamrab olgan kredit kartalarni jo‘natishning buyuk to‘lqiniga sabab bo‘ldi. Sarosima va hasadga tushgan bankirlar, amalda u haqda hech narsa bilmasdan va mutlaqo tayyorlanmasdan turib biznesga “boshlari bilan sho‘ng‘ishdi”. Iste’mol ssudalarini taqdim etadigan va taqdim etmaydigan barcha yirik va mayda banklar, bank konsorsium 56 lari va ayrim banklar yagona shiddat bilan Everything Cards, Town & Country Cards, Midwest Bank Cards, Interbank Cards kabi va boshqa o‘nlab unutilib ketgan nomlarni eslagan holda kredit kartochkalarini berishni boshladilar. 1966 yildan 1970 yilga qadar bo‘lgan davrda bankirlar mamlakatni kredit kartochkalari bilan deyarli to‘ldirib tashladilar. Shu davrga qadar AQSh bu kabi holatni ko‘rmagan edi. Ushbu harakat faxriylarining ko‘pchiligi hozir o‘tgan asr 60-yillarining oxiri haqida banklar katta miqdorda ziyon ko‘rgan, jamiyatda sarosima va federal 57 qonunchilikda chalkashliklar avjiga chiqqan ahmoqona bir davr bo‘lganligini gapirishadi. Shu bilan birga ularning hammasi, bu aqldan ozishning zaruriyat bo‘lganligi to‘g‘risida bir xilda fikrlashar edi. O‘sha yillarning tartibsizligidan elektron kredit kartochkalarning zamonaviy tizimi vujudga keldi. Usiz bank kredit kartochkalari bugundagiday: pul sohasidagi inqilobning plastik ramzi sifatida hech qachon mavjud bo‘lmasligi mumkin edi. Shunday qilib, kredit kartochkalarining yirik firma-emitentlari o‘rtasidagi raqobat tufayli, mijozlarga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha xarajatlar deyarli katta emas. Hozirgi davrda sayohat qilishga jo‘nayotgan ko‘pchilik odamlar uchun kredit kartochkalaridan foydalanish nafaqat qulay, balki yo‘l cheklariga qaraganda foydaliroqdir. Oxirgi mulohaza bizni moliyaviy innovatsiyalarga nisbatan yana bir fikrga olib keladi. Odamlar ehtiyojining va moliyaviy xizmatlar ko‘rsa-tadigan tashkilotlar o‘rtasidagi ta’sirning tahlili, moliyaviy tizimda kelgusidagi o‘zgarishlar to‘g‘risida bashorat qilishga imkon beradi. Masalan, to‘lovning 56 “Korsorsium” lotincha “concortium” - sheriklik, birga ishtirok etish. Bir necha banklar yoki sanoat korxonalarining qarzlarni birgalikda joylashtirish, yirik moliyaviy yoki tijoriy ishlarni, investitsion loyihalarni amalga oshirish uchun tuzilgan vaqtinchalik bitim. Qarang: o‘sha manba. J.II. - B.401. 57 “Federal” lotincha “federalis” - ittifoq, uyushmaga oid. Qarang: o‘sha manba. J. IV. –B.338. 164 kredit kartochkalaridan foydalanish kabi usulining ulkan afzalliklarini hisobga olgan holda, yo‘l cheklari kelajagi to‘g‘risida o‘ylab ko‘rish kerakmikan? Bu cheklarni ham, kalkulyator kashf qilingandan so‘ng, logarifmik lineykaga kelgani kabi taqdir kutmayotganmikan? Kredit kartochkalari – bu shunchaki oxirgi 40-50 yil ichida ishlab chiqilgan, iqtisod sohasida odamlarning faoliyat xarakterini tubdan o‘zgartirgan ko‘plab moliyaviy mahsulotlar misollaridan biridir, xolos. Barcha ushbu innovatsiyalar jami bo‘lib, risk va daromadlilik o‘rtasidagi samarali balans (muvozanat)ni topish, shaxsiy investitsiyalarni to‘g‘ri sarflash, shuningdek, mehnatga layoqatli davrda mablag‘larni yig‘ish va ularni pensiyaga chiqqanda ishlatishni qo‘shgan holda, butun hayoti davomida o‘zining individual ehtiyojlariga tuzatish kiritish imkoniyatlarini oshirdi. Yüklə 8,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|