Modernization of the Curricula in sphere of smart building engineering Green Building (greb)



Yüklə 5,02 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/207
tarix26.10.2023
ölçüsü5,02 Mb.
#161621
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   207
5c78e023dfdea (1)

 
 


1.3. Xavfsizlikning sistemali taxlili [19] 
Sistemali taxlil

murakkab 
muammolar 
bo’yicha qarorlarni tayyorlash va asoslashda 
ishlatiladigan metodologik vositalar yig’indisidir, shu 
jumladan 
xavfsizlikda 
xam. 
Sistema 
deganda 
elementlar majmuasi tushuniladi, ular orasidagi o’zaro 
ta’sirlar adekvatli ravishda bir xil natijaga olib keladi. 
Bunday sistemani aniq sistema deb ataymiz. Agar 
elementlarning o’zaro ta’siri xar xil natijalarga olib 
kelsa, buni noaniq sistema deyiladi. 
«Sistema» so’zi grekcha - systema so’zidan 
olingan bo’lib, butun qismlar va birikmalardan 
tuzilgan demakdir. 
Sistemaning tashkil qiluvchilari (elementlari, 
qismlari) deganda nafaqat moddiy ob’ektlar 
tushunilmasdan, 
yana 
ular 
orasidagi 
o’zaro 
munosabatlar va bog’lanishlarni xam anglash kerak. 
Texnik xolati jixatidan soz bo’lgan xar qanday 
mashina texnik sistemaga misol bo’la oladi. Sistema 


elementlaridan bittasini inson tashkil qilsa - ergotik 
sistema deyiladi. 
Ergotik sistemaga misollar: “inson-mashina”, 
“inson-mashina-muxit” va xokazo. Umuman olganda 
xar qanday predmetni (jismni) sistemali topish 
shakliga ega deb tasavvur qilish mumkin. 
Sistemalik prinsipi xodisalarga bir butun to’plam 
yoki kompleks deb karab ularni o’zaro bog’liklikda 
o’rganadi. Tizim yuzaga keltiruvchi maqsad yoki 
natija sistema xosil qiluvchi elementlar deb ataladi. 
Masalan, sistemali xodisa bo’lgan yonish (yong’in) 
quyidagi asosiy uchta shart (element) bo’lgandagina 
yuzaga 
keladi: 
yonuvchi 
modda, 
oksidlovchi 
(kislorod) 
va 
yondiruvchi 
manba. 
Tashkil 
qiluvchilarning xoxlagan bittasini yuqotib bu tizimni 
buzishimiz mumkin. 
Sistema, uni tashkil qiluvchi elementlarida yuq 
bo’lgan sifat belgisiga egadir. Sistemaning juda 
muxim bu xususiyati emerdjentlikdeb ataladi. Bu 
xususiyat, aslini olganda, umuman taxlil qilishning, 


shu jumladan xavfsizlik muammolarining xam asosida 
yotadi. 
Sistemali taxlilning uslubiy statusi juda g’aroyib: 
unda nazariya va amaliyot elementlari o’zaro 
aralashib ketgan, aniq shakllangan uslublar, xis-
tuyg’u, shaxsiy tajribalar va evristik uslublar bilan 
qo’shilib ketgan. 
Xavfsizlikni sistemali taxlil qilishning maqsadi 
ko’ngilsiz xodisa (avariya, yong’in, jaroxatlanish, 
kasallanish va hokazo)larning yuzaga kelishiga ta’sir 
qiluvchi sabablarni aniqlash va ularning paydo bo’lish 
extimolligini kamaytiradigan oldini olish chora-
tadbirlarini ishlab chiqishdir. 
Xar 
qanday 
xavf 
bir 
yoki 
bir 
nechta 
sabablartufayli yuzaga keladi va ma’lum miqdorda 
zarar yetkazadi. Sababsiz real (bor bo’lgan) xavflar 
yuzaga kelmaydi. Demak, xavflarning oldini olish 
yoki ulardan ximoyalanish ularning paydo bulish 
sabablarini aniqlashga, o’rganishga asoslangan. 


Yuzaga kelgan xavflar va ularning sabablari 
o’rtasida o’zaro sabab-oqibat bog’lanishi mavjud; 
xavf ma’lum bir sabab oqibatidir, u esa,o’z navbatida, 
boshqa bir sabab oqibatidir va hokazo. 
Shunday qilib, sabablar va xavflar kerakli
ierarxik, zanjirli strukturalarni yoki sistemalarni xosil 
qiladi. Bunday bog’lanishlarning grafik ko’rinishi, 
shoxlanib ketgan daraxtni eslatadi. Ob’ektlar 
xavfsizligining 
taxliliga 
bag’ishlangan 
xorijiy 
adabiyotlarda, 
shunday 
tushuncha 
(termin)lar 
ishlatiladi: “sabablar daraxti”, “bo’zilishlar daraxti”, 
“xavflar daraxti” va “xodisalar daraxti”. Kurilayotgan 
daraxtlarda qoida bo’yicha sabab va xavf shoxchalari 
mavjud 
bo’ladi. 
Bu 
esa, 
sabab-oqibat 
bog’lanishlarining dialekti xususiyatga ega ekanligini 
tuliq namoyon qiladi. Bu shoxchalarni bir-biridan 
ajratish maqsadga muvofik emas, ba’zida aslo iloji 
yuq. Shu sababli ob’ektlarning xavfsizligini taxlil 
qilish jarayonida xosil bo’lgan grafik ko’rinishlar 
“sabablar va xavflar daraxtlari” deb aniq aytiladi. 


“Daraxt”larni ko’rish xar xil ko’ngilsiz xodisalarning 
sabablarini aniqlashda juda katta samara beradigan 
usul xisoblanadi. “Daraxt” shoxlanishining ko’p 
bosqichli jarayoni, uning chegaralarini aniqlash 
maqsadida cheklashlar kiritishni talab kiladi va bu 
cheklashlar ilmiy izlanishlarning maqsadiga butunlay 
bog’lik bo’ladi. Umuman, shoxlanishning chegarasi 
yangi shoxlar xosil qilinishining mantiqiy maqsadga 
muvofiqligi asosida aniqlanadi. 

Yüklə 5,02 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   207




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin