aerodisperss
tizimini keltirib
chiqaradi. Aerodisperss tizimi havodagi chang
zarrachalarining yoyilgan holatidir.
Changsimon
moddalar
havoda
yoyilgan
sochilgan holatda ayrim hususiyatlarini kasb etadi:
a) eng mayda chang zarrachalari atmosfera
havosida muallaq turib qoladi;
b) chang zarralarini havoda yoyilishi kuchayishi
bilan ularning solishtirma yuzasi va sath kuchlari
ortadi;
v) eng mayda chang zarrachalari bir-biriga
yopishib. yirik zarrachalarni hosil qiladi;
g) zarrachalar o‘z sathlariga tashqi muhitdan
ionlarni, molekulalarni, suv bug‘larini singdirib,
ularni jamlanishiga sabab bo‘ladi;
d) bunday zarrachalardan har xil belgili zaryadlar
paydo bo‘ladi;
e)
aerodispers
tizim
Yorug’likni kuchli
tarqalishiga sabab bo‘ladi;
Zarrachalar
katta-kichikligiga
qarab
ikki
hususiyatga ega bo‘ladi:
a) muallaq osilib turish va tez cho‘kish
hususiyatiga ega bo‘lganlar;
b) nafas yo‘llariga kirish hususiyatiga ega
bo‘lganlar.
Masalan, zarrachalar diametri 10-100 mkm ga
teng bo‘lsa ular uzoq vaqt mobaynida osilib tura
olmaydi, ular tez cho‘kadilar. Zarrachalar diametri 10-
0.1 mkm gacha bo‘lsa inson salomatligiga ancha xavf
tug‘diradi. Ular havoda ancha turib qoladi. nafas
yo‘llari orqali o‘pka alveolariga tushadi. uning chuqur
joylariga etib boradi va o‘zining zararli ta’sirini
ko‘rsatadi.
Sanoati rivojlangan katta shaharlar va sanoat
markazlarining atmosfera havosidagi chang, tutun,
qurum va tumanlar ba’zi vaqtlarda quyosh nurlarini
to‘sib er yuziga ultrobinafsha nurlarini o‘tkazmay
qo‘yadilar.
Ultrobinafsha nurlarning er yuziga etarli darajada
etib kelmasligi o‘z navbatida turli kasalliklarga
ayniqsa bolalarda raxit kasalini keltirib chiqaradi.
Katta shaharlardagi atmosfera havosi tarkibidagi
chang
miqdori
har
xil
bo‘lishi
shaharni
obodonlatirishda,
daraxtlar
va
o‘rmonlarning
bo‘lishiga. sanoat korxonalarning katta-kichikligiga
hamda
ularni
shahar
hududida
joylashishiga
bog‘liqdir.
F.F.Erisman nomidagi ilmiy-tadqiqot instiuti
bergan ma’lumotga qaraganda. havodagi yillik
o‘rtacha chang miqdori dalalarda 1 m
3
havoda 0.01
mg, turar joylarda 0.12 mg, shahar markazida 0.13
mg, sanoat korxonalari joylashgan joylarda 0.15 mg
ga teng bo‘lishi kerak.
O‘zbekiston
Respublikasida
atmosfera
havosining
ifloslanishi
asosiy
ekologik
muammolardan biri hisoblanadi. O‘zbekistonning
yirik shaharlar va sanoat markazlarida atmosfera
havosining ifloslanishi asosiy muammolardan biri
hisoblaniladi.
Statistik ma’lumotlarni tahlili shuni ko‘rsatadiki.
1999 yilda atmosferaga chiqarilgan chiqindilarning
umumiy hajmi 2296900 tonnani tashkil etadi, undan
776900 tn. yoki 34% chiqindi turg‘un manbalarga
to‘g‘ri
keladi.
1999-2004
yillar
mobaynida.
Atmosferaga chiqayotgan chiqindilarning umumiy
hajmi 14.8% ga yoki 1957400 tn. ga qisqargan. Bu
asosan sanoat va energetikaning sektorlarida ba’zi
qisqarishlar, rekanstruksiya va qayta shakllanish
o‘tkazilishi hamda havo muhofazasi bo‘yicha tadbirlar
bajarilishi bilan izohlaniladi.
Atmosfera havosini ifloslantiruvchi bo‘lgan
sanoat ob’ektlari Toshkent 42.7%, Qashqadaryo
14.6%, Buxoro 10.9%, Navoiy 8.1%, Farg‘ona 6.8%
viloyatlarda jamlangan. Sanoat salohiyati eenergetika,
qora va rangli metallurgiya, kimyo va neft – kimyo
sanoati, gaz sanoati, neftni qayti ishlash zavodlari,
sement va boshqa qurilish materiallari ishlab
chiqaruvchi korxonalar ob’etalaridan iborat.
|