O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

m
ta talab omilini: 
Q
D
=
f
(
Y
1
, 
Y
2
,...,
Y
m
) 
e‘tiborga olish mumkin. 
IChFning muhim jihati shundaki, bu funksiyalar nafaqat ishlab chiqarish hajmi, 
balki uning orttirmalari uchun ham o‗rinlidir: xususan, 
dQ
/
dK
; 
dQ
/
dL
; 
dQ
/
d
larni 
baholash mumkin. Bular omillarning chegaraviy unumdorligi ham deyiladi. IChFning 
har bir omil bo‗yicha grafiki - doim o‗suvchan, lekin o‗sish sur‘ati kamayuvchi egri 
chiziqqa mos. Lekin, soddalik uchun, u ko‗pincha to‗g‗ri chiziqdek qaraladi. 
Grafik
 
holda jami talab (
Q
D
) va jami taklif (
Q
S
) muvozanati - quyidagidek eng 
oddiy an‘anaviy grafik modellar asosida ko‗riladi. 
Jami talab va jami takliflarning muvozanati - muvozanat narxlarini, zarur 
ishlab chiqarish hajmini va bandlik darajasini belgilaydi. Talab o‗zgarishidan 
(ekspansiyasidan, o‗zgarish impulsidan) keyingi yangi muvozanat holati 3-5-
rasmlarda ifodalangan.

---

98 
a) An‘anaviy holda talab ekspansiyasida (2-rasm), faqat narxlar oshadi, 
aniqrog‗i, ularning faqat masshtablari o‗zgaradi. Narxlar o‗sishi real ish haqini 
kamaytiradi. 
b) Asosiy keynscha holda (3-rasm), talab ekspansiyasi ham narxlarga va ham 
taklifga ta‘sir qiladi. 
 
2-rasm 
3-rasm
4-rasm 
Talab ekspansiyasi (shoki): a) an‘anaviy hol; b) Keynscha asosiy keynscha hol; 
v) Keynscha chegaraviy hol. 
v) Keynscha chegaraviy holda (5-rasm), talabning oshishi narxlar darajasi 
o‗zgarmaganda ham, ishlab chiqarishni (taklifni) 
Q
0
dan 
Q
1
gacha oshishiga olib 
keladi. Shunday qilib, keynscha hol ikkala holda ham, jami talabning o‗sishi ishlab 
chiqarishning va bandlikning o‗sishiga olib keladi.
Taklif ekspansiyasi yoki shoklaridan keyingi bo‗ladigan muvozanat 5-6 va 7-
rasmlarda ko‗rsatilgan.
a) An‘anaviy holda taklif 
Q
S
dan 
Q
S
1 
ga siljiganda, 6-rasm, yangi muvozanat 
holatiga mos narxlar pasaygan 
P
1
bo‗ladi. 
b) Asosiy keynscha holda, 6-rasm, taklifning keskin o‗sishi, uning chizig‗ini 
o‗ngga 
Q
S
dan 
Q
S
1
ga siljitadi va ishlab chiqarish 
Q
0
dan 
Q
1
gacha o‗sgan, narxlar 
esa, 
P
0
dan 
P
1
ga tushgan yangi muvozanat holati bo‗ladi.
v) Keynscha chegaraviy holda, (7-rasm), texnologik takomillashuv natijasida 
yangi muvozanat holatida ishlab chiqarish o‗sadi (
Q
1
>
Q
0
), narxlar esa, tushadi 
(
P
1
<
P
0
).
Q
s
 
Q
D
1
 
Q
D
 
Q
s
 
Q 
P 
P
1
 
P
0
 
Q
s
 
Q
D
1
 
Q
D
 
Q
0
 
Q 
P 
P
1
 
P
0
 
Q
1
 
Q
s
 
Q
D
1
 
Q
D
 
Q
0
 
Q 
P 
P
0
 
Q
1
 

---

99 
 
5-rasm
6- rasm
7- rasm 
Taklif ekspansiyasi (shoki): a) an‘anaviy hol; b) asosiy keynscha hol; v) 
Keynscha chegaraviy hol. 
Iste‘mol va jamg‗armalarning tahliliy modellari
 
jami talab va taklifning 
muvozanati hamda bu muvozanatning dinamikasi, ya‘ni muvozanatli iqtisodiy o‗sish 
- birinchi galda mehnat bozorining muvozanatiga (to‗liq bandlikka erishishga), keyin 
esa, daromadlarning iste‘mol va jamg‗armalarga qanday taqsimlanishiga bog‗liqdir. 
Iste‘mol va jamg‗armalarni zamonaviy tarzda tahlil etishni Dj.M.Keyns boshlagan. U 
birinchilardan bo‗lib, joriy daromadlar va joriy iste‘molni o‗zaro bog‗lovchi, iste‘mol 
funksiyasi tushunchasini kiritgan: 
C
=
f
(
Y
). Bu yondashuv iste‘molning tahlilida 
muhim qadam bo‗lib, keyinchalik ko‗p davrli iste‘mol va jamg‗armalarning 
dinamikasini o‗rganishga olib keldi. Bu konsepsiyaga muvofiq, uy xo‗jaliklari o‗z 
daromadlarini hozirgi iste‘molga (
C
) va keyingisiga (jamg‗armalarga, 
S
) shunday 
taqsimlaydiki, bularning jami umumiy nafi maksimal bo‗ladi. Agar hozirgi va 
keyingi iste‘molning vaqt (
t
=0,1,2,...,
T
) davomida taqsimlanishini (
C
0
, 
C
1
,...,
C
T
) kabi 
belgilab va uni iste‘mol traektoriyasi desak, xo‗jaliklar u bo‗yicha jami iste‘molning 
ko‗p davrli (dinamik) byudjet chegaralovi doirasida maksimum bo‗lishiga intilishadi.