180
tayyorlangan anod savat quyidagi o‗lchamlarga ega:
- elektrolit yuklanadigan qismning balandligi, mm - 880;
- ichki diametr, mm - 1100;
- savat hajmi, kg - 300-350.
Savat anod shina (maxsus elektr o‗tkazgich)
lardan oziqlanadigan uchta
kontaktga ega. Elektrolizer korpusi va anod savat o‗rtasida 28 ta zanglamaydigan
po‗latdan tayyorlangan katod plastinalar joylashgan. Katod o‗lchamlari
quyidagicha:
- eni, mm - 100;
- uzunligi, mm - 1100;
- qalinligi, mm - 2.
- katodlarnig umumiy yuzasi, m
2
- 3,08;
- ishchi yuzasi, m
2
- 2,46.
Katod shina (maxsus elektr o‗tkazgich) lar bilan plastinalar tekis mis
kontaktlari bilan biriktirilgan. Elektrolit yuqoridan elektrolizerning pastki silindrik
qismidan chiqarib yuboriladi.
Bimetall chiqindilari anod savatga yuklangandan so‗ng ishqoriy eritma bilan
turli xil moylardan tozalanadi va suv bilan yuviladi. So‗ngra
savat elektrolizerga
joylashtirilib, 25-35
0
С haroratda va 570-810 A/m
2
tok zichligida elektrolit
eritmada elektroliz qilinadi. Elektrolit eritma ammiakdan,
ammoniy sulfatdan va
mis kuporosidan tayyorlanadi. Elektroliz natijasida mis kukuni hosil bo‗ladi va
apparatning silindrik qismiga cho‗kadi. Hosil bo‗lgan mis kukuni pulpa (bo‗tana)
shaklida vaqti-vaqti bilan elektrolizerdan chiqariladi, bo‗tana sentrifugalanishi
natijasida suyuq va qattiq fazalarga ajratiladi.
Izlanishlar
natijasida, po‗lat-mis bimetall chiqindilarini gidrometalurgik qayta
ishlashning quyidagi optimal parametrlari aniqlanadi:
1)
elektolitdagi misning miqdori, g/l - 10-15;
2)
tokning katod zichligi, A/m
2
- 600-700;
3)
elektrolizning davomiyligi, soat - 6-8.
Ushbu parametrlar jarayonning tok bo‗yicha chiqishini 75-77 % bo‗lishini
181
ta‘minlaydi. Shu bilan birga elektr-energiyaning sarfi 4900-5500 kVt
soat/t ni
tashkil qilib, kukun va chiqindilardan misni erish darajasi - 98,5-99,5 foiz bo‗ladi.
Mazkur yaratilgan texnologiyada po‗lat-latun bimetall chiqindilarini ham qayta
ishlash mumkin. Bunda tok zichligi 350 A/m
2
va elektrolitda mis va ruh
konsentratsiyasi 1:1, 1:1,5 va 1:2 nisbatda bo‗lishi kerak.
Bunda kukundagi ruh
miqdori 0,4; 2,63 va 3,27 foizni (mis va ruhni nisbatiga bog‗liq holda) tashkil
qiladi. Tok zichligini ortishi bilan, kukundagi ruh miqdori tezda ko‗payadi (10-20
foizgacha).
Bimetall chiqindilarni gidrometallurgik qayta ishlash mis va ruhni ajralish
darajasini yuqoriligini ta‘minlaydi.
Bir qancha horij korxonalarida bimetall chiqindi
ammiakli eritmalarda tanlab
eritilmoqda va misni ekstragentlar va gaz holatidagi vodorod yordamida selektiv
ajratib olinmoqda. Birinchi usulda reekstraksiyalashdan so‗ng eritma elektroliz
qilinadi va yuqori tozalikdagi katod mis olinadi.
Ikkinchi usulda mis kukuni
olinadi.
Tarkibida 20 foiz atrofida mis bo‗lgan elektrodvigatel chiqindilarini qayta
ishlash texnologiyasi, bimetall chiqindilarni qayta ishlash texnologiyasida unchalik
ko‗p farq qilmaydi. Elektrodvigatel chiqindilari tarkibida organik laklarni va
izolyasion
materiallarni borligi, ularni gidrometallurgik qayta ishlashdan oldin
oksidlantirmaydigan qizdirish (500-600
0
C) ni talab qiladi.
Bimetallardan mis kukunini ishlab chiqarishni texnologik sxemasi 6.14-
rasmda keltirilgan.