Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

rizotorfinlə
(
nitragin
) mütləq 
işlənilməlidir.
Gövdəsi otvari, güclü budaqlanandır. Hər gövdədə 10-20 buğumarası olur. Birinci il yonca 3 
gövdə, 2-ci il 15-16, 3-cü il isə bir bitkidə 20-dən çox gövdə (budaq) əmələ gəlir. Birinci ili bitkinin 
boyu 30-50 sm, sonrakı illər isə 100 sm-ə qədər böyüyə bilir. Yarpaq - yarpaq yanlığından, 
saplaqdan və 3 ləçəkdən ibarətdir. Çiçəyi çox çiçəkli dəstədir. Çiçək 5 kasalı və 5 ləçəkli olmaqla 
10 erkəkcik və 1 dişicikdən ibarətdir. Meyvəsi 2-4 dəfə burulmuş çoxtoxumlu paxladır. Toxumu 
böyrəkşəkillidir. Erkəkciklərdən doqquzunun saplağı yarısına qədər bir-birinə bitişir, biri əsasından 
sərbəst qalır. Çiçək salxımı səpin yoncasında göy, oraqşəkilli yoncada isə sarı rəngli olur.
Meyvəsi çox toxumlu burulmuş (1,5-4 dəfə) paxladır. Toxumu böyrəkşəkilli, əyilmiş formalı, 
noxudu rənglidir. 1000 ədədinin kütləsi 2 qr-dır. 
Bioloji xüsusiyyətləri. 
Yonca yazlıq tipli, quraqlığa davamlı, istiliksevən və işıqsevən 
bitkidir. Sortları kifayət qədər soyuğa davamlıdırlar. Yoncanın toxumları 5-6 
0
C temperaturda 
cücərir. Optimal temperatur 18-20 
0
C-dir. Çıxışlar -6 
0
C şaxtaya dözürlər. Qış dövründə qar örtüyü 
altında 40 
0
C şaxtaya davam gətirirlər. Çoxillik müşahidələr göstərir ki, axırıncı biçini şaxtalar 
düşməzdən 30-35 gün əvvəl aparmaq lazımdır. Bu zaman bitki bir qədər inkişaf edir və kifayət 
qədər ehtiyat qida maddəsi toplayır. İnkişafa başladıqdan çiçəkləmənin əvvəlinə qədər 800 
0
C 
faydalı temperatur tələb olunur.
Yonca quraqlığa davamlı, eyni zamanda nəmliyə tələbkar bitkidir. Onun quraqlığa 
davamlılığı güclü və dərinə işləyən kök sistemi əmələ gətirməsi ilə təyin olunur. Ona görə də bitki 
təkcə torpaq nəmliyindən yox, dərin qatlardakı ehtiyat nəmlikdən istifadə etmək qabiliyyətinə 
malikdir. Yonca mezofit kimi yaxşı gövdə və yarpaq əmələ gətirmək üçün lazımi miqdarda nəmlik 
tələb edir. Toxum öz kütləsi qədər nəmlik qəbul etdikdən sonra cücərmə qabiliyyətinə malik olur. 
Yüksək məhsul almaq üçün 1 metrlik torpaq qatında tarla rütubət tutumunu 80%-də saxlamaq 
lazımdır. Yonca işıqsevən uzun gün bitkisidir.
Yonca qranulometrik tərkibi yüngül olan münbit torpaqlarda yaxşı inkişaf edir. Qrunt suları 
yaxın və daşlı torpaqlarda pis inkişaf edir. Torpağın turşuluğuna pis reaksiya göstərir. Torpaq 
reaksiyası pH=5,0 olduqda kökdə fır bakteriyaları əmələ gəlmir, yaxud əmələ gələn fırlar bioloji 
azotu mənimsəmirlər. Neytral və zəif qələvi (pH=6,5-8,0) reaksiyalı torpaqlarda yaxşı böyüyür. 
Yonca torpaqdan çoxlu miqdarda qida elementləri, yəni 1 ton məhsulla 39 kq azot, 6 kq fosfor, 17-
20 kq kalium, 15 kq kalsium və 8 kq maqnezium aparır.

---

275 
Bu bioloji xüsusiyyətinə görə onun digər kənd təsərrüfatı bitkilərinə nisbətən erkən 
səpilməsinə imkan verir. Bitkilərin yazda böyüməsi 7-9 
0
C temperaturda başlayır. 
Yonca otunun tərkibində çoxlu zülal, fosfor, kalsium, vitaminlər, əvəzolunmayan amin 
turşuları olduğuna görə yüksək yem göstəriciləri ilə fərqlənir. Yaşıl kütləsinin 1 sentnerində 21,7 
y.v., yaxud 4,1 kq həzmə gedən protein var. Bir sentner quru yonca otunda isə 45-50 y.v. və 10,3 kq 
həzmə gedən protein olur.
Eyni zamanda yonca şorlaşma və eroziya prosesinin qarşısını alır, otlaqların 
yaxşılaşdırılmasına müsbət təsir göstərir. O, arıçılıq və yaşıllaşdırma işlərində də istifadə olunur. 
Yonca əvəzolunmaz sələf bitkisidir, növbəli əkində əsas yer tutur. Yoncadan sonra digər kənd 
təsərrüfatı bitkiləri becərildikdə məhsuldarlıq 15-20% artır.