R. I. G im u s h, F. M. M a t m u r o d o V

2 .1-jadval.
Innovatsion loyihalarni tanlashning asosiy usullari.
U s u ] n o m i v a u n i n g
q i s q a c h a t a ' r i f i
U s u l a f z a llik la ri
U s u l k a m c h i l i k l a r i
U s u l q o ' l l a s h
m u h i t i
L o y i h a o ‘z - o ‘zin i 
q o p l a s h n i d i s k o n t
u su li 
d a r o m a d l a r n i n g
d i s k o n t l a n g a n p u l
o q i m i x a r a j a t l a r n i n g
d i s k o n t l a n g a n p u l
o q i m i g a t e n g l a s h i s h
v a q ti a n i q l a n i d i .
P u l o q i m l a r i
k o n s e p s i y a s i d a n
f o y d a l a n i l a d i .
Q a y t a
m o l i y a l a s h
i m k o n i y a t i v a
p u l l a r n i n g
v a q t i n c h a l i k
b a h o s i h i s o b g a
o l i n a d i .
A w a l g i u s u l g a q a r a n g .
A w a l g i u s u l g a
q a r a n g .
S o f j o r i y q i y m a t
usul i 
d a r o m a d l a r n i n g
b a r c h a p u l
o q i m l a r i n i n g
h a q i q i y q i y m a t i
s u m m a s i v a
x a r a j a t l a r s u m m a s i
o r a s i d a g i f a r q y ok i 
l o y i h a d a n t u s h g a n
s o f p u l o q i m i
si f a t i d a a n i q l a n a d i .
A g a r b u k o ’r s a t k i c h
0 d a n k a t t a b o ‘lsa 
l o y i h a o ‘ta d i. A g a r
l o y i h a n i n g s o f
q i y m a t i 0 t e n g
b o l s a k o r x o n a b u
l o y i h a g a l o q a y d .
B u u s u l
m o l i y a v i y
m e n e j m e n t n i n g
a s o s i y m a q s a d i
a k s i o n e r l a r
f o y d a si n i
k o ' p a y t i r i s h g a
e r i s h i s h g a
q a r a t i l g a n .
Q u y i d a g i h o l l a r d a s o f
j o r i y q i y m a t k a tta lig i 
t o ‘g ‘ri m e ’z o n
b o i m a y d i :
a ) b o s h l a n g ' i c h k a t t a
x a r a j a t t a l a b q i l a d i g a n
l o y i h a v a b o s h l a n g ' i c h
k a m x a r a j a t l a r t a l a b
q i l a d i g a n l o y i h a l a r d a n
t a n l a n a y o t g a n d a ;
b) k a t t a j o r i y q i y m a t l i ,
u z o q q o p l a s h m u d d a t l i
v a k i c h i k j o r i y q i y m a t l i ,
q i s q a q o p l a s h m u d d a t l i
l o y i h a l a r d a n biri 
t a n l a n a y o t g a n d a .
S h u n d a y q ilib b u u su l 
re n t a b e l l i k .
Y a g o n a l o y i h a n i
t a s d i q l a s h y oki
u n d a n v o z
k e c h i s h d a h a m d a
b i r n e c h a
l o y i h a l a r d a n biri 
t a n l a b
o l i n a y o t g a n i d a
i c h k i r e n t a b e l l i k
st a v k a s i g a t e n g
k e l a d i g a n u su l 
q o ' l l a n i l a d i .
B u n d a n t a s h q n r i ,
h a r xil pu l 
o q i m l a r i g a e g a
b o ' l g a n
l o y i h a l a r n i t a h lil 
q i l i s h d a b u usul 
q o ' l l a n i l a d i .
C h e g a r a s i va l o y i h a n i n g
m o l i y a v i y t a ' m i n o t i
h a q i d a fik r y u r i ti s h g a
y o r d a m b e r a d i . U s u l
k o ' c h m a s m u l k va 
x o m a s h y o o ' z g a r i s h i n i
l o y i h a n i n g s o f j o r i y
q i y m a t i g a t a ' s i r i o b y e k -
tiv a k s e t t i r i l m a y d i . U s u l
q o ‘llas h d i s k o n t l a s h
sta v k a si p r o g n o z q i l i s h
q iy i n c h i l i g i b i l a n
b o g ‘liq.
70

---

O d d i y (b u .x g al ter ). 
F o y d a s i m e ’y o r i y
u s u l i . L o y i h a
h a y o t i d a g i o ' r t a c h a
b u x g a l t e r f o y d a s i
l o y i h a l a r d a g i
o ‘r t a c h a
i n v e s t i t s i y a l a r b i l a n
s o l i s h t i r i l a d i . E n g
k a t t a o ' r t a c h a
b u x g a l t e r f o y d a s i
m e ’y o r i d a b o ’l g a n
l o y i h a t a n l a n a d i .
U s u l t u s h u n i s h
u c h u n q u l a y va 
u n c h a i i k
m u r a k k a b
b o ' l m a g a n
h i s o b - k i t o b
t a l a b e t a d i .
Q u y i d a g i l a r h i s o b g a
o l i n m a y d i : b a ’zi b i r
x a r a j a t l a r d a n p u l
k o ' r i n i s h i d a b o i m a g a n
i f o d a s i v a b u b i l a n
b o g ' l i q so l i q i q t i s o d i y o t i ;
y a n g i s i b i l a n a l m a s h t i r i -
l a y o t g a n e s k i a k t i v l a r n i
l i k v i d a t s i y a s i d a n t u s h a -
y o t g a n d a r o m a d l a r ;
o l i n a y o t g a n d a r o m a d -
l a r n i q a y t a m o l i y a l a s h
i m k o n i y a t i v a p u l l a r n i n g
v a q t i n c h a q i y m a t i ;
b u u s u l b i r xil.
L o v i h a l a r n i t e z
i s h l a b c h i q i s h
u c h u n
q o ' l l a n i l a d i .
B u x g a l t e r f o y d a s i
m e ’y o r i g a e g a b o i g a n .
l e k i n h a r xil o ’r t a c h a
i n v e s t i t s i y a h a j m i n i t a l a b
e t a d i g a n l o y i h a l a r n i n g
b i r i n i t a n l a b o l o l m a y d i .
I n v e s t i t s i y a l a r n i
q o p l a s h n i n g o d d i y
( d i s k o n t s i z ) u s u l i .
B o s h l a n g M c h
x a r a j a t l a r n i t o i a
q o p l a s h u c h u n
z a r u r y illa r
h i s o b l a n a d i , y a ’ni 
d a r o m a d l a r p u l
o q i m i x a r a j a t l a r p u l
o q i m i b i l a n
t e n g l a s h i s h v a q t i
a n i q l a n a d i . E n g
k a m q o p l a s h
v a q t i g a eg a 
l o y i h a l a r t a n l a b
o l i n a d i .
B u u s u l
l o y i h a n i
l ik v id lig i va 
x a t o l i g i h a q i d a
f ik r y u r i t i s h g a
i m k o n b e r a d i ,
c h u n k i u z o q
o ‘z - o ‘z i n i
q o p l a s h q u v i -
d a g i n i b i l d i r a d i :
a ) v o s i t a l a r i n i
u z o q m u d d a t
i m m o b i l i z a t s i y a
q ilish ; 
b ) l o y i h a n i y u -
q o r i x a t a r l i g in i .
U s u l s o d d a .
L o y i h a n i o ‘z - o ‘z i n i
q o p l a s h v a q t i n i n g
k e y i n g i p u l t u s h u m l a r i n i
h i s o b g a o l m a y . h a m d a
d a r o m a d l a r i n i q a y t a
m o l i y a l a s h i m k o n i y a t l a r i
v a p u l n i v a q t i n c h a ,
s h u n i n g u c h u n b i r xil 
q o p l a s h m u d d a t l i . L e k i n
h a r xil d a r o m a d
s t r u k t u r a l i l o y i h a l a r b i r
xil d e b h i s o b l a n a d i .
U s u l l o y i h a l a m i
t e z d a t a n l a s h
u c h u n . h a m d a
k u c h l i siy o s i y
b e q a r o r l i k .
i n f ly a ts i v a y o k i
likvid v o s i t a l a r i
d e f i t s i t l i g i d a
q o ' l l a n i l a d i : b u
h o l a t k o r x o n a n i
q i s q a m u d d a t g a
m a k s i m a l
d a r o m a d o l i s h g a
u n d a y d i .
S h u n d a y q i l i b
q o p l a s h m u d d a t i
u z o q l i g i k o ' p r o q
i m k o n b e r a d i .
I c h k i r e n t a b e l l i k
s t a v k a s i us u li. 
L o v i h a d a n i c h k i
r e n t a b e l l i k sta v k a s i
a s o s i d a ( u
t u s h u m l a r q i y m a t i
x a r a j a t l a r q i y m a t i g a
t e n g b o M g a n d a g i
d a r o m a d l i k sta v k a s i
s i f a t i d a a n i q l a n a d i )
b a r c h a .
U s u l u m u m a n
o l g a n d a
t u s h u n i s h i
u c h u n q u l a y va 
a k s i o n e r l a r
d a r o m a d l a r i n i
k o ‘p a y t i r i s h g a
m o s k e l a d i .
B u u s u l m u r a k k a b
h i s o b l a s h l a r n i n a z a r d a
t u t a d i . H a m m a v a q t
h a m e n g f o y d a l i l o y i h a
t a n l a n a v e r m a v d i . U s u l
i c h k i r e n t a b e l l i k
s t a v k a s i n i k o ‘pligi 
i n u a m m o s i n i hal 
q i l m a y d i .
Q o ' l l a s h u s u l l a r i
y u q o r i d a a y t i b
o ' t i l g a n l a r b i l a n
b i r xil.
71

---

T u s h u m l a r . b a r c h a
x a r a j a t l a r h a q i q i y
q i y m a t g a o lib
k e la d i.
I c h k i r e i u a b e l l i k
s t a v k a s i n i
m o d i f i k a t s i y a
q i l i n a d i g a n u su l. 
O l d i n g i u s u l n i
m o d i f i k a t s i y a s i d i r .
B a r c h a p u l o q i m l a r i
k a p i t a l n i n g
k e l a j a k d a g i
q i y m a t i g a
m o s l a n a d i .
Bu u s u i q a y t a
m o l i y a l a s h
st a v k as ig a 
t o ‘g ‘ri b a h o
b e r a d i va 
r e n t a b e l l i k
s t a v k a s i n i n g
k o ' p l i g i n i
p a s a y t i r a d i .
Q a r a n g , a w a l g i u su l.
Q a r a n g . a w a l g i
u s u l .