28
5 - rasm. Natyurmort namunasi.
Tabiat va inson qo‘li bilan yaratilgan narsalar – shaklllar (kvadrat,
to‘g‘ri burchak, uchburchak, beshburchak, ko‘pburchak, aylana, oval)
ikki (bo‘yi va eni) o‘lchamda, hajmda ko‘zga tashlanadi. Hajmli jismlar
(kub, parallelepiped, prizma,
piramida, silindr, konus, shar) bo‘yi va
enidan tashqari balandligiga ham ega. Rasm chizayotganda, jumladan,
borliqdagi predmetlarni chizganda ularning geometrik shaklini tahlil
qilish kerak. Chizilayotgan narsaning geometrik shaklga o‘xshashi yoki
farqlanishi talabaga predmetlar tuzilishini yaxshiroq aniqlashga va
chizishga ko‘maklashadi. Har bir murakkab shakl bo‘laklardan iborat.
Ularning birlashishini predmetning tuzilishi deyish mumkin. (6 - rasm).
6
- rasm. Gipsli rozetkani tasvirlash namunasi.
29
Tabiatdagi har bir predmet va narsaning asosi bor. Insonda, qush va
hayvonlarda bu – skelet; daraxt, barg, o‘simliklarda – shox, tomirlardir.
Ular birlashib, predmet tuzilishini belgilaydi.
Asos tuzilishi, predmetlar umumiy shaklini
rasmda kontur chiziq
orqali chizamiz. Bunda u tasvirlanayotgan predmetning umumiy
shaklini belgilashi kerak. Rasm chizishda ketma - ketlik bosqichlari
tasviriy san’at nazariyasi va rasm chizishga o‘rgatish uslubiyoti
bo‘yicha yozilgan o‘rta asrlar risolalaridan biri – Chennino Chennini
(1372-1440)ning “Rangtasvir haqida risola” ishida yaqqol ko‘zga
tashlanadi. Traktatda rasm chizish qoidalari haqidagi ma’lumotlar
jamlangan bo‘lib, risolaning qimmatli tomoni shundaki, muallif o‘qitish
metodlari asosida narsaning o‘ziga qarab
rasm chizish yotishini
ta’kidlaydi. (9 - rasm).
Mashhur musavvir Leonardo da Vinchi o‘zining “Rangtasvir haqida
kitob” asarida rasm chizishni o‘rgatish asosida narsaning o‘ziga qarab
chizish yotishini ta’kidlaydi va o‘z fikrini quyidagicha izohlaydi:
“Natura o‘quvchini diqqat bilan kuzatishga, uning tuzilishini bilishga,
o‘ylash va fikr yuritishga majbur qiladi. Bu esa, o‘z navbatida, o‘qitish
samarador-ligini oshiradi va bilimga qiziqish uyg‘otadi. (10, 11 -
rasmlar).
31
o‘rga-nishni boshla, toki amalda va xotirada shularni o‘zlashtirib
olmaguncha ikkinchisiga o‘tma, toki sen amalda va xotirada ularni
uzlashtirib olma-guningcha.
Naturaga qarab rasm chizish jarayonida, aniq sistema va o‘quv
rassom -pedagog topshirig‘ini bajarishda
metodik ketma - ketlikka
rioya qilish haqida P.P. Chistyakov shunday deb yozgan edi:
“Chizuvchi o‘ylamaydi, ko‘radi va o‘zicha chizadi. Chizilayotgan
predmet sizning-cha qanday emas, balki naturada qanday bo‘lsa,
shunday chizilishi kerak. Bu jarayonda faqat sezgi, iste’dod
kamlik
qiladi, tafakkur yuritish kerak. Ish ma’lum tartibni talab etadiki, uni
o‘rtasi yoki oxiridan emas, balki bir boshdan boshlash kerak. Bunda
dastlab ko‘rish, o‘ylash va mulohaza yuritish talab etiladi. Axir
aytadilarku, etti o‘lchab, bir kes deb… Iste’dodni xudo beradi, qonunlar
esa naturada yotadi...”
Darhaqiqat, rasm chizish jarayonida chizuvchi qalam vositasida bir
qator murakkab vazifalarni bajarishiga to‘g‘ri keladi. Qog‘oz tekisligida
hajmiy shaklni tasvirlash uchun tasvirlovchi naturaning kompozitsiyasi,
shakli ustida ishlash kerak, uning atrofidagi holatni yorug‘ - soya orqali
ifodalash zarur. Umumlashtrish, tipik
tomonlarni ajratish kabi
vazifalarni hal qilish zarur. Yuqoridagi omillar ishning badiiy
ta’sirchanligini ta’minlashini unutmaslik lozim. Demak, rasm chizishda
ma’lum bir ketma - ketlik saqlanmasa, mazkur vazifalarning yechimi
rassom uchun ancha murakkablashadi. (12 - rasm).
Dostları ilə paylaş: