Mavzu : Markaziy Osiyo xalqlari tarixida yozuvlar
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mavzu : Markaziy Osiyo xalqlari tarixida yozuvlar. • Reja
|
Namangan davlat universiteti Ijtimoiy fanlar fakulteti Tarix yoʻnalishi TRX-BU-23 talabasi Mahmudov Isroil ning Maxsus tarix fanidan tayorlagan taqdimoti Mavzu : Markaziy Osiyo xalqlari tarixida yozuvlar. • Reja • Markaziy Osiyo xalqlari tarixi • Ilk yozuvlar tarixi va ularning o’rganilishi •
• Markaziy Osiyo deganda, Sovet Ittifoqi parchalangandan keyin mustaqillikka erishgan beshta musulmon respublikalar: Qirgʻiziston , Qozogʻiston , Tojikiston , Turkmaniston va Oʻzbekiston nazarda tutiladi. • Sovetlar davrida bu hududga Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston atamasi qoʻllanilgan. Lekin, 1991 yilda mustaqillikka erishilgandan keyin, ham ushbu davlatlar, ham horijiy davlatlar Markaziy Osiyo atamasini qoʻllana boshlashdi. 1992 yilda besh davlat rahbarlari rasmiy uchrashuvida Markaziy Osiyo atamasini qabul qilishdi. Hozirda, bu atama dunyo hamjamiyati tomonidan qabul qilingan. Aksariyat halqaro tashkilot va tadqiqot institutlarida, Markaziy Osiyo boʻlimlari ochilgan. Lekin, geografik nuqtai nazardan yondoshilsa; Markaziy Osiyoga Afgʻoniston , Moʻgʻuliston va Xitoyning Uygʻur viloyatlari ham kiradi. Bundan tashqari „Greater Central Asia“ yoki, Kengroq Markaziy Osiyo atamasi boʻr. Bu hududga, bazi siyosatchilar va tadqiqotchilar, ushbu zikr etilgan davlatlardan tashqari, Eron , Ozarbayjon , Turkiya , hatto Hindistonning bazi qismlarini ham qoʻshishadi. Markaziy Osiyo darajasida, maʼlum bir maʼnoda hududiy hamkorlik harakatlari ham mavjud. Bu harakatlarning misolida Markaziy Osiyo Hamkorlik Tashkilotini ham koʻrsatish mumkin. Lekin, hozirgacha bunday harakatlarda maʼlum bir tartiblilik va davomiylik boʻlmadi. • Ma‘lumki, Markaziy Osiyo insoniyat sivilizatsiyasining eng qadimiy o’choqlaridan bo’lib, keyingi yillarda olib borilgan arxeologik va ilmiy tadqiqot izlanishlari buni yana bir marta tasdiqladi. Yaponiya, Avstraliya, Fransiya va Rossiyalik arxeologlarning O’zbekiston olimlari bilan hamkorlikda o’tkazgan ilmiy ekspeditsiyalari juda samarali bo’ldi. Shunisi e‘tiborliki, Markaziy Osiyo hududlarida ilk sivilizatsiya asoslari mezolit va neolit bosqichlariga borib taqaladi. Xuddi shu davrda dehqonchilik manzilgohlari paydo bo’lgan. Eneolit davriga kelib sug’orma dehqonchilikning vujudga kelishi mintaqa taraqqiyotida keskin ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlarga yo’l ochib berdi. Bronza davriga kelib esa shaharsozlik boshlandi. Ilk davlat uyushmalarining shakllanishiga sabab bo’lgan omillar, ya‘ni yer haydab dehqonchilik qilish, metal eritish va undan foydalanish yuksak tarqqiy qilgan jamiyatlarning paydo bo’lishiga olib keldi. • XX asrning 90-yillaridan boshlab professional tarixchilar va gumanitar fanlar mutaxassislari tarixiy bilimning tushkunligi to’g’risidagi fikmi ayta boshladilar. Zamonaviy g’arb tarixshunosligi metodologiya, metodlarni «texnik» qo’llash yoki «tarix falsafasi» bilan cheklanadi . • Markaziy Osiyo – Oltoy mintaqasi, Sharqiy Turkiston, Tibet, Mo’g’uliston, Dashti Qipchoq, O’rta Osiyo mintaqalaridagi davlatlar, xalqlar, elatlarning qadimgi davrlardan boshlab to hozirgi kungacha bo’lgan ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, madaniy va ma‘naviy hayoti tarixini qamraydi. • YuNESKO tomonidan nashr etilgan «Markaziy Osiyo sivilizatsiyalari tarixi» kitobida mintaqa xuddi shunday ko’rinishga ega. Ba‘zan aksincha, sobiq SSSRda bo’lganidek, mintaqa doirasi atigi to’rt respublika – Qirg’iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O’zbekistonni o’z ichiga olgan «O’rta Osiyo» tushunchasiga qadar toraytirildi. Ammo Markaziy Osiyo chegaralari har xil belgilanganligi va u har xil nomlar bilan atalganligiga qaramay, barcha tadqiqotchilar bir narsada yakdil edilar - mintaqa jahon taraqqiyotida tarixan juda muhim rol o’ynab kelgan. • Arnold Toynbi o’zining monumental «Tarixni anglash» asarida Oks-Yaksart havzasi (ya‘ni Amudaryo va Sirdaryo oralig\i), Yaqin Sharq kabi, yer yuzidagi barcha muhim yo’llar kesishadigan joy ekanligini, tabiiy shart-sharoitlar bu joylar xalqaro chorrahaga aylanishiga imkoniyat yaratganligini qayd etadi. • Kishilik jamiyatining rivojlanish zamini - tarix , o‘tmish va uning tajribalari hisoblanishi. Har bir davrda o‘tmishga, tarixga e’tibor kuchayishi. Uni haqqoniy, ob’ektiv yoritish kunning dolzarb masalasiga aylanganligi. Markaziy Osiyodagi ilk yozuvlar va ularning o‘rganilishi. Yozma yodgorliklarda tadqiqot ishlari olib borilishi. Tarixiy tadqiqotchilik O‘rta Osivoda juda ham qadimdan boshlanganligi. Xorazmlik mashhur olim Beruniyning fikrlari, arab istilochilari O‘rta Osiyodagi mahalliy olimlarni yo‘qotibgina qolmay, mahalliy til va mahalliy yozuvdagi asarlarni ham yo‘q qilib, yondirib yuborganliklari. Shu sababli eng qadimgi zamonlarda yozilgan asarlar saqlanmaganligi • Eramizdan avvalgi to‘rtinchi ming yillikda Arabiston yarim orolidagi qadimgi davlatlar hududlarida misr va shumer yozuvlari paydo bo‘lgan. Ikkinchi ming yillikning boshlariga kelib, O‘rta Er dengizi qirg‘oqlarida ossuriylar va bobiliylar yozuvi shakllangan. Hozirgi Hindistonning SHimoliy qismi va Old Osiyo hududlarida esa hind yozuviga asos solingan. Undan ham keyinroq, yozuvning g‘arbiy-somiy tizimi vujudga kelgan. . • Umuman, insoniyat tarixi yozuvning to‘rt qadimiy turini biladi: • Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|