Azərbaycan türkləRİNİN

Matay, Atalıq-Matay, Kapçaqay Matay,Göncə-Matay 
(bax: 85,252), 
Tuvada hələ XIII əsrdə 
Madı (
35,201,215 (türk dillərində 
a-ы
əvə zlən məsi 
səciyyəvi haldır), 
Madı-qoşun və Mat (
35,242-243), Sibirdə və Altayda 
Maadı, 
Madar 
və
 Maxtar (
bax: 85) (
Mada, Mata
və türkmənşəli tayfa ların, məsələn, avşar, 
avar, bolqar, qacar, kəngər, xə zə r və b. adla rı üçün s əciyyəvi 
ar,ər- 
―kişi‖, ―igid‖, 
―döyüşçü‖ sözlərindən) tayfaların ın mövcud olmasıdır. 
Qeyd edilmə lidir ki, Ela m dilində bu etnonim və etnotoponim hə m 
Matape (Matay etnonimindən və ela mca cə m bildirən – 
pe
şəkilçisindən), hə m də 
Maktape (Maqtay adından və 
pe-
şəkilçisindən) adlan mışdır (44,130) və deməli, 
müvafiq ola raq bu adla r ―Mata (y)lar‖ v ə ―Maktaylar‖ , ya xud ―Maqtaylar‖ 
demə kdir. Aşağıda bu adla rın mənşəyinə qayıdacayıq. İndi onu qeyd edək ki, 
fikrimizcə, Matape ela mların madaylara və Maday ölkəsinə verdiyi addır, Maktape 
isə midiya lıların mannalara verd iyi Maqtay adının ela mla ra keç məsi, Mid iya 
dövləti yarandıqda və Mannanı da özünə birləşdirdikdən sonra elamlıların həmin 
adı madaylara şamil etmələrin in nəticəsidir.
Madayların türkmənşəli olduğunu sübut edən tutarlı faktlar madayların
toponimlə ri və şəxs adlarıd ır. 
M i d i y a
t o p o n i m l ə r i.
Haqqında danışdığımız toponimlərin ço xu
er. əv. IX əsrin 80-c i illərindən er. əv. VII əsrdə Midiya dövlətinin yaran masına 
qədər qonşu Asuriya çarlarının Manna və Mid iya tayfaların ın əra zilə rinə va xtaşırı 
qarətçi hərbi səfərləri haqqında yazdırd ıqları salna mə lərdə çəkilir. Se mit mənşəli 
asur dilinin qrammatika qaydalarına uyğun surətdə yazıldıqlarına görə (məsələn, k, 

---

67 
n, r, ş səslərinin qoşalaşdırılması, ad ların sonunda adlıq hal ş əkilçisi kimi ―u‖ 
səsinin əlavə ed ilməsi, ―v‖ səsinin olmadığ ına görə onun ― m‖ s əsi ilə, ―ç‖ və ―c‖
səslərinin olmadığına görə onların ―s‖ və ―z‖ səsləri ilə verilməsi, adla rın 
sonlarındakı ―y‖ səsinin düşümü və s.) toponimlərin yerli tələffüz formalarını 
bərpa etmə k çətindir. 
Midiya toponimlə rin in ço xu Qərbi Avropanın bir sıra iranşünaslarının, 
Azərbaycanda İ. H. Əliyevin, Gürcüstanda Q. A. Me likişvilinin, Rusiyada İ. M. 
Dyakonovun və E. A. Qrantovskinin əsərlərində İran d illəri əsasında şərh 
olunmuşdur. Madayların İran mənşəli (Ari mənşəli) etnos olması və ü mu miyyətlə, 
İrandilli tayfaların, daha doğrusu, guya farsların əcdadların ın Manna və Midiya 
ərazisində hələ er. əv. IX əsrdən yayılması – Azərbaycan xalqının qədim tarixin in 
saxtalaşdırılmasına səbəb olmuş bu şablon baxış farsların cənubda türk 
azərbaycanlılar üzə rində ağalığının türixən qanuni olmasına xid mət et məkdədir. 
Fars tarixçilərinin bu ideyanı hər vasitə ilə müdafiə etmələri də bununla 
əlaqədardır. Azərbaycanda Midiya türixi İq rar Əliyevin inhisarında olduğuna görə 
heç kim bu tarixi ədalətsizliyə qarşı çıxa bilmird i. Yalnız son illərdə bu nöqteyi-
nəzərə qarşı etira z səsləri ucalmağa başlanmış, mannaların və madayların 
türkmənşəli olması fikri irəli sürülmüşdür. İlk dəfə Y. B. Yusifov tərəfindən (179) 
söylənilmiş bu fikir sonra bir tədqiqatımızda (85) müdafiə olun muş və beləliklə, 
xalq ımızın mənşəyi haqqında yeni konsepsiyanın söykəndiyi əsas faktların birin i – 
türkmənşəli toponimləri o xucunun nəzərinə çatdırırıq. 
Midiya əra zisində toponimlərin bir qrupu ―
k in
‖, ―
kinq”
sözü başlayır. İ. 
M. Dyakonov yazmışdır ki, lulube və kassit dillərində bu söz ―qala‖, 
―möhkəmləndirilmiş yer‖ deməkd ir (102,138). Bu sözün Altay mənşəli olması 
haqqında yuxarıda danışmışıq. Belə çıxır ki, qin, qinq – ―qala‖ sözündən yaranmış 
toponimlə r Mid iya ərazisində er. əv. III-II minilliklərdən yaşaması məlu m o lan 
lulubelərin və kasla rın yaşayış məskənlərinin ad ları kimi təşəkkül tap mışdır. Ola
bilsin ki, bu söz mannalara və madaylara da keçmiş və toponim yarad ıcılığında 
işlən mişdir. Ehtimal şəkildə lulubelərin və tam əmin liklə kasların türkmənşəli 
olması barədə yuxarıda demişik. Ona görə də