Azərbaycan türkləRİNİN

es
– ―ağıl‖, 
―zəka‖, ―dərrakə‖, 
birok
– ―yeganə‖, ―bir‖, və 
bit
– ―boy at‖, ―böyü‖ sözlərindəndir.
K a r t a z e s (e r. əv. IV əsr). Makedoniyalı İskəndərə 
Orta Asiyada müqavimət göstərmiş sak çarının adı (Kursiy Ruf, VII, 7, I). Türkcə 
kartaş (qardaş) sözündəndir. Yunan dilində 
“ş”
səsi olmadığ ına görə antik müəllif 
bu səsi 
“z”
səsi ilə vermişdir. Adın sonundakı 
“es”
isə yunan dilində əlavə 
olunmuş adlıq hal şəkilçisidir.
E s l a k. Er. əv. ermənilərə başçılıq et miş sak 
çarlarından – ―sak oğlu‖lardan birinin adı (23). Tü rkcə
es
- ―ağıl‖ , ―zə ka‖, 
―dərrakə‖,yada monqolca işi – ―müdrik‖ (bax: И. Л. Жуковская. Заметки о 
монгольслой антропоним. «Ономастика Востока». М., 1980, с. 13) və 
lak
şəkilçisindən ibarətdir. Rəşiddədinin ―Oğuznamə‖ sində oğuz xanların ın şəcərə 
cədvəlində çəkilən Esli – xanın (azə rbaycanlılarda indi də Əsli qadın adı vard ır) adı 
ilə müqayisə olunur. 
A m o r q. (Er. əvvəl VI əsr) . Orta Asiyada sak 
çarlarından birinin ad ı. Ehtimal ki, türkcə 
amır
– ―sülh‖, ―ə min – a man lıq‖, 
―sakitlik, ―razılıq‖ (166, I, 59) və
uk
– ―varis‖, ―oğul‖ sözlə rindəndir. Bu çar 
haqqında məlu mat verən Ktesiy (er. əv. V əsr) yazır ki, İran şahı Kir müharibədə 
sak çarı A morqu əsir tutdurmuşdu. Lakin A morqun arvadı Sparetra (bu qadın ın adı 
qədim türkcə 
işi
– ―a li mənsəbli qadın‖, 
börü
– ―canavar‖, ―qurd‖ və 
“tərə”
-
―doğulmuş‖,―törınmiş‖ sözlərindən ibarət olmaqla ―Qurddan törənmiş xanım‖ 
mənasındadır) qadınlardan hərbi dəstə təşkil edərək Kirin üstünə getmiş, onu 
məğ lub edərək ərini əsirlikdən xilas etmişdir (― Kitabi Dədə Qorqud‖da Dirs ə xan ın 
arvadının 40 qızla ata minib ovdan qayıtmayan oğlunun ardınca getməsi səhnəsini 
xatırladır).
Sakların 
türkmənşəli 
olduqlarını 
mü xtəlif türk xalqların ın tərkib ində sak (saka, şaka) etnonimini daşıyan tayfaların 
mövcud olması da göstərir: hələ 600 – 603- cü illərdə Altayda tuvalarda bir tayfa 
Səkyə 
(“y”
səsi danışıqda əlavə olun madır, 35, 51, 71), ha zırda qaza xlarda 
Şaqa, 

---

117 
Şaxtı (şak
etnonimindən və 
-tı (-lı)
şəkilç isindən), özbə klə rdə 
Şakay və Şekey
, 
qırğızlarda 
Sak e və Saka
, türkmənlərdə 
Şaklar və Sakar
(sak etnonimindən və 
ər-
―kişi‖, ―igid‖, ―döyüşçü‖ sözündən), noqaylarda 
Şaukay
, xa kaslarda 
Sak ay və 
Saqay
, Altay türklərində 
Sak ait (saka 
və cə m bildirən
–it
şəkilçisindən) və
Saqal 
(sak
etnonimindən və
el 
– ―tayfa‖ sözündən və s.(bax: 85). Bundan 
əlavə,yakutların etnik adının
Saxa 
(―
Saka”
nın fonetik forması), Xakas etnonimin in
 
Sak as
(Sak
etnonimindən və 
-as
şəkilçisindən, məsələn çuvaş, türkəş, kulas türk 
etnonimlə rində olduğu kimi) adından ibarət olması da nəzə rə a lın ma lıdır.
Sakların türkmənşəli o lduğunu göstərən üçüncü 
fakt – Tatarıstanda, Azərbaycanda, İranda və Türkiyədə Şəki ad lı yaşayış 
məntəqələrinin mövcud olmasıdır. İndi Ermən istana aid olan Sisyan rayonunda 
keçmişdə azərbaycanlıların yaşadıqları bir kənd də Şəki adlanırdı. Həmin Şəki 
Alban əyaləti Sisakanın mərkə zi kimi VIII əsrdən mə lu m olan Şəki qalasının adı 
ilə bağlı id i.
Sakların türkmənşəli etnos olduğunu göstərən 
bir fakt da onların qədimdə spesifik papaq qoymalarıdır.
Er. əvvəl 521-c i ilə mənsub Bisütün qaya 
yazısında və Herodotun əsərində saklar ―şiş papaqlı‖ lar adlandırılır: onların 
kişiləri keçdən tikilən, dik dayanan, konusvari hündür papaqlar qoyurdular. Belə 
papaq növü məhz türk xalq larında mövcud olmuşdur. (Mənbələrdə qeyd olunur ki, 
Babək ucu şiş xə z papaq qoyurdu). Qədim türk – bolqarla rda bu papaq növü