Dilrabo elmuratova nodira misirova

N A Z O R A T S A V O L L A R I
1. D ars d e g a n d a n im a n i tu s h u n a s iz ?
2. D id a k tik m a q s a d la rg a k o ‘ra d a r s n e c h a tu rg a b o ‘lin a d i?
3. Y A n g i b ilim la m i o ‘rg a n is h d a r s n in g stru k tu rav iy tu z ilish in i tu z in g ?
4. U m u m iy y o k i a ra la sh d a rs n in g d a rs n in g stru k tu ra v iy tu z ilish in i tu z in g ?
5. B ilim la m i m u s ta h k a m la s h d a r s n in g stru k tu rav iy tu z ilis h in i tu z in g ?
6. Zam onaviy darsga qo ‘yiladigan talablam i shartli ravishda necha gruppalair.i 
ajratish m um kin?
92

---

7. Darsning didaktik talablarini izohlang?
8. Darsning psixologik talablarini izohlang?
9. T a’limning triada prinsipini izohlab bering.
10. Rivojlantiruvchi ta ’lim deganda nimani tushunasiz?
11. 0 ‘qitishda amaliy faoliyat metodi deganda nimani tushunasiz?
12. T a’limda burch hissi va m a’suliyatini shakllantirish yo'IIIari.
9-M A V Z U . 0 ‘Q IT U V C H IN IN G M E ’Y O R IY X U JJA T L A R BILAN
IS H L A S H D A К О М P E T E N L IL IK X U SU SIY A T LA R I
Reja.
1. T a’lim jarayoni va dars tushunchalari
2. T a’limning m e’yoriy xujjatlari
3. 0 ‘quv reja va turlari
4. Metodik qo‘Hanmalar va ular bilan ishlash
Та ’lint jarayon i
-
О ‘qituvchi va О ‘quvchilar О ‘rtasida tashkil etiluvchi hamda
ilmiy bilimlarni о ‘zlashtirishga y o ‘naltirilgan pedagogik jarayon.
T a’lim jarayoni:
1) ta ’lim berish;
2) tarbiyalash;
3) rivojlantirish kabi funksiyalarni bajaradi.
T a’lim jarayonining ta ’lim berish funksiyasi o'quvchilarga ilmiy bilimlarni 
berish, ularni tabiiy va ijtimoiy borliq, shaxslararo munosabatlar, shaxsning 
rivojlanish qonuniyati mohiyatini anglatuvchi ma’lumotlar bilan tanishtirish orqali 
ularda mavjud 
bilimlarni 
amaliyotga tatbiq 
etish ko'nikma, malakalarini 
shakllantirishdan iborat.
T a’limning tarbiyalash funksiyasi ta ’lim jarayonida 
0
‘quvchilarning ongini 
rivojlantirish asosida ularda yuksak m a’naviy-axloqiy sifatlami, faoliyat ko'nikm a, 
malakalarini shakllantirish, ularni ijtimoiy hayotga samarali tayyorlashni bildiradi. 
Turli ijtimoiy tuzum va sharoitda ham ta ’limning tarbiyalash funksiyasi yaqqol 
namoyon bo'lib kelgan.
T a’limning rivojlantirish funksiyasi ta ’lim jarayonida o'quvchilar tomonidan 
ilmiy bilim lam ing samarali o'zlashtirilishi, ong va dunyoqarashning shakllanishi 
uchun zarur pedagogik 
shart-sharoitlarni 
yaratish 
asosida ular shaxsining 
rivojlanishiga erishishni ifodalaydi.
93

---

T a ’lim ja ra y o n id a o 'qituvchi rejalashtirish, tashkil etish, boshqarish, nazoi.ii 
qilish, natijalarni baholash va tahlil qilish kabi vazifalarni bajaradi.
0 ‘qituvchi tom onidan ta ’lim jarayonini boshqarish muayyan mavzu bo‘yiclm 
yoki 
nazorat 
ishlarini 
o ‘tkazish 
m aqsadida 
tashkil 
etilayotgan 
o'quv 
m ashg'ulotlarining 
ilm iy-pedagogik 
va 
am aliy-m etodik 
jihatdan 
to ‘g
‘11 
tashkillashtirilishi, olib borilishi, natijalarning tahlil etilishini anglatadi.
0 ‘qituvchi tom onidan ta ’lim jarayonini boshqarish quyidagi bosqichlarda tashkil 
etiladi:
1) rejalashtirish;
2) tashkil etish;
3) boshqarish;
4) nazorat qilish;
5) natijalarni baholash va tahlil qilish.
0 ‘qituvchi ta ’lim jarayonini tashkil etishni rejalashtirishda kalendar-tematik 
yoki darslar rejalarini tuzishga e ’tibor qaratadi.
0 ‘qituvchining ta ’lim jarayonini tashkil etishdagi roli o ‘quvchilar oldiga o ‘quv 
m asalalarini q o ‘yish, ularning sam arali bajarilishi uchun zarur sharoitni yaratishdan 
iborat.
T a’lim jaray o n id a o ‘quvchilar faoliyatini boshqarishda o'qituvchi uni to ‘g‘ri 
y o ‘naltirish vazifasini bajaradi.
T a ’lim jaray o n id a o ‘quvchilar faoliyatini nazorat qilish o ‘quvchilar faoliyatining 
m aqsadga m uvofiq, samarali tashkil etilishini ta ’minlaydi.
T a’lim jarayoni bo‘yicha natijalarni baholash va tahlil qilishda 
0
‘qituvchi ta ’lim 
jarayonining qanday kechganligini bilish, yutuqlar om illarini o‘rganish, yo‘l 
qo ‘yilgan kam chiliklarni bartaraf etish choralarini belgilashga e ’tibor qaratishi lozim.
D a rs bevosita o ‘qituvchi rahbarligida aniq belgilangan vaqt davom ida muayyan 
0
‘quvchilar guruhi bilan olib boriladigan ta ’lim jarayonining asosiy shakli sanaladi.
Dars ta ’lim ning boshqa shakllaridan quyidagi belgilarga ko‘ra farqlanadi:
- o ‘quvchilar doim iy guruhining mavjudligi;
- 
0
‘quvchilar faoliyatiga ularning individual xususiyatlarini hisobga olgan 
holda rahbarlik qilish;
- o ‘rganilayotgan fan asoslarini bevosita darsda egallab olish (bu belgilari 
darsning faqat m azm unini em as, balki o ‘ziga xos xususiyatini ham aks ettiradi).
Zam onaviy didaktikada darsning quyidagi turlari ajratib ko‘rsatilgan:
94

---

1) aralash darslar;
2) yangi m a’lumotlami berish darslari;
3) bilimlami mustahkamlash va takrorlash darslari;
4) o ‘rganilganlarni umumlashtirish vatizim lashtirish darslari;
5) k o ‘nikma, malakalarni hosil qilish va mustahkamlash darslari;
6) bilimlami tekshirish va tahlil qilish darslari;
7) bitta asosiy didaktik maqsadga ega darslar.
Aralash darsning taxminiy tarkibiy tuzilishi quyidagicha:
- uy vazifalarini tekshirish (o‘quvchilar bilan savol-javob qilish);
- yangi materialni o ‘rganish;
- yangi m avzuning o ‘zlashtirilganligini dastlabki tekshirish;
- yangi bilimlami mashqlar yordamida mustahkamlash;
- a w a l o'rganilgan bilimlami suhbat ko‘rinishida takrorlash;
- o ‘quvchilarning bilimlarini baholash;
- uyga vazifa berish.
Yangi m a’lumotlarni berish darsi o‘quvchilami ularga tanish boMmagan yangi 
material mazmuni bilan tanishtirish jarayoni bo‘lib, bunday dars bir nechta savollami 
o ‘z ichiga oladi, ulami o ‘rganish uchun ko‘p vaqt talab qiladi. 0 ‘qituvchi darsning 
mazmuni, aniq maqsadi va mustaqil ish shakllariga ko‘ra yangi materialni o ‘zi bayon 
etadi. Ayrim hollarda o ‘quvchilar o'qituvchi rahbarligida mustaqil faoliyat olib 
boradilar.
Bu turdagi dars quyidagicha tashkil etiladi:
1) yangi materialni o ‘rganish uchun asos boMgan aw algi materialni takrorlash;
2) o ‘qituvchining yangi materialni, darslik bilan ishlashni tushuntirishi;
3) o ‘quvchilam ing yangi m avzuga oid bilimlami tushunishlarini tekshirish va 
dastlabki mustahkamlash;
4) uyga vazifa berish.
Bilimlami mustahkamlash darslarida o ‘quv ishining asosiy mazmuni ilgari 
o'zlashtirilgan bilimlami mustahkam o'zlashtirish maqsadida ularni ikkinchi bor 
tushunib olish hisoblanadi. 0 ‘quvchilar bilimlami yangi manbalar bo'yicha o'rganib, 
chuqurlashtiradilar, o ‘zlariga tanish qoidaga muvofiq yangi mazmundagi masalalami 
echadilar, ilgari olgan bilimlarini og'zaki vayozm a ravishda takrorlaydilar.
Bu kabi darslar quyidagi tuzilmaga ega boMadi:
1) uy vazifasini tekshirish;
2) og ‘zaki va yozm a mashqlami bajarish;
95

---

3) topshiriq bajarilishini tekshirish;
4) uyga vazifa berish.
U m um lashtiruvchi darslar (bilim larini um um lashtirish va tizim lashtirish) ilgari 
o ‘tilgan m aterialning eng muhim savollari qayta takrorlanib, tizim lashtiriladigan. 
o ‘quvchilarning biiimlaridagi m avjud kam chiliklar to id irilad ig an , o'rganilayotgan 
kursning m uhim g ‘oyalari ochib beriladigan darsiar hisoblanadi.
K o‘nikm a, malakalarni hosil qilish va m ustahkam lash darslarining maqsadi 
bilim larni m ustahkam lash darslari kabi xususiyatga ega, Biroq, undan farqli ravishda 
asosiy e ’tib o r ta ’lim oluvchilarda am aliy ko‘nikma, malakalarni shakllantirishga 
qaratiladi. Bu jaray o n bir necha m axsus darslar davom ida am alga oshiriladi. Boshqa 
darslarda yangi mavzularni o 'rg a n ish d a jarayonida foydalaniladi.
B ilim larni tekshirish va nazorat qilish darslari o ‘qituvchiga 
0
‘quvchilarning 
m a’lum sohadagi bilim, ko‘nikm a, m alakalarining shakllanganlik darajasi, o ‘quv 
m aterialini o ‘rganishdagi kam chiliklam i aniqlash, navbatdagi topshiriqlam ing 
bajarish y o ‘llarini belgilab olishga yordam beradi.
B itta asosiy didaktik m aqsadga ega darslar o ‘quvchilar faoliyatini yagona 
maqsadni ro 'y o b g a chiqarish uchun y o ‘ naltiradigan darslar sanaladi.
D arsning asosiy vazifalari:
4) ta ’lim berish;
5) tarbiyalash;
6) rivojlantirishdan iborat. 
v
D arsning ta ’limiy vazifasi quyidagilar bilan izohlanadi:
- har bir darsning ta ’limiy vazifalarini belgilash;
- darsni axborotlar bilan boyitish;
- o ‘quvchilam ing ijtimoiy va shaxsiy ehtiyojlarini hisobga olish;
- dars m azm unini optim allashtirish;
- ta ’lim jarayoniga ilg‘or texnologiyalam i joriy etish;
- turli shakl, m etod va vositalaridan o ‘rinli foydalanish;
- dars tuzilishiga ijodiy yondashish;
- ta ’lim berishda o ‘qitishning jam oaviy, guruhli va individual shakllarini 
qo‘llash;
- operativ qayta aloqani o ‘m atish;