A21 Avezbayev S

2. Loyihalash bosqichlari 
Tabiat mahsuli boigan yerdan ishlab chiqarish vositasi sifatida 
foydalanish va mehnat jarayonini samarali tashkil etish uchun 
yerni tuzish kerak. Yerni tuzish lozimligi undan foydalanish vaqti-
da uni boiish, boiaklar maydonlarini aniqlash va yer bilan 
bogiiq b lgan boshqa ishlab chiqarish vositalarini (y llar, 
ariqlar, zovurlar, imoratlar, daraxtlar va boshq.) va aholi yashash 
joylarini joylashtirish zaruratidan kelib chiqadi. 
28 

---

---

Yerni tuzish deganda — yerdan va u bilan ajralmas bo liq 
boshqa ishlab chiqarish vositalaridan, ishchi kuchlaridan belgilan-
gan tartibda foydalanishni tashkil qilish tushuniiadi. 
Inson yer tuzish yordamida yerda moddiy boyliklarni ishlab 
chiqarish va jjtimoiy talablarni qondirishga qaratilgan aniq 
maqsadga mos tushadigan tartib rnatadi. Bu ishiami bajarishda 
insonning yerga va umuman tabiatga b lgan munosabati namo-
yon b ladi. Shuning uchun ham tabiat mahsuli b lgan yemi va 
u bilan bo liq boshqa ishlab chiqarish vositalarini tuzish jamiyat 
ishlab chiqarish kuchlari rivojlanishiga olib keladi va shunga 
qaratilgandir. 
Yer tuzishni tkazish t risida qaror qabul qilinganidan 
boshlab, to loyiha tuzilib, amalga oshirilgunicha bajariladigan ish-
lar ketma-ket belgili tartibda bajariladi. Bu jarayon quyidagi 
bosqichlarni z ichiga oladi: 
— tayyorgarlik ishlari; 
— yer tuzish loyihasini ishlash; 
— loyiha huijatlarini k rib chiqish va tasdiqlash; 
— loyihani joylarga k chirish; 
— yer tuzish hujjatlari va materiallarini rasmiylashtirish va 
buyurtmachiga berish; 
— yer egalari va yerdan foydalanuvchilar tomonidan loyihan-
ing bajarilishi ustidan mualliflik nazorati. 
Yuqorida keltirilgan har bir bosqichning mazmuni yer tuzish 
turlariga, yer qonunlariga, hamda yer tuzish loyihalarini ishlash 
b yicha k rsatmalar, q llanmalar va boshqa me'yoriy hujjat-
Iarga asosan aniqlanadi. 
Tayyorgarlik ishlari ikki qismga b linadi: kameral tayyorgarlik 
ishlari va dala izlanishlari. 
Kameral tayyorgarlik ishlari davrida yer tuzish tkaziladigan 
obyektlar b yicha ma'lumotlar t planadi. Bu ma'lumotlar jum-
lasiga oldin tkazilgan topografiya, geodeziya, tuproq, geobotani-
ka, melioratsiya va boshqa izlanishlar natijalari, yer tuzish chiz-
malari va loyihalari hamda yer tuzish obyektlarini iqtisodiy, ijti-
moiy va ekologik tavsiflovchi hujjatlar va chizmalar kiradi. 
Kameral tayyorgarlik davrida yig"ilgan hujjatlar va ma'lumotlar 
tahlil qilinib, ularning loyiha tuzisi uchun yetarlilik va yaroqlilik 
darajasi aniqlanadi. Bu maiumy iarni toidirish va yangilash 
maqsadida tkaziladigan dala izlal. shlari hajmi aniqlanadi. Dala 
izlanishlari davrida hududuing yer fijrlaridagi, tuDroqning melio-
30 

---

rativ holatidagi, aholi yashash tizimidagi, irrigatsiya-melioratsiya 
va y l tarmoqlaridagi, yer egaliklari hamda yerdan foydalanuv-
chilar tizimidagi va boshqa zgarishlar rganiladi. 
Loyiha yechimlari yer tuzishning maqsadiga, vazifalariga va 
bajarilish muddatlariga, mazmuniga va bajariladigan ishlar hajmiga 
qarab chizma, ishchi loyiha yoki kompleks loyiha tarzida ish-
lanishi mumkin. 
Loyiha xujjatlarini k rib chiqish va tasdiqlash yer qonunlarida 
belgilangan tartibda amalga oshiriladi. 
Loyihani joylarga k chirish geodeziya asboblaridan va usulla-
ridan foydalangan holda yer tuzuvchi mutaxassis tomonidan, ycr 
tuzish qatnashchilari vakillari ishtirokida tkaziladi. 
Yer tuzish loyihasi belgilangan tartibda rasmiylashtiriladi va 
uning asosida yerga egalik qilish, yerdan foydalanish huquqini 
beruvchi hujjatlar tayyorlanadi. Loyihadan va u bilan bo liq tayy-
orlangan boshqa yer tuzish hujjatlaridan nusxalar olinadi va 
buyurtmachilarga topshiriladi. 
Yer tuzish loyihalari xalq x jaligining hamma tarmoqlarida 
ishlab chiqarishni tashkil qilishning, shahar va qishloqlar ijtimoiy 
muammolarini yechishning, hamda tabiatni muhofaza qilish tad-
birlarini amalga oshirishning, korxonalar, tashkilotiar va muassa-
salarni (hamma sohalarda) tashkil qilishning boshlan ich bosqichi 
hisoblanadi. Yer maydoni ajratilmasdan turib, hech qanday tash-
kilot, korxona yoki muassasa tashk.il qilinishi va quriiish ishlari 
boshlanishi mumkin emas. Respublikamizning "Yer kodeksi"da 
bunga alohida e'tibor berilgan. Uning 23-moddasida bu haqda 
shunday deb yozib q yHgan: "Yer tuzish xizmati organlari beril-
gan yer uchastkasining chegaralarini naturada (joyning zida) 
belgilagunlariga va yerga egalik qilish yoki undan foydalanish 
huquqini tasdiqlaydigan hujjatlar beriiguniga qadar ana shu yer 
uchastkasiga egalik qilish va undan foydalanishga kirishish 
ta'qiqlanadi". 
Belgilangan tartibda tasdiqlangan yer tuzish loyihasi hayotga 
tadbiq etilishi kerak. Loyihani hayotga tadbiq etish yer tuzish 
tkazilgan korxonalar, tashkilotlar va muassasalar tomonidan 
amalga oshiriladi. Loyihani ishlagan tashkilot yer tuzish loyihasi-
ning t ri va toia amalga oshirilishi ustidan mualliflik nazoratini 
olib boradi. Mualliflik nazoratini tkazish jarayonida zarurat 
tu ilsa, loyihaga tuzatishlar kiritilishi mumkin.