Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

9.1.1-jadval
Kishilik jamiyatining rivojlanish evolutsiyasi52__________
A g r a r ja m iy a t
I n d u s t r i a l ja m iy a t
P o s tin d u s tr ia l ja m i y a t
F arq li x u su siy atlari
Q ishloq x o ‘jaligi
S an o at
X izm atlar k o ‘rsatish
A m al q ilish d avrlari
In so n iy at 
p ay d o
b o ig a n id a n
boshlab 
X V III a sm in g ikk in ch i 
y a rm ig ach a
X V III a sm in g ikkinchi 
y arm id an
X IX
asr 
o x irlarig ach a
X X a sm in g 6 0 -y illarid an
h o zirg i v a q tg a q ad ar
Iqtisodchi olim M .M.Muxammedov “xizmat” tushunchasiga quyi­
dagicha ta ’rif beradi: “moddiy ko'rinishga ega b o ‘lmagan, inson 
mehnati bilan yaratilgan barcha n e’matlar, ular oldi-sotdi obyektiga 
aylanishi yoki aylanmasligidan qat’iy nazar, bitta ibora bilan, y a’ni 
"xizmat" iborasi bilan nomlanadi. Uning tarkibiga esa oldi-sotdi 
vositasida bozor orqali iste’molchiga borib yetadigan xizmat ham, 
umuman bozorga daxldor bo‘lmagan qismi ham kiradi” .53
Yana bir iqtisodchi I.S.Ochilov “xizm at” tushunchasiga “insonning, 
mehnat jam oasining, hududning, davlatning va jam iyatning m a’lum bir 
ehtiyojini qondirishga qaratilgan kishilam ing n a f keltiradigan ongli 
ko ‘rsatilishi mumkin b o ‘lgan faoliyati” deb, “xizmat ko‘rsatish”ga esa, 
“insonning, mehnat jamoasining, hududning, davlatning va jam iyatning 
m a’lum bir ehtiyojini qondirishga qaratilgan kishilaming n a f keltiradi­
gan ongli faoliyati amalga oshirilgan qismi” deya ta ’rif keltiradi, y a’ni, 
“xizmat k o ‘rsatish”ni aniq manzilga y o ‘naltirilgan xizmat sifatida 
qaraydi.54
Xizmat iste’molchisi - bu shaxsiy ehtiyoj uchun xizmatni oluvchi, 
buyurtma beruvchi yoki uni olish va buyurtma berish niyatida bo‘lgan 
fuqarodir. Xizmatni bajaruvchi-iste’molchiga xizmat ko ‘rsatuvchi kor­
xona, tashkilot yoki tadbirkor. Xizmatning natijasi b o iib , tovam ing 
iste’mol xususiyatlarini qayta tiklash (o ‘zgartirish, saqlash), buyurtmaga 
binoan yangi mahsulot yaratish, iste’mol sharoitlarini yaratish, sog‘liqni,
52 С'.Н.Диянова. А .Э .Ш тезел. М аркетинг сф еры услуг. У чебн ое пособие.-М осква: М агистр, 
2 0 1 2
.
53M .M .M uham m edov va boshqalar. X izm at k o 'rsa tis h va turizm ning n azariy asoslari. 
M o n o g ra fiy a - S am arqand: Sam lS I, 2016 yil.
54l.S .O chilov. 
X izm at k o 'rsa tis h sohasi ko rx o n alarid a sam arodorlikni osh irish y o 'llari. 
Iqtisodiyot fanlari n o m zo d i dissertatsiyasi a v to re fe ra ti- S am arqand. S am lSI, 2010-yil 26-bet.
177

---

shaxsning m a’naviy va jism oniy rivojlanishini ta ’minlash va boshqa bir 
qator muhim vazifalar hisoblanadi. Xizmat ko'rsatish tushunchasi servis 
tushunchasiga qaraganda kengroq m a ’noni bildiradi. Y a’ni, xizmat 
k o ‘rsatish - bu biron-bir samaraga erishishga qaratilgan har qanday fao- 
liyatdir. M illiy hisoblar tizimida ham iqtisodiyot sohasi sifatida xizm at­
lar sohasi kiritilgani, y a’ni servis sohasi atamasi mavjud emasligi ham 
fikrimizning isbotidir.
Servis esa - xizmat k o ‘rsatishning tarkibiy qismi hisoblanadi. M asa­
lan, turizm xizmatlari, keng m a’noda, biroq uning tarkibiga kiruvchi 
mehmonxona servisi tor m a’noda qo‘llaniladi. Shuningdek, ayrim hol- 
larda servis deyilganda tovar sotilganidan keyin k o ‘rsatiladigan xizmat 
(yetkazib berish, o ‘matish, ta ’mirlash va hokazo) tushuniladi. Bu m a ’no­
da yondashadigan b o isa k , servis - mijozni tovam i sotib olganidan keyin 
ehtiyojlarini to iiq qondirilishidir. Shuningdek, xizmat ko‘rsatish bevo- 
sita amalga oshirilsa, servis bilvosita amalga oshiriladi. Xizmat - foydali 
mehnat sarfi hisoblansa, servisning foydali yoki foydasizligining aha- 
miyati y o ‘q, servis shunchaki inson tomonidan payqalsa b o ig an i. Misol 
uchun, stomatolog tibbiy xizmat k o ‘rsatadi. Stomatolog huzurida navbat 
kutayotganda mijozga kofe ichish, ju m al m utola qilish taklif etilsa, bu 
servis hisoblanadi (9.1,2-jadval).