468
münasibətlərdən deyil, həm də bu şüurun konkret daşıyıcıları olan böyük
insan qruplarından asılıdır.
Hüquqa və hüquqi şüura konkret tarixi yanaşmaq onların əsl
mahiyyətini düzgün müəyyən etmək imkanı verir. Bə„zən belə bir fikir
söylənilir ki, guya hüquqi şüur əbədi xarakter daşıyan «təbii qanundur».
Digər bir baxış hüququn yaranmasını insanın mücərrəd təbiəti, onun
ehtirasları və instinktləri ilə əlaqələndirir. Hər iki mövqe yanlışdır. Hüquq
və hüquqi şüurun yaranması səbəblərini ictimai münasibətlərdən kənarda
izah etmək doğru deyildir. Hüquqi şüur real hüquqi münasibətlərin əks
etdirilməsi kimi yaranır (quldarlıq quruluşunda) və onların dəyişilməsi ilə
dəyişilir. Bunu müxtəlif formasiyalarda hüquqi şüura nəzər salmaqla da
yəqin etmək olar.
Quldarlıq cəmiyyətində hüquqi şüur qul və quldarların bir- birinə
zidd hüquqi baxış və təsəvvürlərini əhatə etməsinə baxmayaraq
bütövlükdə həmin dövrün ictimai münasibətlərinə tam uyğun olmuşdur.
Eyni fikri feodalizm cəmiyyətinin hüquqi şüuru haqqında da demək olar.
Əlavə olaraq göstərilməlidir ki, burada ictimai münasibətlərin bütün
tərəflərinə dinin dərindən nüfuz etməsi nəticəsində həm feodallar sinfinin,
həm də kəndlilərin hüquqi şüuru dini forma almışdır. Kapitalizm
cəmiyyəti təşəkkül tapdıqda ona uyğun olan burjua hüquqi şüuru da
yaranmışdır.
Hüquqi şüur real hüquqi münasibətlərlə vəhdətdə çıxış edərək
cəmiyyət həyatında mühüm rol oynayır. Məsələn, geniş təbəqələrin hüqu-
qi psixologiyası, onun cəmiyyətdə ədalətsizliyin mövcud olduğunu hiss
etməsi, azadlıq və bərabərlik arzuları onları fəaliyyətə ruhlandıran mühüm
mə„nəvi stimuldur. Yaxud da başqa bir misal. Hakimiyyətdə olan sosial
qüvvələr öz hüquqi psixologiyası və hüquqi ideologiyasına müvafiq
surətdə qanunvericilik orqanlarını, hüquq və hüquqi təşkilatları (prokuror-
luq, məhkəmə, həbsxanalar və s.) yaradır. Məhz bunlar cəmiyyətdəki
hüquqi münasibətləri tənzim edir.
Dostları ilə paylaş: