504
ayrılması (buna aqrar inqilabı və ya neolit inqilabı da deyilir) nəticəsində
mənimsənilən iqtisadiyyatdan, necə deyərlər istehsal edən iqtisadiyyata
keçid baş verir. Bunun nəticəsində ictimai- iqtisadi həyatda qəbilə- tayfa
kollektivinin yerini insanları torpaq üzərində mülkiyyətə görə birləşdirən
qonşuluq icması tutdu. Sonradan icma mülkiyyəti ciddi dəyişikliklərə
uğramışdır. Neolit inqilabı və əmək bölgüsü nəticəsində cəmiyyətdə
bilavasitə yaşayış üçün zəruri olandan artıq məhsul, yə„ni izafi məhsul
istehsal olunmağa başladı. Bu isə öz növbəsində kollektiv əməyin əvəzinə
xüsusi mülkiyyəti doğurdu. Bütün bu dəyişikliklərin yekunu kimi isə sinif-
li cəmiyyət, quldarlıq quruluşu meydana gəldi.
Quldarlıq və feodalizm cəmiyyətlərində əqli əməyin fiziki
əməkdən ayrılması, sənətkarlığın əkinçilikdən və şəhərin kənddən
ayrılması kimi mütərəqqi proseslər baş verdi. Bunlar da ümumi mədəni
inkişafda, mə'nəvi və siyasi mərkəzlərin yaranmasında çox mühüm rol
oynadı. Kapitalizmə qədərki quruluşlarda istehsal bir qayda olaraq əl
əməyi ilə bağlı olmuşdur. Kapitalizmin yaranması, sənaye inqalabı,
maşınlı texnikaya keçid nəticəsində cəmiyyət tarixində yeni keyfiyyət
yarandı. Belə ki, insanların fəaliyyəti əsaslı surətdə dəyişildi. Burada em-
pirik biliklərin yerini getdikcə daha çox təbiətşünaslığın və elmin
nailiyyətləri tutmağa başladı. Bu isə istehsalın texniki əsasının inkişafına
və tərəqqiyə güclü təkan verdi.
Ictimai tərəqqi anlayışı ilk dəfə XVIII əsr fransız materialistləri
tərəfindən işlənilmişdir. Ümumilikdə götürüldükdə ictimai həyatda
inkişafın, tərəqqinin baş verdiyini hər bir adam öz gündəlik təcrübəsində
hiss edir. Lakin bu hələ tərəqqini dərk etmək demək deyildir. Təsadüfi
deyildir ki, fəlsəfi fikir tarixində tərəqqini qəbul edənlərlə yanaşı onu
tamamilə inkar edənlər, habelə tərəqqini relyativist, yə'ni subyektin ver-
diyi qiymət baxımından izah edənlər də olmuşdur.
Dostları ilə paylaş: