Joyni geologik tuzilishini o’rganish iloji boricha ochilmalar mavjud
bo’lgan joyda olib boriladi. Birinchi navbatda, ochilmada qaysi davr
yotqiziqlari va qanday tog’ jinslari ochilib qolganligi aniqlanadi. Tekislikda
ko’proq to’rtlamchi davr yotqiziqlari keng tarqalgan bo’ladi. Tog’li
o’lkalarda bir necha geologik davrlarga xos bo’lgan ochilmalar bo’lishi
mumkin. Ochilmada qanday tog’ jinslari joylashganligi aniqlanadi. Ular
magmatik, cho’kindi va metamorfik jinslarning qaysi guruhiga mansubligi
aniqlanadi. O’quvchilarga ular qanday sharoitda xosil bo’lganligi tushun-
tiriladi. Cho’kindi jinslar ochilmasi o’rganilayotganda ularni qatlamsimon
joylashganligiga o’quvchilar e’tibori qaratiladi va har qatlamdagi jinslarni
xususiyatiga qarab ularni qanday sharoitda xosil bo’lganligi tushuntiriladi.
Masalan, agar ochilmani tubida shag’al va xarsang toshlar qatlami, uning
ustida qumlar, qumlarni ustida gillar qatlami joylashgan bo’lsa demak
dastlab kuchli oqim ta’sirida xarsang toshlar oqizib kelingan, so’ngra sokin
oqim sharoitida qum qatlami xosil bo’lgan. Dengiz yoki ko’l sharoitida
yoki sekin oqadigan ariq daryo sharoitida gillar qatlami vujudga kelgan.
Joyning foydali qazilmalari o’rganilganda sayohat davomida g’isht
xomashyosi, shag’allar, toshlar va qurilish materiallari o’rganilishi
mumkin.
Joyni relefini o’rganishda o’quvchilar diqqatini relef hosil qiluvchi
omillar va asosiy relef shakllarini ajratishga qaratilishi lozim. Bundan
tashqari tashqi kuchlar va inson faoliyati ta’sirida hosil bo’lgan relef
shakllari xam alohida ajratib ko’rsatilishi zarur.
Joydagi suv havzalari daryo, soy, ko’l, buloq bo’lishi mumkin.
Shunining uchun o’quvchilarga gidrografik sharoitni asosiy tarkibiy qism-
lari xaqida gapirib, mazkur tarkibiy qismlarni qaysi biri o’rganilayotgan
joyda mavjudligi aytib o’tiladi va uni o’rganiladigan o’lchamlari ko’rsatib
beriladi.
Joydagi tuproqlar o’rganilganda ularning asosiy turlariga e’tibor
beriladi. O’simliklar o’rganilganda ular uchta qatlamga bo’lib o’rganiladi:
daraxtlar, butalar, o’tlar, hayvonlarni o’rganishda ular ham guruhlarga
bo’lib yuboriladi: sudralib yuruvchilar, tuyoqlilar, qushlar, baliqlar,
xashoratlar. Har bir nuqtada tarqalgan landshaftlarni o’rganish.
Dostları ilə paylaş: