Jaslar tárbiyası jámiyettegi zárúrli másele! Haqıyqattan da, insannıń ómiri bir

---

Jaslar tárbiyası — jámiyettegi zárúrli másele! Haqıyqattan da, insannıń ómiri bir
neshe basqıshlarǵa bólinedi. Bul basqıshlar ishinde ómirdiń jaslıq basqıshı bólek
áhmiyetke iye esaplanadı. Jaslıq insannıń eń názik dáwiri esaplanıp, insannıń
quwatqa tolǵan hám jıldamlıǵı zaya bolǵan waqtı bolıp tabıladı. Usınıń menen
birge bul dáwir insannıń turmıs jollarıniń kóshe kesispesinde turǵan waqtı ham
bolıp tabıladı. Eger, sol kóshe kesispesinde jaqsı jolǵa kirip alınsa, ózi, shańaraǵı,
xalqi, watanı ushın kútá úlken jaqsılıq tárepke yuzlangan boladı. Jaslar hár bir 
millettiń keleshegi bolıp tabıladı. Bul bolsa jaslarǵa zárúr áhmiyet beriliwi
kerekligin ańlatadı. Hár bir shaxstıń kim bolıwlıǵı jaslıq waqtınan biline baslaydı.
Jaslıq waqtında qáliplesip qalǵan sapalar insanǵa pútkil omiri dawamında joldas
boladı. Sol sebepli jámiyette jaslardıń ádepli, sanalı, hadal, jaqsi insan bolıwları
ushın háreket etiledi. Hár qanday millet ushın perzent tárbiyası eń zárúrli másele
bolıp esaplanadı. Sebebi perzent keleshek dawamshısı retinde millet atınıń keyingi 
áwladlarǵa baylaw eń tiykarǵı sabaq bolıp tabıladı. Yaponiya xalqi mádeniyat
boyınsha Batıs álemin qızıǵıwshılıqları orayında bolıp barıp atır. hám álbette
bunda perzentlerin patriotlıq ruwxında tárbiyalawları ibrat bolıwǵa ılayıq dep
bahalanadı. Kunchiqar jurt xalqı perzent tárbiyasına bólek jantasadi. Yaponlar
tárbiyanı " Ikudji" dep atasadı..jáne bul jaysha pedagogikalıq usıllar kompleksi
emes, bálki jańa áwladlardı tárbiyalaw hám tárbiyalawǵa qaratılǵan pútkil 
bir filosofiya bolıp tabıladı. 1 Yaponiyada ana hám bala birligi " amae" dep
ataladı. Bul sózdiń tereń mánisin awdarmalaw hám túsiniw qıyın. Biraq odan
alınǵan " amaeru" fe'li " mazalı qılıw", " qáwenderlik qılıw" mánislerin ańlatadı.
Áyyemgi-áyyemgiden yapon shańaraǵında perzent tárbiyası hayaldıń minneti bolıp
kelgen. Álbette, XXI asirde ádetler júdá basqasha. Eger ilgeri hálsiz jınıs wákilleri
tek úy jumısları menen shuǵıllanǵan bolsa, zamanagóy yapon áyelleri oqıwadı,

---

isleydiler hám sayaxat qılıwadı. Biraq, eger hayal analıqqa qarar qilsa, ol ózin tolıq
buǵan baǵıshlashi kerek. Bala úsh jasqa to'lgunga shekem jumısqa barıw, bópeni
babası hám ajesi qarawına tapsırıw maqul emes. Hayaldıń tiykarǵı waziypası ana
boldır hám yaponiyada onıń minnetlemelerin basqalarǵa ótkeriw qabıl etińmeydi.
Bunnan tısqarı, bir jılǵa shekem ana hám bala derlik bir pútkil bolıp tabıladı.
Yaponiyalıq hayal qayjerge barmasin, ne qilsa da, bópe mudami ol jerda –
ko'kragida yamasa arqasında. " Amae" - onıń perzentiniń sayası. Turaqlı fizikalıq
hám ruwxıy baylanıs ananin’ bekkem abırayın jaratadı. Yapon ushın anasini xafa
qılıw yamasa qapa etiwden kóre jamanlaw zat joq. Bes jasqa shekem, ikuji
principlerıge kóre, bala samoviy janzat bolıp tabıladı. Oǵan hesh nárseni qadaǵan
etmaydilar, baqirmaydilar, jazalamaydilar. Onıń ushın " múmkin emes", " jaman",
" qáwipli" sózleri joq. Bala iskerlikte erkin bolıp tabıladı. Evropa hám amerikalıq
ata-analar kózqarasınan, bul erkelew, ınjıqlıqlarǵa beriliw, qadaǵalawdıń tolıq
jetiwmasligi. Haqıyqattan da, Yaponiyada otaona kúshi Batısqa qaraǵanda talay
kúshli. 1) jeke úlgi; 2) sezim-sezimlerge shaqırıq qılıw. 
1994 jılda Yaponiya hám Amerikada tálim hám tálimge jantasıwlar daǵı
ayırmashılıqlar boyınsha izertlew ótkerildi. Alım Azuma Xiroshi hár eki
mádeniyat wákillerinen perzentleri menen piramida konstruktorın jıynawdı soradı.
Baqlaw nátiyjesinde málim bolıwısha, yapon áyelleri daslep konstruksiyanı qanday
qurıwdı kórsetip beriwgen, keyin bolsa balaǵa onı tákirarlawǵa ruxsat beriwgen.
Eger ol nadurıs bolsa, hayal hámme zattı basınan baslaydı. Amerikalıqlar basqa
joldan ketiwdi. Qurılıstı baslawdan aldın, olar balaǵa háreketler algoritmın tolıq
túsintirdiler hám sonnan keyin ǵana ol menen birge qurdilar. Azuma
pedagogikalıq usıllarda baqlanǵan farqni tárbiyanıń “násiyxat” túri dep atadi.
Yaponlar óz perzentlerin sóz menen emes, ámel menen “aqıl etedilar”. Usınıń

---

menen birge, bala júdá erte jastan baslap sezim-sezimlerge - ózine,
átirapındagilarga hám hátte zatlarǵa itibarlı bolıwǵa uyretiledi. Kishkene
prankster ıssı kosadan haydalmaydi, lekin eger ol kuyip ketsa, " amae" odan
keshirim so'raydi. Balanıń áspi háreketi oǵan qanshellilik awrıw alıp kelgenin de
esten shıǵarmaw kerek. Taǵı bir mısal : buzılǵan bala ardaqlı mashinasın buzadı.
Bul jaǵdayda amerikalıq yamasa evropalıq ne etedi? Úlken itimal menen ol 
oyınshıqtı alıp ketedi jáne onı satıp alıw ushın qansha miynet etkeni haqqında
lekciya oqıydı. Yaponlar hesh nárse etpeydi. Ol jaysha : " Siz onı xafa qilyapsiz",
deydi. SondayEtip, bes jasqa to'lgunga shekem Yaponiyada balalarǵa rásmiy hár
qanday zat qılıw huqıqı berilgen. Sonday etip, olar sanasında “Men jaqsı, ádepli
hám mehriban ata-anaman” obrazı qáliplesedi. Bes jasında bala " qattı haqıyqatga"
dus keledi, ol qatań qaǵıydalar hám sheklewler astında qaladı, olardı itibarsız
qaldırıp bolmaydı. Gáp sonda, yapon jámiyeti azeldan jámet bolıp kelgen.
Tábiyiy, ıqlım hám ekonomikalıq sharayat adamlardı qol qovushtirib jasawǵa hám
miynet etiwge májbúr etdi. Tek óz-ara járdem, ulıwma jumıs ushın janbazona
xizmet etiwgine aǵıl-tegil turmıs degeni salı ónimin támiyinledi. Bul da joqarı
dárejede rawajlanǵan shudin isiki (gruppa sanasın) hám yaǵnıy sistemanı
(patriarxal shańaraq dúzilisi) túsintiredi. Jámiyetlik mápi ústin turatuǵın. Insan
quramalı mexanizm degi tishcha bolıp tabıladı. Eger siz adamlar arasında óz
ornıńızdı tapa almaǵan bolsańız, siz chetlangansiz. Sol sebepli balalar bes jastan
baslap gruppanıń bir bólegi bolıwǵa uyretiledi. “Eger sonday jumıs tutsangiz,
ústinen kulasiz”. Yaponlar ushın social biyganalashishdan jamanlaw zat joq
hám balalar demde jeke menmen máplerin jábirleniwshi etiwge úyrenediler.
Balalar bog'chasida yamasa arnawlı tayarlıq mektepte oqıtıwshı (aytajaq, mudami
o’zgerip turatuǵın ) oqıtıwshı rolin oynamaydı, bálki koordinator. Onıń

---

pedagogikalıq usılları arasinda, mısalı, " minez-qulıqtı baqlaw kepillikin tapsırıw".
Oqıtıwshı palatalarga tapsırmalar berip, olardı gruppalarǵa ajratadı, tekǵana óz
wazıypasın jaqsı orınlaw, bálki joralarına eriw kerekligini túsintiredi. Yapon
balalarınıń ardaqlı shınıǵıwları - jámiyetlik sport oyınları, estafeta báygeleri, qor
qosıqları. Anag’a baylanısıw da " jıynaq nızamlari" ga ámel qılıwǵa járdem
beredi. Óytkeni, eger siz kollektiv normalardı buzsangiz, " amae" júdá xafa boladı.
Sonday etip, turmıstıń keyingi 10 jılında bala mikroguruhlarning bir bólegi
bolıwdı, jámáátte uyqas islewdi úyrenedi. Onıń gruppa sana-sezimine jáne social
juwapkerligi áne sonday qáliplesedi. 15 jasqa kelip, bala ámelde qáliplesken shaxs
esaplanadı. Bunıń artınan qısqa múddet kóterilis hám óz-ózin identifikaciya qılıw
baslanadı, biraq bul aldınǵı eki dáwirde qoyılǵan tiykarlardı kemnen-kem buzadı.
Ikudji - bul paradoksal hám hátte ájep tálim sisteması. Biraq, ol ásirler 
dawamında sınaqtan ótken hám óz mámleketiniń ıntızamlı, nızamǵa tıńlaǵısh
puqaraların jetistiriwge járdem beredi. Bala turmısında tárbiya hám tálimdiń ornı
júdá zárúrli, insannıń pútkil keleshektegi turmısı tuwrı jantasıwǵa baylanıslı.
Rawajlanıwdıń dáslepki basqıshlarında balada tiykarǵı kónlikpelerdi qáliplestiriw
jáne onıń tárbiyasına tásir etiwshi faktorlardı dıqqat menen gúzetip barıw kerek.
Yaponiyada, ádetde, atalǵan quyash mámleketinde tárbiya hám tálim ayriqsha
ózgeshelikke iye bolıp, olardı basqa mámleketler degi tárbiya hám tálimnen
sezilerli dárejede ajıratıp turadı, olar ózleriniń dástúriy qádiriyatları, materiallıq
normaları hám úrp-ádetlerin húrmet qılıw hám húrmet etiwge tiykarlanǵan. Bul
Yaponiyanıń etikalıq tárbiyaǵa tiykarlanǵan tálim sistemasında bir neshe ásirler
dawamında sezilerli dárejede kórinetuǵın boldı. Shańaraq, mámleket hám pútkil
Yaponiya jámiyeti tálim hám tárbiya sistemasın kultga aylandırıp atır. Zamanagóy
Yaponiyada olar ózleriniń tariyxı hám dástúrlerinege, aldınǵı áwladlar tárepinen

---

miyraslar bolıp qalǵan barlıq materiallıq normalarǵa itibar berediler, yaponlar
saqlap qalıw hám jetkinshekke etkazishga háreket etpekteler. Yapon balalıǵıdanoq
jigerli túrde oqıydı - aldın abıraylı mektepke kirisiw ushın, Keyin - tańlaw arqalı eń
jaqsı universitetke kirisiw ushın, keyin bolsa - eń gullep-jasnaǵan korporatsiyaga
jumısqa kirisiw ushın. Yaponiyada insanǵa bir retgine jámiyette múnásip orın
iyelew huqıqın beretuǵın “ómir boyı bántlik” degen ázeliy princip bar. Tálim 
turmıs daǵı tabıs gilti bolıp tabıladı. Yapon tárbiyasınıń ayriqsha ózgesheligi
sonda, balaǵa bolǵan munasábet onıń jasına qaray ózgeredi. Dástúriy yapon
shańaraǵında tálimdiń tiykarǵı qásiyetlerin kórip shıǵıń. Yaponiyalıq ata-analardıń
óz perzentlerine bolǵan munasábeti olar júdá húrmet etetuǵın ájdadlarınıń tereń
dástúrlerinege tiykarlanadı. Dástúriy yapon ata-ana tárbiyası aldınǵı áwladlardan
miyraslar bolıp qalǵan kóplegen qaǵıydalar, usıllar hám principlerden ibarat. Biz
tiykarǵı principlerdi ajıratıp kórsetiwimiz múmkin - bul balalarǵa sheksiz
muhabbat, basqalardıń máplerin húrmet qılıw, taqat hám biymálellik, jeke úlgi,
bóleklikke emes, bálki kollektivlikke pát beredi. Yaponiyalıq analardıńlar balalardı
derlik tuwılǵannan baslap arnawlı qursaq tańǵıshlar járdeminde kóterip jurediler,
analardıńlar jańa tuwǵan bópeler menen balshıq jerde aktiv jurediler - olar
dúkanlarǵa, baǵlarǵa, restoranlarga keliwedi jáne bul waqıtta balalar tınısh
uxlashadi. Yaponiyalıq dizaynerlar balalar kiyiw ushın júdá kóp qurallardı arnawlı
islep shıqtılar : halqalı slingalar, sling qaltaları, kengurular, sharflar, arnawlı
sırımaqlar, dástúriy onbuximo hám obi rawajlanıwlashtirilmoqda. Bópe ósip
ulg'ayganida, anası da onıń janında - ol oǵan ertekler aytıp beredi, qosıqlar aytadı,
oyınlar oylap tabıw etedi hám taǵı basqa. Ana hám bala bir-birine qattı
baylanısqan. Yaponiyada balalardı tárbiyalaw dástúrleri hámme zatda bir maqset
menen belgilenedi: jámiettiiń múnásip aǵzasın tárbiyalaw. Biraq sol sebepli bópe

---

ózliginiń individual rawajlanıwına itibar berilmaydi. Bala ǵárezsiz oylawdan hám
óz pikirin bildiriwden qorqadı. Sonday etip, hámme zat jaqsı, lekin normaında.
Bala turmısında tárbiya hám tálimdiń ornı júdá zárúrli, insannıń pútkil
keleshektegi turmısı tuwrı jantasıwǵa baylanıslı. Rawajlanıwdıń dáslepki 
basqıshlarında balada tiykarǵı kónlikpelerdi qáliplestiriw jáne onıń tárbiyasına
tásir etiwshi faktorlardı dıqqat menen gúzetip barıw kerek. Yaponiyada, ádetde,
atalǵan quyash mámleketinde tárbiya hám tálim ayriqsha ózgeshelikke iye bolıp,
olardı basqa mámleketler degi tárbiya hám tálimnen sezilerli dárejede ajıratıp
turadı, olar ózleriniń dástúriy qádiriyatları, materiallıq normaları hám úrp-ádetlerin
húrmet qılıw hám húrmet etiwge tiykarlanǵan. Bul Yaponiyanıń etikalıq tárbiyaǵa
tiykarlanǵan tálim sistemasında bir neshe ásirler dawamında sezilerli dárejede
kórinetuǵın boldı. Shańaraq, mámleket hám pútkil Yaponiya jámiyeti tálim hám
tárbiya sistemasın kultga aylandırıp atır. Zamanagóy Yaponiyada olar ózleriniń
tariyxı hám dástúrlerinege, aldınǵı áwladlar tárepinen miyraslar bolıp qalǵan
barlıq materiallıq normalarǵa itibar berediler, yaponlar saqlap qalıw hám
jetkinshekke etkazishga háreket etpekteler. Yapon balalıǵıdanoq jigerli túrde
oqıydı - aldın abıraylı mektepke kirisiw ushın, keyin - tańlaw arqalı eń jaqsı
universitetke kirisiw ushın, keyin bolsa - eń gullep-jasnaǵan korporatsiyaga
jumısqa kirisiw ushın. Yaponiyada insanǵa bir retgine jámiyette múnásip orın
iyelew huqıqın beretuǵın “ómir boyı bántlik” degen ázeliy princip bar. Tálim 
turmıs daǵı tabıs gilti bolıp tabıladı. Yapon tárbiyasınıń ayriqsha ózgesheligi
sonda, balaǵa bolǵan munasábet onıń jasına qaray ózgeredi. Yaponiyalıq ata- 
analardıń ózPerzentlerine bolǵan munasábeti olar júdá húrmet etetuǵın ájdadlarınıń
tereń dástúrlerinege tiykarlanadı. Dástúriy yapon ata-ana tárbiyası aldınǵı
áwladlardan miyraslar bolıp qalǵan kóplegen qaǵıydalar, usıllar hám principlerden

---

ibarat. Biz tiykarǵı principlerdi ajıratıp kórsetiwimiz múmkin - bul balalarǵa
sheksiz muhabbat, basqalardıń máplerin húrmet qılıw, taqat hám biymálellik, jeke
úlgi, bóleklikke emes, bálki kollektivlikke pát beredi. Juwmaq etip aytqanda,
Yaponiya tálim sisteması óziniń tabıslı bolıwın kórsetedi, yapon milliy
xarakteriniń eń jaqsı pazıyletleri hám qádiriyatları puqaralarǵa
áwladdan -áwladqa sińiriledi. Mámlekettiń dúnyaǵa ashılıwı menen bir qatarda
Yaponiya tálim, pán hám texnologiya sapasınıń saldamlı rawajlanıw basqıshın
basıp ótti hám bar-yo'g'i 100 jıl ishinde kóplegen kórsetkishler boyınsha basqa
aldıńǵı mámleketlerden aldında jetekshine aylandı.. Yapon tárbiyasınıń hár bir
basqıshı keyingi basqıshqa tábiyiy aǵımdı názerde tutadı hám olardıń barlıǵı aqır- 
áqıbette joqarı juwapkershilik, ıntızam hám jámáátke tiyisli bolǵan birden-bir,
bárkámal shaxstı qáliplestiredi. Tálimdiń pútkil processinde tiykarǵı zat ólshewdi 
sezim qılıw hám mudamı jaǵdaynı baqlaw múmkinligin hám qadaǵalaw etiliwi
kerekligini túsiniw bolıp tabıladı. 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 
1. Abdug'ani Umirov. 
2. Tárbiya hám tálimde yapon tájiriybesi. https://adolat24. uz/? p=23014 
2. Perzentin koyimaydigan millet. https://kun. uz/01460992 
3. Marie Claire. 
5 opasnostey yaponskoy sistemi vospitaniya. https://www. marieclaire. 
ru/stilzjizny/5-opsnostey-yaponskoy-sistemi-vospitaniya