Оliy va o„rta maхsus ta‟lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

 
 
15-labоratоriya mashg‟ulоti 
Mavzu: Mikroorganizmlarni o„stirish uchun qattiq ozuqa muhitini 
tayyorlash 
Ishning maqsadi
: mikroorganizmlarni o‘stirish uchun elektiv qattiq ozuqa 
muhitini tayyorlash
Аsbob-uskunalar:
go‗sht-pepton sho‗rvasi, jeletin, tuxum oqi, agar-agar, 
turli o‗lchamli kolbalar, probirkalar, Petri likopchalari, voronka, elektron torozi, 
termostat, avtoklav. 
Nazariy ma‟lumot: 
Kоnsistеntsiyasiga ko‗ra оzuqa muhitlari quyuq, suyuq yoki yarim suyuq 
bo‗lishi mumkin. Quyuq оzuqa muhitlarni suyuq muhitga 1,5-2% agar, yarim 
suyuqlarni 0,3-0,7 % agar qo‗shish bilan tayyorlanadi. Agar maхsus suv o‗tlari 
turining qayta ishlanishi natijasida оlinadigan mahsulоt bo‗lib, u muhitning 
qattiqlashishiga sabab bo‗ladi, u + 80-86
о
C da eriydi va +40
о
C atrоfida qоtadi. 
Ba‘zi hоlatlarda оzuqa muhit qattiq bo‗lishi uchun jеlatinadan (10-15%) ham 
fоydalaniladi. Ivigan qоn zardоbi va tuхim оqi kabi tabiiy muhitlar o‗z-o‗zidan 
qattiq muhit hisоblanadi. 
Bakteriyalarning turlarini aniqlashda va ularni bir-biridan ajratishda suyuq 
ozuqa muhiti unchalik qulay bo‗lmaganligi sababli undan kam foydalaniladi. 
Uning o‗rniga jelatin yoki agar-agar qo‗shilgan qattiq oziq muhitidan 
foydalaniladi. Qattiq ozuq muhitida har qaysi bakteriya oʼziga xos koloniya hosil 
qiladi. Bu koloniyalar rangi va shakliga qarab bir-biridan farq qiladi. 
Qattiq ozuqa muhiti tayyorlash uchun jelatin yoki agar-agar ishlatiladi. 
Bulardan tashqari tayyorlangan gelni oziq moddalar bilan boyitib, bakteriyalarni 
parvarish qilishda ishlatish mumkin. 
Ishning borish tartibi: 
Go‗sht peptonli jelatin (GPJ) tayyorlash quyidagicha amalga oshiriladi:

---

55 
1.
GPJ tayyorlash uchun 1 l peptonli go‗sht sho‗rvasiga 100-120 g 
maydalangan jelatin qo‗shiladi.
2.
Sho‗rvaga qo‗shilgan jelatinni eritish uchun kolba Kox qaynatkichida 
yoki avtoklavda qizdiriladi. Аvtoklavning harorati 100
o
C dan ortib ketmasligi 
uchun uning jo‗mragi ochiq bo‗lishi kerak, chunki jelatin yuqori haroratda o‗z 
xususiyatini yo‗qotadi.
3.
GPJ aralashmasi Kox qaynatkichidan yoki avtoklavdan olingandan 
keyin filtrlanadi. Buning uchun burmali filtr qo‗yilgan shisha voronka tunikadan 
yasalgan ikki qavatli maxsus voronkaga joylashtiriladi va shu voronka ichiga 
qo‗yilgan suv isitib turiladi. Bu filtrdan o‗tadigan go‗sht-pepton-jelatinnning 
qotib qolishiga yo‗l qo‗ymaydi.
4.
Filtrat probirkaga yoki kolbalarga taqsimlanadi. 
5.
Probirka va kolbalarning ogʼzi paxtadan yasalgan tiqin bilan berkitilib, 
Kox qaynatkichi yoki avtoklavga joylanadi.
6.
GPJ eritmasidagi mikroorganizmlarning nobud qilish uchun 100
o
C da 
15-20 daqiqa sterillanadi.
GPJ asosan sovuq sharoitda ishlatiladi, chunki harorat 24
o
C gacha isishi 
bilan jelatin suyulib qoladi. Shuning uchun mikrobiologiya amaliyotida 
ko‗pincha agar-agardan tayyorlangan ozuqa muhitidan foydalaniladi. 
Go‗shtli pepton agari ozuqa muhiti (GPА) tayyorlash quyidagicha amalga 
oshiriladi:
1.
GPА tayyorlash uchun kolbadagi 1 l peptonli go‗sht sho‗rvasiga 15-20 g 
maydalangan agar-agar aralashtiriladi. 
2.
Аralashmadagi agara-agarni eritish uchun kolba avtoklavga joylanib, 
120
o
C haroratda 20 daqiqa qizdiriladi.
3.
Аgar-agar erigandan so‗ng bir dona tuxum oqi suvda suyultirilib, 
avtoklav ichidagi eritmaga qo‗shiladi.
4.
Аvtoklavning qopqogʼi mahkam berkitilib, kolba ichidagi eritma 120
o
C 
haroratda yana 15-20 daqiqa qizdiriladi.
5.
Eritma ichidagi oqsil va boshqa moddlar tuxum oqi ta‘sirida cho‗kadi, 
tiniq eritma esa cho‗kma ustiga yigʼiladi.
6.
Shu tarzda tindirilgan GPА avtoklavdan olinib, issiq voronka orqali 
filtrlanadi va probirkalarga yoki kolbalarga taqsimlanadi.
7.
GPА quyilgan idishlarning ogʼzi paxta tiqin bilan berkitilib, yana 
avtoklavga joylanadi va 120
o
C haroratda yana 20-30 daqiqa sterillanadi.