TƏFSİR ÜSULU VƏ TARİXİ 194
Ən önəmli dirayət təfsirləri bunlardır:
1. əz-Zəməxşəri (vəfatı-538/949), əl-Kəşşaf an həqaiqit-tənzil.
2. ər-Razi (vəfatı-606/1209), Məfatihul-qeyb. 3. əl-Beydavi (vəfatı-685/1286), Ənvarut-tənzil və əsrarut-təvil.
4. ən-Nəsəfi (vəfatı-710/1300), Mədarukut-tənzil və həqaiqut-təvil.
5. əl-Xazin (vəfatı-741/1340), Lübabut-təvil fi məanit-tənzil.
6. əl-Əlusi (vəfatı-1270/1853), Ruhul-məani fi təfsiril-Quranil-əzim vəs-səbil məsani. 7. Rəşid Rza (vəfatı-1354/1935), Təfsirul-mənar.
8. Əlmalılı Həmdi Yazır (vəfatı-1362/1942), Haq dini Quran dili.
9. Əbul-Əla əl-Məvdudi, Təfhimul-Quran.
B. Mövzui (Mövzulara görə) təfsir “Mövzu” kəlməsi “tərk etdi, atdı, doğdu, iftira etdi, yaratdı, iflas etdi, qoydu ” və s. kimi mənalar daşıyan “vədaə” sözündən törəyən
mimli məsdərdir. Mövzui təfsir “hər hansı bir mövzunun Quran və ya surə bütünlüyü içərisində ələ alınıb həmin mövzu ilə əlaqəli məkki və mədəni ayələrin toplanması, bu ayələrin nüzul sırasına görə sıralanma- sı və elmi metodlarla incələnərək Allahın o mövzudakı muradının ortaya çıxarılması” kimi tərif edilmişdir.
Mövzui təfsir metodunun harda və nə zaman ortaya çıxdığı
ba rə də dəqiq məlumat yoxdur. Bəzi alimlər bu təfsir janrının XX
əsrdə Misirdə, bəziləri isə Hz. Peyğəmbər dövründə meydana çıx-
dığını iddia edirlər.
Bu təfsir janrı bir metod kimi ilk dəfə XX əsrdə ortaya çıxıb sür-
ətlə yayılsa da, əslində bir çox təfsir janrları kimi mövzui təfsir janrı
nümunələrinə də Hz. Peyğəmbərin dövründə rast gəlirik. Quranın
