Tofiq Köçərli - 144 -
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Ehtimal ki, bu məliklərin iştirakı olmasaydı, Ağa Məhəmməd xan tanış olmayan
yerdə belə sürətlə irəliləyə bilməzdi…, Gözlənənin kömək (Rusiyadan – T.K.)
gəlib çatardı və Gürcüstan farsların basqının bütün dəhşətlərinin acısını çəkməzdi».
Naxçıvanın işğalından sonra Rusiya da kəngərlilərdən hərbi məqsədlər üçün
istifadə etmişdi. Məsələn, 1842-ci ildə Naxçıvan mahalı rəisi Nəzər Sultan Rusiya
ordusu tərkibində Polşaya göndərmək üçün kəngərlilərdən 46 nəfərlik süvari dəstə
təşkil etmişdi. Ehsan xan Kəngərlinin oğlu Polşada hərbi xidmətdə idi. Ehsan xan
Kəngərli özü isə Zaqafqaziya müsəlman qoşunlarının atamanı təyin olunmuşdu.
1837-ci ildə Rusiya imperatoru I Nikolay Qafqaz səfəri çərçivəsində Đrəvan
əyalətinə də gəlir. Đrəvan səfərinin bir epizodu barədə imperatorun xatirə
təəssüratını qraf Benkendof belə qələmə alıb:
«Vadiyə çatanda mən qarşımda düzülmüş, bənzəri olmayan, eyni geyimdə və
gözəl atlarda Kəngərlinin süvari dəstəsini gördüm. Süvarilərin rəisi Ehsan xan
rusca, elə bil bizim nizami qoşunların zabiti kimi, raport verdi. Bu svita ilə mən
məşhur Eçmiədzin monastrına getdim… Monastrdan çıxanda Ehsan xanın suvari
dəstəsinə baxış keçirdim. Ehsan xanın dəstəsi məni Đrəvana qədər müşayiət etdi».
General mayor Ehsan xanın oğullarından Kəlbəli xan və Đsmayıl xan
atalarının yolunu davam etdirdi. Hər ikisi Rusiya ordusunun general-mayoru idi.
Kəlbəli xanın oğlu Hüseyn xan rus-yapon müharibəsində qafqazlılardan ibarət 2-ci
Dağıstan atlı polkunun komandiri və Birinci dünya müharibəsinin əvvəllərində
xüsusi zərbə dəstəsinin komandiri olaraq təşkilatçılıq bacarığı və şəxsi igidliyi ilə
şöhrət qazanmışdı. General-adyutant və süvari generalı rütbəsi almış Hüseyn xan
artıq 1916-cı ildə qvardiya süvari korpusunun komandanı idi.
Ermənistanın Azərbaycana ərazi iddiaları tamamilə yalan və uydurmalar
üzərində qurulmuşdur.
Yuxarıda Mayevskinin belə bir fikrini gətirmişdik ki, «erməni işlərində
həqiqət elə sıx yalan dumanı ilə örtülüb ki, həqiqət şüası o dumanı yara bilmir».