E. N. Lutfullayev, Z. N. Normurodov

OLTINGUGURT, SELEN, TELLUR
OLTINGUGURTNING XOSSALARI
R om bik oltingugurt.
Q uruq probirkaga 4 —5 ml xloroform 
q uying (m o ‘rili sh k af ostid a) va kich ik p o rsiy alar bilan 
p ro b irk a n i ch ay q atib , to 'y in g a n e ritm a hosil b o ‘lg u ncha 
o ltin g u g u rt k u k u n id an soling. O lin g an e ritm a n i c h in n i 
k osach ag a filtrlang (filtrn i suv b ila n h o ‘llam ang). N im a
51

---

uchun? Kosachani shisha plastinka bilan yopib, sekin-asta 
bug'latish uchun m o 'rili shkafga qo ‘ymg. E ritm adan soat 
oynasiga 1 tom chi olib, yopgich shisha bilan yoping va 
m ikroskop ostida kristallam ing o ‘sishini kuzating. O ltin ­
gugurt kristallarini chizing.
M onoklinik oltingugurt. 
K ichkina chinni tigelni o ltin ­
g u g u rt b ila n to 'ld ir ib sekinlik b ilan su y u q lan tirin g . 
Suyuqlanm a tigelning yarm idan ko‘p b o ‘lm asin. Tigelni 
soviting va kristall qobiq hosil b o ‘lishini kuzating. Kris- 
tallam ing ham m asi qotib ulgurmasdan, tezlik bilan suyuq- 
lanm ani stakandagi sovuq suvga quying. Lupa orqali tigel 
devorlarida m onoklinik oltingugurt kristallarining hosil 
b o ‘lishini kuzating va rasmini chizing. Olingan kristallardan
2—3 tasini soat oynasida xloroform da eriting va eritm a 
bug 'lan ib ketgandan keyin yana hosil b o'lgan kristallarni 
kuzating. Oltingugurtning olingan modifikatsiyasi molekula 
tuzilishining qaysi turiga to ‘g ‘ri keladi?
Q izdirilganda oltingugurtning o ‘zgarishi. 
P robirkani 
yarmisigacha oltingugurt bo'laklari bilan to'ldiring. Probir­
k an i q isq ich y o rd am id a q o 'lin g iz d a u sh lab , go relka 
alangasida sekin qizdiring. Oltingugurtning suyuqlanishi va 
keyinchalik rangining hamda qovushqoqligining o ‘zgarishini 
kuzating. Yuz bergan hodisani tushuKtirirtg.