Turabbayev X. A., Xusanov A. D. Ballistik ekspertiza: Darslik

Savol va topshiriqlar 
 
1. Pnevmatik qurolni tushuntiring. 
2. Pnevmatik qurollarni tasniflab bering. 
3. Pnevmatik qurollar tuzilishi jihatdan jangovar qurollardan qanday 
farq qiladi? 
4. Gaz qurollarining tuzilishi o‘ziga xos xususiyatlar qanday? 
5. Gaz qurollari patronlarining tuzilishi haqida so‘zlab bering. 
6. Pnevmatik qurollar snaryadlarining tuzilishini tushuntiring. 
7. Gaz va pnevmatik qurollar tadqiqotlarining o‘ziga xos xususiyatlari 
nimalarda iborat? 
8. Gaz va pnevmatik qurrollarning ekspert–kriminalistik tadqiqotlari 
davomida qanday vazifalar qo‘yiladi? 

---

 197 
9-BOB.
 QO‘LBOLA O‘QOTAR QUROLLARNING EKSPERT–
KRIMINALISTIK TADQIQOTLARI 
1-§. Qo‘lbola o‘qotar qurollar tushunchasi va tavsifi 
Qo‘lbola o‘qotar qurollar qo‘l o‘qotar qurollarining bir turi 
hisoblanadi. Shu bois, qo‘lbola o‘qotar qurolning ta’rifi asosida qurol va 
o‘qotar qurollarning ta’riflari yotadi. 
Qo‘lbola o‘qotar qurollarni barcha o‘qotar qurollar orasidan ajratib 
olish imkonini beradigan o‘ziga xos belgilari ushbu qo‘lbola o‘qotar 
qurollarni o‘ziga xos (g‘ayrioddiy) ishlab chiqarish shart–sharoitlari, ya’ni 
ishlab chiqarish texnologiyalari 
asosida shakllanadi. 
Shunday qilib, qo‘lbola o‘qotar qurollarning guruhini boshqa barcha 
o‘qotar qurollar orasidan ajratib olish uchun tasnifiy asos bo‘lib, qurolni 
qo‘lbola (noqonuniy) usulda tayyorlash hamda ushbu qurolning o‘ziga 
xos xususiyatlari haqida fikrlash imkonini beradigan ishlab 
chiqarish 
texnologiyasi 
hisoblanadi. 
Qurollarni qo‘lbola usulda tayyorlashning o‘ziga xos xususiyatlari 
tayyorlangan qo‘lbola o‘qotar qurolning tuzilishida o‘z aksini topadi va 
texnologik jarayonlarning past darajasi bilan ifodalanadi. Texnologik 
jarayonlarning past darajasi sifatida tayyorlanayotgan qurolning 
tuzilishidagi kamchiliklar (qo‘lbola o‘qotar qurollar juda sodda tuzilishga 
ega bo‘lishi mumkin yoki keng taqalgan standart o‘qotar qurolning 
nusxasi asos sifatida olinishi mumkin), «jinoiy (kriminal) ustaxonalar»da 
kerakli asbob–uskunalarning yo‘qligi, qurolni qismlardan yig‘ish uchun 
zarur qismlarning yo‘qligi (qurol tayyorlovchi zavod va korxonalardan 
qurollarning turli qism va mexanizmlari o‘g‘irlab, qo‘lbola qurol 
tayyorlanganda), shuningdek qo‘lbola o‘qotar qurollarni tayyorlayotgan 
shaxslarda, ushbu soha bo‘yicha maxsus bilimlarning bo‘lmasligini 
aytish mumkin. 
Qo‘lbola o‘qotar qurolni tayyorlash jarayonida, dastlabki )qurol 
tayyorlash uchun zarur bo‘lgan) materiallar sifatida turli xil materiallar 
ishlatilishi mumkin. Masalan, stvol sifatida oddiy metal quvur, «qirqma 
miltiq» (silliq stvolli to‘pponcha) tayyorlash uchun ov miltig‘i va shu 
kabilar. 
Qo‘lbola usulda tayyorlanadigan o‘qotar qurollarni quyidagi uch 
guruhga ajratish mumkin: 
1. To‘liq qo‘lbola usulda tayyorlangan o‘qotar qurollar
, uning qism 
va mexanizmlari hamda otish moslamalari (qurolning qismlarini 

---

 198 
tayyorlash uchun materiallar kerak shaklda yo‘niladi yoki quyiladi, 
boshqa buyumlardan foydalaniladi — metall quvurni stvol sifatida va shu 
kabilar) yoki qo‘lbola qurolni tayyorlashda zavodda tayyorlangan 
standart 
qurolning alohida qismlaridan foydalanilgan 
(stvol, zatvor va boshqalar);
2. O‘zgartirilgan qo‘lbola qurollar:
⎯
o‘qotar qurollardan (ov miltiqlari, sport vintovkalari va shu 
kabilarning qirqmalari); 
⎯
o‘qotar qurol hisoblanmagan, ammo ishlash prinsipi o‘qotar 
qurolning energetik prinsipiga asoslangan qurilma va moslamalardan 
(gaz va signal to‘pponchalari hamda revolverlar, qurilish-montaj 
to‘pponchalari va shu kabilar); 
⎯
o‘qotar qurol hisoblanmagan, ammo tarkibiy tuzilishidagi qism 
va mezxanizmlari o‘qotar qurol bilan o‘xshash bo‘lgan buyum va 
qurilmalardan (pnevmatik qurol, suvosti ovi uchun miltiq va shu 
kabilar); 
3. Yig‘ma qo‘lbola o‘qotar qurol
: 
⎯
bir rusumdagi qurollarning standart qismi, mexanizmi va 
moslamalaridan qo‘lbola usulda yig‘ilgan; 
⎯
turli rusumdagi o‘qotar qurollarning standart qism, mexanizm va 
moslamalaridan qo‘lbola usulda yig‘ilgan. 
Yuqoridagilarga asoslanib qo‘lbola o‘qotar qurolning quyidagi 
ta’rifini keltirish mumkin: 
Qo‘lbola o‘qotar qurol bo‘lib jinoiy maqsadda va jinoiy qurol ishlab 
chiqarish doirasida, qo‘lbola texnologiya asosida tayyorlangan o‘qotar 
qurol hisoblanadi
1
. 
Qo‘lbola qurol ishlab chiqarishning yakuniy mahsuloti o‘qotar 
qurollarga qo‘yiladigan talablarga har doim ham mos kelmaydi. 
Masalan, qo‘lbola o‘qotar qurollarda qurol uchun zarur elementlar 
yetishmasligi mumkin, qo‘lbola mahsulotlarning o‘zi esa birinchi o‘q 
otlishidan keyin buzilib ketishi va bunday quroldan otilgan snaryad 
yetarli shikastlovchi imkoniyatlarga ega bo‘lmasligi mumkin. 
Yuqoridagilar qo‘lbola usulda tayyorlangan qurollar bilan standart 
o‘qotar qurollar o‘rtasidagi asosiy farqlar hisoblanadi, standart qurollarda 
qurolning sifati uni tayyorlagan zavod tomonidan kafolatlanadi. 
1
Qarang: 
Криминалистическая
экспертиза
оружия
и
следов
его
применения
: 
Учебник
.