9-laboratoriya ishi turli chastotali va uzluksiz signal generatorini loyihalashtirish

Analog signallar 
(uzluksiz 
to‘lqinlar). 
Kommunikatsiyaning 
eskirgan 
vositalari: telefon, radio va televideniya analogli signallar bilan ishlashga 
mo‘jallangan. Analog signal tashuvchi to‘lqin deb ataluvchi uzluksiz elektrlik 
signallardan tashkil topgan to‘lqindan iborat. Analogli tashuvchi to‘lqinlarning ikki 

---

asosiy ko‘rsatkichi chastota va amplitudadan iborat: 
Chastota –
to‘lqin tebranishlarning vaqt birligida (sekund) necha marta 
to‘liq takrorlanishini bildiruvchi son. 
Amplituda – 
berilgan vaqt oralig‘ida 
to‘lqinning maksimal balandligi. 
Analogli signal deb 
- analog signal amplitudasining maksimal va 
minimal 
oralig‘da cheksiz qiymatlar sonini qabul qilinishga aytiladi. 
Raqamli signallar. 
Raqamli (diskret) signallar. 
Raqamli signallar ikki xil diskret almashinuvchi 
(bor-yo‘q) signallardan iboratligi sababli u orqali ikkilik sanoq sistemasidagi 
ma’lumotni tasvirlash mumkin. Bunda elektrik implusning borligi 1, yo‘qligi 0 bilan 
ikkilik tarzda diskret signallarni uzatish 1880 yillarning o‘rtalarida Samuel Morze 
tomonidan joriy qilingan edi. 
Raqamli signallar.Kompyuterda hosil qilingan ma’lumotni uzatish uchun raqamli 
signallardan 
foydalanish ham tez, ham qulay va aniq bo‘ladi. Ammo hozir ham ko‘pgina aloqa 
qurilmalari (telefon, telegraf, radio, televideniya) analog signallar bilan ishlaydi. B 
u muammodan qutilish uchun modem zarur. Modem raqamli signali analogli signa 
lga 
ham ( 
modulyasiya), 
analogli 
signalni 
raqamli 
signalga ham 
(demodulyasiya) aylantira 
oluvchi 
yagona qurilmadir. Modemning 
asosiy 
ko‘rsatkich uning ma’lumot almashinish tezligi hisoblanadi. Bu tezlik bod (bit/sek) 
yoki kbit/sek-larda ulanadi. Ixtiyoriy son Q ni q asosga ega ixtiyoriy sanoq tizimida 
quyidagi polinom yordamida ifodalash mumkin:bu yerda, xi – razryad koeffitsiyenti 
(xi=0.. .q-1);- vazn koeffitsiyenti.q soni ham butun, ham kasr son bo‘lishi mumkin. 
Raqamning pozitsiya tartibi xi razryad deb ataladi. q ning musbat darajaga ega 
bo‘lgan razryadi xq sonning utun qismini, manfiy darajaga ega bo‘lgan qismi esa, 
kasr qismini hosil qiladi. xn-1 va x-m raqamlar mos ravishda sonning katta va kichik 
razryadlari hisoblanadilar. \ Demak, q qancha katta bo‘lsa, elektron qurilma shunc 
ha ko‘p turg‘un diskret holatlarga ega bo‘lishi kerak. q ortishi bilan chiqish 
signalining 

---

diskret sathlari orasidagi farq kamayib boradiMa’lumki, uchlik tizim (q=3) eng sa 
marali, ikkilik (q=2) va to‘rtlik (q=4) tizimlar esa undan quyi hisoblanadi. Yetarli 
xalaqit-bardoshlikni ta’minlashda q ni tanlash mezoni bo‘lib, apparat xarajatlarini 
minimallash hisoblanadi. Bu munosabatda ikkilik tizimi tanlangan, chunki 
ikkita turg‘un holatga ega bo‘lishi kerak. U holda, bu tizimda signallarni ajratish uc 
hun faqat: impuls bormi yoki yo‘qmi? degan savolga javob berish kifoya bo‘ladi. 
Masalan, o‘nlik sonX=29 ikkilik tizimda quyidagi ko‘rinishda: 29 = 1·24 + 1·23 + 
1·22 + 0·21 + 1·20simvol koʻrinishda
esa,
11101
raqamlar ketma- 
ketligi bilan ifodalanadi. Shunday qilib, ikkilik sanoq tizimida ixtiyoriy sonni 0 yoki 
1 raqamlari yordamida yozish mumkin ekan. Bu sonlarni raqamli tizimda 
ifodalash uchun elektr kattalik (potensial yoki tok) jihatidan bir-biridan aniq 
farqlanuvchi, ikkita holatni egallashi mumkin boʻlgan qurilmaga ega boʻlish yetarli 
hisoblanadi. Bu 
kattaliklardan 
biriga 
0 
raqami, ikkinchisiga 
esa 
1 
raqami beriladi. Hisoblash texnika qurilmalari bilan ishlashda 2, 8, 10, 16 asoslarga 
ega boʻlgan pozitsion sanoq tizimlari bilan toʻqnash kelinadi. Raqamlarni bir sanoq 
tizimidan ikkinchisiga oʻtkazish uchun quyidagi qoidalar mavjud: 1- qoida. Kichik 
asosga ega bo‘lgan sanoq tizimidan katta asosga ega bo‘lgan sanoq tizimiga 
o‘tishda(1.1) ifodadan foydalaniladi. Misol: X2=10112 ikkilik sonini X10 o‘nlik so 
niga o‘zgartiring.Yechimi. (3.1) ga asosan q=2 uchun X10 = 1·2 3 + 1·2 2 + 0·21 
+1·20 =11 ga ega bo‘lamiz. 2 - qoida. Kichik asosga ega bo‘lgan sanoq tizimidan 
katta asosga ega bo‘lgan sanoq tizimiga o‘tish quyidagicha amalga oshiriladi: A) 
birlamchi signalning butun qismi yangi sanoq tizimi asosiga 
bo‘linadi; B) 
birlamchi signalning kasr qismi yangi sanoq tizimi 
asosiga ko‘paytiriladi. Misol: 25,12 o‘nlik sonini ikkilik sanoq tizimiga o‘zgartirin 
g.Yechimi.1. Butun qismni o‘zgartiramiz: 
25:2 = 12 + 1 (X0 = 1) 12:2 = 6 + 0 (X1 = 0) 
6:2 = 3 + 0 (X2 = 0) 
3:2 = 1 + 1 (X3 = 1) 
1:2 = 0 + 1 (X4 = 1) 

---

X2 ikkilik sonining butun qismi bo‘linishining so‘nggi natijasidan yoziladi, ya’ni 
2510=110012 ko‘rinishida bo‘ladi. 2. Kasr qismini o‘zgartiramiz: 
0,12·2 = 0 + 0,24 (X-1 = 0) 
0,24·2 = 0 + 0,48 (X-2 = 0) 
0,48·2 = 0 + 0,96 (X-3 = 0) 
0,96·2 = 1 + 0,92 (X- = 1) 
0,92·2 = 1 + 0,84 (X- = 1). Aniqligi yuqori darajada bo‘lgan natija olish uchun bu 
jarayonlar k – marta takrorlanadi. 5 ta qiymatgacha aniqlikda bo‘lgan ikkilik sonini 
kasr qismini yozish uchun ko‘paytirishning birinchi natijasidan olinadi, ya’ni 
0,1210=0,00012 ko‘rinishida bo‘ladi.3. So‘nggi natija 25,1210 ≈ 11001,00012 
ko‘rinishida bo‘ladi.Eslatma. Ikkilik sanoq tizimidan sakkizlik yoki o‘n oltilik sanoq 
tizimiga o‘tish ancha soda usulda amalga oshirilishi mumkin. 8=23,16=24 bo‘lgani 
sababli,sakkizlik sanog‘ida yozilgan sonning bir razryadini uchta razryad, o‘n 
oltilik sanog‘ida yozilgan bir razryadini to‘rtta razryad ko‘rinishida va aksincha 
ifodalash mumkin. Misol: X2 =1010012 ni X8 ga o‘zgartiring. 
Yechimi. 11.1-javdalga 
mos ravishda 
1012 = 58 va 0012 = 18 ga teng, 
shu sababli X8 = 518 bo‘ladi. Misol: X2 =101 001102 ni X16 ga o‘zgartiring. 
Yechimi. 1.3-javdalga mos ravishda 10102 = A16 va 01102 =616 ga teng, shu 
sababli X16 =A616 bo‘ladi.Raqamli texnikada bit, bayt, so‘z kabi terminlar keng 
qo‘llaniladi.Ikkilik razryadni odatda, bit deb atashadi. Shunday qilib, 1001 soni 4 b 
itli ikkilik soni, 101110011 soni esa, 9 bitli ikkilik soni hisoblanadi. Sonning 
chap chekkasidagi bit katta ryazryad (u katta vaznga ega), o‘ng chekkadagi bit 
kichik razryad (u kichik vaznga ega) hisoblanadi. 16 bitdan iborat bo‘lgan ikkilik 
soni keltirilgan. Mikroprosessor texnologiyasida bir soatlik puls odatda bitta 
atom operatsiyasiga to'g'ri keladi. Arxitektura va o'qitish turiga qarab bitta 
yo'riqnomani mikroprosessorning bir yoki bir necha taktlarida qayta ishlashi 
mumkin. Logic Converter asosida qurilishi mumkin.