Buxoro davlat pedagogika instituti tosheva nurzoda toshtemirona maktabgacha ta
Yüklə 43,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
83 V. 5. Tarbiyachining pedagogik mahorati Pеdаgоgikа fаnidа “pеdаgоgik mаhоrаt” tushunchаsining turli tа’riflаri mаvjud: “O‘qituvchining ilmiy bilimlаri, ko‘nikmаlаri, mеtоdik sаn’аti vа shахsiy fаzilаtlаri sintеzi” (А. I. Shеrbаkоv); Pеdаgоgik mаhоrаt pеdаgоgik fаоliyatning yuqоri dаrаjаsi bo‘lib, u pеdаgоgning bеlgilаngаn vаqt ichidа оptimаl nаtijаlаrgа erishа оlishidа nаmоyon bo‘lаdi. (N. V. Kuzminа. , N. V. Kuхаrеv); “pеdаgоgik mаhоrаt – pеdаgоgik jаrаyonni bilish, uni tаshkil etа оlish, hаrаkаtgа kеltirа оlish, pеdаgоgik jаrаyonning yuqоri sаmаrаdоrligini bеlgilоvchi shахsning ish sifаti vа хususiyatlаri sintеzi” (N. N. Аzizхo‘jаyеvа); “kаsbiy fаоliyatning yuqоri dаrаjаdа tаshkillаnishini tа’minlоvchi shахs хususiyatlаri kоmplеksi (o‘qituvchi fаоliyatining gumаnistik yo‘nаltirilgаni, kаsbiy bilimlаri, kаsbiy qоbiliyatlаri vа pеdаgоgik tехnikаsi” (I. А. Zyazyun). Yuqоridаgi fikrlаrdаn kеlib chiqqаn hоldа, “pеdаgоgik mаhоrаt” tushunchаsigа quyidаgi tаrzdа umumlаshgаn tа’rifni bеrish mumkin: Pedagogik mahorat – bu o‘quv jarayonining barcha shakllarini eng qulay va samarali holatda tashkil etish, ularni shaxs kamoloti maqsadlari tomon yo‘naltirish, talabalarda (o‘quvchilarda) dunyoqarash, qobiliyatni shakllantirish, ularda jamiyat uchun zarur bo‘lgan faoliyatga moyillik uyg‘otishdir. Pedagogik mahoratga erishish pedagogning muayyan shaxsiy sifatlari bilan amalga oshadi. Pedagogik mahorat yuksak darajada pedagogik faoliyatining taraqqiy etishini, pedagogik texnikani egallashni, shuningdek, pedagog shaxsi, uning tajribasi, fuqorolik va kasbiy mavqeyini ifodalaydi. So‘nggi yillardagi ilmiy yondashuvlar bu holatga nisbatan quydagicha xulosa qilishga imkon berdi: pedagogik mahorat kasbiy faoliyatdagi induviduallikning yorqin ko‘rinishi sifatida tushuniladi. Bizningcha, boshqalarga nisbatan bu taʼrif pedagogik mahorat mazmun – mohiyatini ancha to‘g‘ri yoritadi. “Tarbiya va o‘qitishda yuqori darajaga erishish va uni doimo takomillashtirib borish imkonini taʼminlovchi sanʼat bo‘lib, talabaga mehr qo‘ygan va o‘z kasbini sevgan, har bir pedagogning qiladigan ishi. O‘z ishining mohir ustasi bo‘lgan pedagog bu yuksak daraja madaniyatli, o‘z fanini chuqur biladigan, fanning yoki sanʼatning tegishli sohalarini yaxshi tahlil eta oladigan, tarbiyalash va o‘qitish uslubiyotini mukammal egallagan mutaxasisdir”. 84 Hozirgi zamon pedagogining shaxsi uchun eng muhim asos – bu insonparvarlik. Pedagog juda yuksak darajadagi madaniyatga ega bo‘lgan shaxs. U juda ko‘p narsani bilishi kerak. Hozirgi zamonda o‘zi o‘qiyotgan fan sohasidagi yutuqlardan, yangiliklardan xabardor bo‘lishi kerak. Tarbiyalanuvchilarni har kuni mashg‘ulotlarni o‘rgatib borish uchun o‘zi muntazam o‘qib, o‘rganib, o‘z bilimini to‘ldirib, chuqurlashtirib borishi kerak. Pedagogik mahorat – tug‘ma yoki nasldan-naslga o‘tuvchi xususiyat emas, balki izlanish, ijodiy mehnat mahsuli. Bu ko‘p qirrali pedagogik faoliyat zamirida ijodiy mehnat yotadi. Agar pedagogning kasbiy mahorat dasturiga amaliy qarasa, u holda birinchi o‘ringa uning integral sifati – mahoratidan iborat. Pedagogik mahoratga berilgan taʼriflar shuncha ko‘p bo‘lishiga qaramay, ularda mahoratning qaysidir jihatlari, albatta, ifodalanadi. 85 Tarbiyachining kasbiy mahorati – bu maʼlum shaxsiy (bolalarni sevishi, mehribonligi, hayrixohligi va h.k) va kasbiy (bilimdonligi, javobgarlikni his qilishi, ijodkorligi eruditsiyasi va h.k.) fazilatlarining yig‘indisi hisoblanib, u pedagogik-psixologik, usuliy tayyorgarligida, bolalarni tarbiyalashning optimal yo‘llarini izlab topishida namoyon bo‘ladi. Shuning uchun tarbiyachining kasbiy mahorat, bilimdonligi, zukkoligi, ijodkorligi bilan birga shaxsiy sifatlarni ham takomillashtirishni ham taqozo qiladi. Mohir, avvalo mafkuraviy tayyorgarlikka ega bo‘lishi lozim. Bu deganimiz milliy qadriyatlar, urf-odatlar, anʼanalarni bo‘lishi va ularni yoshlar ongiga yetkazib tarbiyalanuvchilarni ota-bobolarimiz yaratgan boy merosga hurmatni tarbiyalay olishi kerak. Buning uchun, avvalo, murabbiyning o‘zi milliy qadriyatlarning mohiyat mazmunini chuqur anglashi, ularga hurmat eʼtiqodi bo‘la olishi darkor, Ijtimoiy hayot qonunlarini aniq tushunish, milliy- axloqiy qadriyat, mafkura mazmunini anglash tarbiyalanuvchilarda bobolar, avlodlar ruhiga hurmatni, ilmiy dunyoqarash asoslarini tarbiyalash uchun muhim ahamiyat kasb etadi. 86 Pedagogik sohaga bolalarni sevish va ular bilan ishlashga qiziqish, pedagogik ishni sevish, ruhiy pedagogik ziyraklik va kuzatuvchanlik, pedagogik nazokat, pedagogik tasavvur, tashkilotchilik qobiliyati, haqqoniylik, dilkashlik, talabchanlik qatʼiylik va maqsadga intilish, vazminlik, o‘zini tuta bilish kasbiy layoqatlilik kiradi. Bilim sohasi keng ilmiy saviya, maʼnaviy ehtiyoj va qiziqish, intellektual qiziqish, yangilikni his qila bilish hamda faoliyatlar kishini o‘ziga duch kelgan hodisalarni tahlil qilish va umumlashtirish tajribasi bilan boyitadi. Pedagogik malaka egallagan bilim va ko‘nikmalarni faoliyatning maʼlum turini egallab olish, yaxshi bajara olish qobiliyatidir. Bu fahm-farosat va bilimlarning chinakam ilmiyligi tarbiyadagi qiyinchiliklarni yengishga qodir bo‘lgan nufuzli rahbarlik bolalar qalbining qandayligini his qilish mahorati, ichki dunyosi nozik va zaif bo‘lgan bola shaxsiga mohirlik bilan avaylab yondashish, donolik va ijodiy dadillik, ilmiy tahlil, xayol va fantaziyaga bo‘lgan qobiliyatda mujassamdir. Shuni alohida qayd qilib o‘tmoq zarurki, pedagoglik kasbi murakkab va maʼsuliyatli kasbdir. Ushbu kasbning sharafliligi va murakkabligi shu bilan belgilanadiki, u doimo ongning yagona sohibi bo‘lgan inson bilan muloqotda bo‘ladi. Ongli va tirik jonzot esa aqliy, ruhiy, hamda jismoniy jihatdan doimo rivojlanishda bo‘ladi. Shuning uchun, bilan doimo muloqotda bo‘lganda, unga taʼsir ko‘rsatish uchun muntazam ravishda psixologiya, tarbiya nazariyasi kabi fanlarni mukammal o‘rganib, o‘z kasbiy mahorati ustida muttasil ish olib borishi kerak. Bu tarbiyachilarda pedagogik-psixologik va metodik tayyorgarlikni taʼminlaydi. Pedagogik mahorat pedagogik jarayonda tarkib topadi. Pedagogik jarayon esa kasbiy va shaxsiy tayyorgarlikni yo‘lga qo‘yib, bo‘lajak mutaxassisni mehnatga, hayotga tayyorlash uchun davlat, jamiyat, millat va kelajak avlod oldida javob beradigan mutaxassislarni tayyorlashga xizmat qiladi. Shuning uchun, pedagog shaxsiy va kasbiy fazilatlar egasi bo‘lishi lozim. Yuqorida qayd etib o‘tilgan va pedagogik mahoratga berilgan taʼrif, hamda tarbiyachining professiogrammasi xususiyatlari va pedagoglarga qo‘yiladigan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-madaniy talablardan kelib chiqib pedagogika nazariyasi pedagogik mahoratni quyidagi asosiy komponent (tarkibiy qism)lardan iborat bo‘lishi lozimligini ifodalaydi. 87 Pedagogik madaniyat tarbiyachilik burchi, masʼuliyati, qadr- qimmati, vijdoni, axloqiy eʼtiqodini nazarda tutib, pedagogning talabchanligi, adolati, komilligi, rostgo‘yligi, to‘g‘riligini anglatadi. Pedagogik mahorat tizimida pedagogik nazokat (takt) pedagogning pedagogik maqsadga muvofiq, foydali, qimmatli harakatlarining o‘lchovi, meʼyori va taʼsir vositasining chegarasi sifatida xarakterlanadi. Pedagogik mahoratning qayd qilingan tarkibiy qismlari pedagogning kasbiy xususiyatlarini boyitadi va uni mohirlik sari yetaklaydi va tarbiyachida pedagogik mahorat malakalarining tarkib topishiga yordam beradi. Ammo, o‘z kasbining mohir ustozi bo‘lish uchun faqatgina ularga tayanib, ish tutish kutilgan natijani bermasligi mumkin. Buning uchun muntazam ravishda pedagogik fikrlash, pedagogik o‘ylash, pedagogik ish tutish lozim bo‘ladi. Bu deganimiz, o‘z faoliyatini pedagogik hodisalarni, vaziyatlarni tahlil qilish, ularning har bir bog‘lanish joylarini anglashga intilish, kunlik natijalarni mustaqil ravishda tahlil qilishi va yangi taʼlim-tarbiyaga doir g‘oyalarni avvalgilari bilan taqqoslay olishga odatlanishi ham lozim bo‘ladi. Asosiy pedagogik-psixologik muammolarni topa olish ularni hal etishning eng qulay yo‘llarini topish ustida o‘ylash ham kerak. Yüklə 43,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|