Soxibaxon ped texnologiya doc

Abu
Nasr Forobiy
pedagogikaning fan
sifatidagi ayrim muhim vazifalarini ko’rsatib o’tadi.
—
“Tarbiyalash
san’ati
tamoyili
shundayki,
-
degan
u,-
tarbiyalash
uchun
reja
tuzadigan
kishilarning
ko’z
oldidan
quyidagilar
ketmasligi
kerak va bu shunday:
bolalar
faqat
hozirgi
kungina
emas,
balki
kelajak
uchun
xam tarbiyalanishlari
lozim,
ya’ni,
odamzod
mafkurasi
uchun
va
uning
umumiy burchi uchun tarbiya olishlari kerak”.
—
Ulug’ matematik,
astronom
Mirzo
Ulug’bek
o’z
shogirdlariga
tez-tez
shunday
deb
turgan:
“Agar
yerdagi
voqelikni
yaxshitushunishni
istasang,
kelajakni yaxshi
rejalashtira
ol”.

---

186
—
Astronomiya, matematika,
fizika,
tibbiyot,
geografiya,
tarix
va
ling-vistikaga
oid
ko’plab asar yozgan buyuk mutafakkir
Abu
Rayhon al-Beruniy
ta’kidlagan: “Aqlli kishi
kelajak avlod uchun foyda keltirib, u aql va
idrok bilan hammani mushohada eta
olsagina,
ruhan qanoat hosil qilgan”.
—
Vatanimizda
faol
ijtimoiy
-pedagogik
tafakkur
rivoj-lanishiga
Toshmuhammad
Qori-Niyoziy,
Abdulla Avloniy,
Munavvar
Qori
Abdurashid-xonovlar
katta
hissa
qo’shdilar.
Ularning
asarlarida
kelajak
kishi
siymosini yaratish g’oyasi muammosi alohida
o’rin
egallaydiki,
unga
erishish
yo’lida
tarbiyaning
tegishli
tizimi
barpo bo’lishi
lozim edi.
—
Mashhur
o’zbek
pedagogi
Abdulla
Avloniy
o’z
asarlarida
ko’p
marta
o’z
diqqatini
pedagogikaning
vazifalarini
tahlil
qilishda,
uning tarbiya
haqidagi
fan
sifatida
tarbiyaviy
faoliyatning
san’at
sifatidagi
ahamiyatini
yoritishga
qaratdi.
Abdulla
Avloniyning
fikricha,
«tarbiya san’atlarning
oliysidir,
san’at
esa
hali
mavjud
bo’lmagan
tomon
intiladi,
uning
oldida
ijodiyotining
kelajakdagi
maqsadi
va
g’oyaviy
siymosi gavdalanadi».

---

187
Erkin tarbiya texnologiyasi
—
Erkin tarbiya texnologiyasida asosiy urg’u bolaning o’z
hayotiy faoliyati davomida mustaqil fikr yuritishi
va
tanlash erkinligiga qaratiladi. Tanlash xuquqiga ega
bo’lgan
o’quvchi
sub’ekt
vazifasini
bajarishga
tashqaridan bo’lgan ta’sir ostida emas, balki o’zining
ichki kechinmalaridan kelib chiqqan holda intilib a’lo
darajada bajaradi. An’anaviy ta’lim tizimidagi har qanday
pedagogik texnalogiyaning asosida tushuntirish yotadi,
lekin shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyasi asosida
esa tushunish va o’zaro bir birini tushunish yotadi. Bu
tushunchaga
V.S.Bibler
shunday
izoh
bergan;
tushuntirishda
bitta
ong,bitta
sub’ekt
ishtirok
etib
monologni hosil qiladi. Tushunishda ikkita ong, ikkita
sub’ekt ishtirok etib o’zaro (bir birini) tushunish, dialogni
hosil
qiladi.
Tushuntirish
doim
“yuqoridan
past”ga
bo’lgan qarash, ya’ni “so’zini o’tkazish”ni anglatadi.
—
Tushunish esa bu muloqot, hamkorlik, o’zaro (bir- birini)
tushunish demakdir.

---

188
K E Y S L A R
Pedagogik mini keyslar
5
namunalari
1-vaziyat.
Feruza ismli qiz bola 6 yoshda. U 3 yoshidan xoreografik to’garakka,
5 yoshidan esa vokal va teatr studiyasiga qatnaydi. Tez-tez sahnada chiqish qiladi, turli
tanlovlarda qatnashadi. Navbatdagi chiqish oldidan o’yin vaqtida Feruza o’zining
tengqurlariga: “Men sizlardan yaxshiroq bilaman, men sahnaga ko’p marotaba
chiqqanman, sizlar esa, chiqmagansizlar. SHuning uchun, men tulki rolini o’ynayman”
deb, rahbarlik qilishga harakat qilmoqda. Tengqur qizlar unga bo’ysunishdan bosh
tortishga harakat qilmoqdalar va tarbiyachi oldiga yordam so’rab bormoqdalar.
Keysga savol- vazifa:
Sizning harakatlaringiz qanday bo’ladi?
Yechim variantlari:
1-variant
. Feruzaga o’zining dugonalariga o’zlarini namoyon qilishlariga
yordam berish uchun ushbu o’yinda rejissyor rolini taklif etish. Ularning chiqishlari ham
maqtovga loyiqligini ko’rsatish.
2-variant
. Feruza bilan badiiy asar qahramonlari xulqlarining salbiy tomonlari
(maqtanish, do’stlarining xafaligi va hokazo)ni tahlil qilishga yo’naltirilgan suhbat
o’tkazish, boshqa qizlar uning dugonalari ekanligini, ularda ham shu rolni o’ynashga
xohishlari borligini tushuntirish. Tulki rolida navbat bilan o’ynashni taklif etish.
3-variant
. Bolalarga tortishmaslikni taklif etish, balki rolni taqsimlashni qur’a
tashlash yo’li bilan amalga oshirish. SHunda to’g’ri bo’lar.
4-variant
. Tulki – bosh rol
ь
uchun tanlov tashkil qilish, mustaqil hakamlarni
(ushbu o’yinda qatnashmaydigan o’g’il bolalardan) tanlash.
5-variant
. Ushbu muammoni hal etish uchun bolalarga murojaat qilish.
2-vaziyat.
Shohruh 7 yoshda. U yoshligidan e’tiboran yelimlash, rasm chizish,
qurishga qiziqadi. SHohruh yaxshi rasm chizadi, plastilindan turli narsalar yasaydi,
ajoyib konstruktsiyalar yaratadi, ijodiy xayol suradi. Tarbiyachining bolani badiiy
5
A.A.Abduqodirov
«Pedagogika» va «Psixologiya» fanlaridan keyslar va ulardan foydalanish uslubiyoti .-T.: «Fan va
texnologiyalar», 2015. 37-bet

---

189
studiyaga berish taklifiga SHohruhning ota-onasi, u sport bilan shug’ullanishi kerak
degan qarorga kelib, rad javobini berishdi. Bog’chada SHohruh hech kim bilan
do’stlashmaydi, bolalar bilan ko’pincha nizoga kirishadi. Agar bolalardan biri uni rasm
chizishiga, uycha qurishiga yoki boshqa o’yinlariga qo’shilmoqchi bo’lsa, SHohruh
ko’pincha ularni qo’ymadi. U bolalarga aralashmaydi, uni o’z sevgan mashg’ulotidan
chalg’itish yoki e’tiborini boshqa narsaga qaratish qiyin, ya’ni “bola o’zi bilan”.
Keysga savol- vazifa:
Sizning harakatlaringiz qanday bo’ladi?
Yechim variantlari:
1-variant
. Shohruhning o’zini-o’zi baholashi juda past holatda. Uning bahosi
ota-onasi tomonidan tan olinmagan. Bolaning o’zini-o’zi baholashini rivojlantirishga
harakat qilish kerak, tanlovlarda qatnashishni taklif etish lozim. SHohruhning
muvaffaqiyatlarini ota-ona va bolalar baholashlari uchun, uning ishlarini ko’rgazmalarga
qo’yish lozim.
2-variant
. Sotsiometrik uslubdagi tadqiqot o’tkazish, bolani afzal ko’rish, uni
ochish va turli umumiy vazifalar bergan holda, bolalar bilan yaqinlashtirishga harakat
qilish, bolalar bilan birgalikda faoliyat ko’rsatishga tortish kerak.
3-variant
. Ota-ona bilan ish olib borish. Ularga bolaning qiziqishini ko’rish va
tushunishga yordam berish. SHohruh unga tavsiya etilayotgan mashg’ulotga qiziqqan
bo’lishi, faqat “onasi aytganligi uchun emas”, balki unda moyillik va qiziqish bo’lgani
uchun, qo’shimcha ta’lim tanlashda bolaning fikrini hisobga olishni taklif etish. Sport
bilan yakshanba kunlari oilaviy shug’ullanish ham mumkinligini tushuntirish.